Hiperfