Halal. Czym jest żywność halal, kogo dotyczy i czy jest zdrowa

Czy pomyślałeś kiedyś, że to, co jesz, może potencjalnie zaszkodzić nie tylko Twojemu ciału, ale także umysłowi i duszy? Na co dzień tego „boskiego prawa” przestrzega ponad 1,2 miliarda muzułmanów. Konsumują oni produkty halal, czyli te, które pochodzą ze źródeł zgodnych z prawem islamu.

Islam jest drugą na świecie religią pod względem liczby wyznawców. Muzułmanie stanowią około 1,6 miliarda ludzkości. Ze względu na wzrost ich populacji oraz globalne migracje rośnie również potrzeba rozwoju przemysłu spożywczego halal. W obliczu zwiększającej się świadomości społeczeństwa i rosnących obaw o zdrowie, producenci żywności halal mają dziś ogromny potencjał w zaspokajaniu potrzeb również niemuzułmańskich konsumentów. [1,2,3,7]

Co to jest halal i kogo dotyczy?

Koran, czyli święta księga muzułmanów, definiuje „halal” jako coś dozwolonego, legalnego. Dlatego żywność halal jest pożywieniem, które może być spożywane bez obaw o złamanie wyznaczonych zasad. Dla wyznawców islamu wybór tej żywności jest koniecznością, która ma religijne uzasadnienie.

Halal a haram

Przeciwieństwem halal jest haram, czyli coś, co jest zabronione. Muzułmanie powinni powstrzymywać się od spożywania żywności zabronionej, ponieważ może ona zaszkodzić umysłowi, ciału oraz duszy. 

Styl życia

Poza motywami religijnymi halal jest koncepcją reprezentującą zrównoważony rozwój. Zawiera aspekty związane z higieną, czystością oraz jakością i bezpieczeństwem. Słowo „halal” obejmuje wszystko, co związane z ludzkim życiem. Ma służyć ludziom jako wskazówka, aby w codziennym życiu wykorzystywali towary/usługi zgodne z zasadami islamu. Obecnie termin „halal” nie jest definiowany jedynie w kontekście religijnym. Stał się terminem związanym z prawie każdą branżą na świecie. Dotyczy wielu gałęzi przemysłu: spożywczego, medycznego, odzieżowego oraz kosmetycznego. Ma wpływ także na turystykę i rekreację, finanse oraz komunikację. [2,18]

Kiedy żywność jest lub nie jest halal?

Zgodnie z islamem wszystkie źródła żywności są zgodne z prawem, z wyjątkiem następujących:

1) żywność pochodzenia zwierzęcego:

• świnie, dziki, psy, węże, małpy,
• zwierzęta mięsożerne z pazurami i kłami, takie jak lwy, tygrysy, niedźwiedzie itp.,
• ptaki drapieżne z pazurami, takie jak orły, sępy itp.,
• szkodniki, takie jak szczury, stonogi, skorpiony,
• zwierzęta żyjące zarówno na lądzie, jak i w wodzie, takie jak żaby, krokodyle itp.,
• muły i osły domowe,
• mrówki, pszczoły, wszy, muchy, robaki,
• wszystkie trujące i niebezpieczne zwierzęta wodne,
• wszelkie inne zwierzęta niepoddane ubojowi zgodnie z prawem islamskim,

2) krew

3) żywność pochodzenia roślinnego:

• odurzające i niebezpieczne rośliny, poza tymi, z których można wyeliminować toksynę podczas przetwarzania.

4) napoje:

• napoje alkoholowe,
• pozostałe odurzające i niebezpieczne napoje

5) dodatki do żywności będące pochodnymi produktów zakazanych.

Ubój rytualny zgodnie z islamem

Ważnym aspektem jest również obowiązek przeprowadzenia uboju w sposób rytualny, którego wymaga prawo islamu. Wymagania te są następujące:

• osoba przeprowadzająca ubój powinna być zdrowym psychicznie muzułmaninem, mającym wiedzę na temat islamskich procedur uboju,
• zwierzę przeznaczone do uboju powinno być żywe lub uważane za żywe podczas uboju,
• bezpośrednio przed ubojem każdego zwierzęcia należy przywołać zwrot „Bismillah” (w imię Allaha),
• nóż przeznaczony do uboju powinien być odpowiednio naostrzony,
• podczas uboju powinna zostać przecięta tchawica, przełyk, główne tętnice i żyły. [3]

Pułapki czyhające na konsumentów halal

Spożywanie produktów halal komplikuje fakt, że prawo islamskie zabrania również używania dodatków do produktów spożywczych pochodzących z zabronionych produktów. Pochodne te są często stosowane jako substancje fałszujące żywność.

Fałszowanie produktów spożywczych polega na celowym całkowitym lub częściowym zastąpieniu jednego składnika innym. Substytut jest najczęściej tańszy i gorszej jakości. Fałszowanie żywności jest powszechnym problemem w wielu krajach. Przykładem jest stosowanie przez producentów żywności smalcu jako substytutu oleju. Smalec, jako składnik pochodzący od świń, jest zabroniony (haram) dla muzułmanów. Niezbędne jest zatem opracowanie naukowych metod wykrywania smalcu w żywności halal, by chronić muzułmańskich konsumentów.

Pochodne składniki wieprzowiny

Zazwyczaj etykieta nie wymienia pochodzenia składnika, co stanowi poważny problem dla wyznawców islamu. W przemyśle spożywczym często stosowanymi pochodnymi wieprzowiny są m.in. żelatyna, tłuszcz piekarski, kolagen, serwatka i smalec.

Inne niepożądane dodatki

Problem mogą stanowić również:

• skażenie żywności i napojów alkoholem,
• wykorzystanie żywności genetycznie modyfikowanej (GMO),
• stosowanie aromatów, olejów, enzymów i innych pochodnych zabronionych produktów nie tylko w przemyśle spożywczym, ale także m.in. medycznym i kosmetycznym.

Etykieta halal

Etykieta „halal” świadczy o tym, że dana żywność jest zgodna z zasadami halal od momentu pozyskania surowca, poprzez cały proces produkcji aż do dystrybucji. Znak halal nie powinien sugerować, że żywność ta jest lepsza lub zdrowsza niż inne produkty.

Nie powinien również budzić wątpliwości co do bezpieczeństwa podobnej żywności, która takiego znaku nie posiada. Niemniej jednak badania pokazują, że konsumenci bardziej cenią certyfikację żywności halal niż HACCP i GMP, ponieważ wskazuje ona na ścisły związek z bezpieczeństwem i jakością żywności. Świadczy również o tym, że producenci przestrzegają surowych standardów produkcyjnych, a także przeszli wiele rygorystycznych kontroli przed przyznaniem tego certyfikatu. [3,4,12]

Dostępność produktów halal w Polsce i na świecie

W wielu europejskich krajach wciąż brakuje żywności halal. W związku z  tym spora część muzułmanów rezygnuje całkowicie ze spożycia mięsa i wybiera produkty wegetariańskie. Warzywa, owoce, zboża, jaja, mleko zwierząt domowych oraz miód są produktami dozwolonymi. Jednakże korzystanie z żywności wegetariańskiej i wegańskiej nie gwarantuje, że jest ona halal. Może być ona zanieczyszczona produktami niedozwolonymi.

Ci, którzy decydują się spożywać produkty mięsne zgodnie z zasadami islamu, z powodu trudności z zakupem mięsa pochodzącego z uboju rytualnego, nabywają produkty koszerne. Kupują  oni zwykłe mięso, a przed spożyciem wypowiadają tzw. „basmalę”, czyli formułę „Bismillah” (w imię Allaha), którą każdy praktykujący muzułmanin rozpoczyna ważne czynności.

W odpowiedzi na zwiększającą się populację wyznawców islamu na całym świecie, jak również globalne migracje, światowe marki żywności próbują zaspokoić potrzeby muzułmańskich konsumentów. Firmy takie jak Nestle, McDonalds, KFC czy Starbucks włączają do swojej produkcji praktyki halal i dążą do uzyskania certyfikacji halal dla swoich produktów. Zwiększają one w ten sposób swój udział na rynku globalnym. Informacje o posiadaniu certyfikatu halal są umieszczane na stronach internetowych producentów żywności. [13,12, 9]

Halal a zdrowie

Prawo muzułmańskie mocno podkreśla istotę dopuszczania lub zabraniania poszczególnych źródeł pokarmu. Według islamu, może ono mieć wpływ na zdrowie, rozwój, samopoczucie oraz zachowanie człowieka.

Pomimo tego, że ta koncepcja powszechnie dotyczy muzułmanów, zdobywa coraz większą popularność również w środowisku niemuzułmańskim. Jest to spowodowane zwiększającą się świadomością konsumentów na temat zdrowia.

Chcą oni spożywać żywność, która zapewni prawidłową pracę organizmu, poprawi samopoczucie oraz jakość życia. Dla muzułmanów certyfikacja halal świadczy o tym, że dany artykuł spożywczy przygotowano zgodnie z zasadami islamu. Udowodniono natomiast, że także niemuzułmańscy konsumenci reagują na nią pozytywnie, ponieważ rozumieją, że produkty tak opatrzone wyprodukowano w sposób higieniczny i bezpieczny.

Halal wiąże się z pełnym zaangażowaniem w produkcję i obejmuje różne jej aspekty. Należą do nich między innymi: odzież, sprzęt, pomieszczenia robocze do przetwarzania żywności i napojów. Halal jest symbolem jakości i bezpieczeństwa żywności, a w związku z tym również korzyści zdrowotnych dla konsumenta.

Osoby wybierające żywność halal mogą mieć pewność, że mięso pochodzi od zdrowego zwierzęcia. Wybrane produkty są wolne od zanieczyszczeń i szkodliwych zarazków. [2,4, 20]

Żywność koszerna a halal. Podobieństwa i różnice

Słowo „koszer” (z hebrajskiego) można przetłumaczyć jako właściwy, odpowiedni. Z żywnością koszerną wiąże się również proces jej wytwarzania, który zawarty został w Pięcioksięgu Mojżesza.

Szczególne znaczenie ma przestrzeganie świętości szabatu, który obchodzony jest od piątku wieczorem do zachodu słońca w sobotę. Nie wolno wówczas pracować, gotować, sprzątać ani się uczyć. Każdy, kto nie przestrzega szabatu, staje się nieczysty. Dotyczy to również wszystkiego zrobionego w ten dzień, w tym przygotowanych posiłków. Tak więc żywność koszerna to taka, która wytworzona została zgodnie z prawami szabatu. Należy także podkreślić, że aby produkt był koszerny, wszystkie jego składniki muszą być koszerne.

Cechami wspólnymi żywności koszernej oraz żywności „halal” jest:

• niedopuszczanie spożywania niektórych rodzajów zwierząt, m.in. konia, świni, mięsa drapieżników i ptaków drapieżnych,
• niedopuszczanie spożycia mięsa zwierząt padłych od starości, zarazy lub wypadku,
• przeprowadzenie uboju przez rytualnego rzeźnika w sposób dokładnie opisanych w prawie religijnym,
• badanie czy zwierzę było zdrowe i nie wykazywało żadnych nieprawidłowości w budowie,
• zakaz spożywania krwi.

Jeżeli chodzi o różnice:

• prawo islamu (halal) zakazuje spożywania alkoholu, natomiast judaizm (koszer) w pewnych przypadkach uważa za koszerne produkty alkoholowe, np. wino, wódka,
• system „koszer”:
  • zakazuje łączenia nabiału z produktami mięsnymi,
  • nakłada konieczność zastosowania określonej przerwy czasowej pomiędzy spożyciem tych produktów,
  • wymaga posiadania osobnych naczyń do przygotowywania potraw mięsnych oraz mlecznych,
  • podczas gdy system „halal” nie podejmuje tej kwestii. [11, 13, 6]

Jaki jest stosunek niemuzułmanów do żywości halal?

Jak się okazuje, społeczność niemuzułmańska jest nastawiona pozytywnie do żywności halal. Jest to spowodowane głównie tym, że kojarzy się ona z wysoką jakością i bezpieczeństwem produktów. Na podstawie badań przeprowadzonych wśród 250 respondentów, tylko 18 nie akceptuje koncepcji halal.

W państwach, w których przeważa ludność muzułmańska – np. w Malezji, produkty halal są kupowane zarówno przez mieszkańców muzułmańskich, jak i niemuzułmańskich. Jest to spowodowane głównie promocją marketingową producentów żywności oraz świadomością niemuzułmanów na temat certyfikacji produktów halal.

Konsumenci niemuzułmańscy przykładają większą wagę do jakości żywności niż do ceny. Dlatego są skłonni przeznaczać więcej środków na zakup żywności o wyższym standardzie. Według badaczy, obecnie jakość i bezpieczeństwo produktów spożywczych są najważniejszymi kwestiami dla konsumentów. [14, 16, 9, 17, 1]

Halal w Polsce

Tatarzy są obecni w Polsce od XIV wieku. W roku 1925 został utworzony Muzułmański Związek Religijny. Poza imigrantami oraz studentami z krajów arabskich, Tatarzy są jedynymi rdzennymi wyznawcami islamu w naszym kraju. W Polsce ich liczebność jest stosunkowo niewielka (3-5 tysięcy).

W związku z tradycją chrześcijańską naszego kraju, polscy Tatarzy są zmuszeni, by zasady Koranu dostosowywać do swojej sytuacji. Muszą m.in. zaakceptować mieszane nabożeństwa chrześcijańsko-muzułmańskie lub pracować w Ramadan, czyli „święty miesiąc postu”. Ponadto, bojąc się stygmatyzacji w miejscach pracy, pomijają regularne modlitwy, a praktyki te nadrabiają w domu lub całkowicie z nich rezygnują.

Koncepcja halal praktycznie nie jest obecna w życiu codziennym polskich Tatarów. Do lat 90. XX wieku ubój rytualny był przeprowadzany jedynie w związku ze świętem Kurban Bajram, podczas którego ofiarowuje się bydło przed świątynią. W ostatnich latach, w związku z pojawieniem się w Polsce większej ilości Arabów, na polskim rynku pojawiła się również żywność halal. Jak się jednak okazuje, nie wpłynęło to znacząco na wybory kulinarne polskich Tatarów.

Ubój rytualny w Polsce

Kontrowersyjnym elementem koncepcji halal dla Polaków jest ubój rytualny. Analizy pokazują, że 65% naszego społeczeństwa jest przeciwne ubojowi zwierząt bez wcześniejszego ogłuszania. Jest to kwestia sporna w polskim prawie.

Zgodnie z ustawą z 21 sierpnia 1997 o ochronie zwierząt, ubój rytualny był zabroniony do 2004 roku. 9 września 2004 roku Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi wydał rozporządzenie, które nie nakładało obowiązku ogłuszania zwierząt podczas uboju związanego z obrządkiem religijnym. Następnie od 1 stycznia 2013 roku obowiązywał całkowity zakaz rytualnego uboju zwierząt bez uprzedniego ogłuszania. 10 grudnia 2014 roku Trybunał Konstytucyjny uchylił ten zakaz, powołując się na naruszenie wolności religii i sumienia wyznawców islamu w naszym kraju. W listopadzie 2017 roku został złożony w sejmie projekt nowelizacji ustawy o ochronie zwierząt, który zakazuje uboju rytualnego w Polsce, poza gminami wyznaniowymi.

W Polsce mięso halal można dostać w Warszawie lub robiąc zakupy online. Produkcją, sprzedażą hurtową oraz dystrybucją zajmuje się firma Harbi Meat.

Eksport żywności halal z Polski

Warto podkreślić, że Polska na arenie międzynarodowej jest liczącym się producentem mięsa drobiowego oraz wołowego. W 2017 roku produkcja mięsa drobiowego w naszym kraju wyniosła ok. 2,3 mln ton, a wołowiny – ok. 550 tys. ton.

Eksport wspomnianych polskich wyrobów mięsnych odbywa się głównie na terenie UE. W ostatnich latach zwiększył się jednak udział krajów takich jak Izrael, Turcja, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja i Macedonia, gdzie spożywane jest mięso halal.

W związku z tym, produkcja drobiu halal w Polsce również się zwiększyła. W latach 2015-2017 wyniosła ona od 9 do 22% drobiu wyprodukowanego ogółem. Około 40-50 polskich zakładów drobiarskich  zajmuje się ubojem drobiu na potrzeby religijne. Ubój zwierząt rzeźnych w Polsce jest ukierunkowany głównie na eksport. Jest to spowodowane tym, że mniejszość muzułmańska stanowi w naszym kraju niewielki odsetek ludności. [10, 17, 15, 7, 8]

Podsumowanie

Grupą docelową, dla której produkowana jest żywność halal, są muzułmanie. Staje się ona jednak obecnie coraz bardziej popularna również wśród konsumentów niemuzułmańskich. Jest to spowodowane faktem, że produkty z certyfikatem halal są postrzegane jako zdrowsze, bezpieczniejsze i bardziej higieniczne. Konsumenci są również w stanie zapłacić za nie wyższą cenę. Kolejne państwa chętnie wprowadzają na rynek produkty halal. W Polsce są one produkowane głównie na eksport.

Koncepcja halal podkreśla, że to, co jemy, ma wpływ na nasze zdrowie, samopoczucie i prawidłowy rozwój. Każdego dnia, podejmując decyzje dotyczące tego, co pojawia się na naszych talerzach, warunkujemy również prawidłową pracę naszego organizmu, energię oraz dobry nastrój. Zgodnie z myślą halal, spożywajmy tylko to, co przynosi nam korzyść.

Bibliografia:

1. Adinugraha H., Semerang M. (2019) Halal lifestyle di Indonesia, Jurnal Ekonomi Syariah Volume 5(2), 57-81
2. Alimovich F., Habibulloevna K., Bahodirovna D. (2020) Central features of halal tourism and halal food, Academy, 43-45
3. Ambali A., Bakar A. (2012) People’s Awareness on Halal Foods and Products: Potential Issues for Policy-Makers, Procedia – Social and Behavioral Sciences, vol. 121, 3-25
4. Fadzlillah N., Che Man Y., Jamaludin M., Rahman S., Al-Kahtani H. (2011) Halal Food Issues from Islamic and Modern Science Perspectives, Historical and Social Sciences vol.17, 159-163
5. Gohary H. (2016) Halal tourism, is it really Halal?, Tourism Management Perspectives, vol. 19, 124-130
6. http://halalpoland.pl/pl_PL/faq/, dostęp: 02.12.2020
7. https://www.portalspozywczy.pl/mieso/wiadomosci/harbi-meat-wprowadza-produkty-halal-w-polsce-i-otwiera-sklep-w-warszawie,148141.html. dostęp: 02.12.2020
8. https://www.wiadomoscihandlowe.pl/artykul/pierwszy-sklep-wylacznie-z-miesem-halal-w-warszawie, dostęp: 02.12.2020
9. Jalil N., Tawde A., Zito S., Sinclair M., Fryer C., Idrus Z., Phillips C. (2018) Attitudes of the public towards halal food and associated animal welfare issues in two countries with predominantly Muslim and non-Muslim populations, PLoS One 13 (10), 1-18
10. Janicki W. (2000) Tatarzy w Polsce – naród, grupa etniczna czy „ludzie pogranicza”?, Geogr. 71(2), 173-187
11. Jaworska G. (1999) Charakterystyka żywności dla grup narodowościowych, religijnych i społecznych, ŻYWNOŚĆ 4(21), 125-134
12. Khattak J.,Mir A.,Anwar Z., Mustatab H.,Ghulam Abbas G., Khattak H., Ismatullah H. (2011) Concept of Halal Food and Biotechnology, Advance Journal of Food Science and Technology 3 (5), 385-389
13. Łapaj J. (2011) Szabat i koszerność, źródłem uświęcenia w żydowskim życiu religijnym Pisma Humanistyczne 8, 55-66
14. Mathew V., Abdullah A., Ismail S. (2014) Acceptance on Halal Food among Non-Muslim Consumers, Procedia – Social and Behavioral Sciences, vol. 121, 262-271
15. Mroczek R. (2018) Ubój zwierząt rzeźnych w Polsce na potrzeby religijne, Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu Roczniki Naukowe XX (5),119-126
16. Prochwicz-Studnicka B. (2013) Halal i haram, czyli co wolno, a czego nie : o prawno-religijnych podstawach diety muzułmańskiej i ich współczesnej realizacji, Fragile 1 (19), 97-100
17. Ponikowska-Cichoń K. (2014) Moralne i etyczne wątki w dyskusji na temat uboju rytualnego w Polsce; World Journal of Theoretical and Applied Sciences 1, Moralność – formy obecności pod redakcją Urszuli Michalik i Mirosławy Michalskiej-Suchanek, 87-101
18. Talib M. (2017) Motivations and benefits of halal food safety certification, Journal of Islamic Marketing, 605-624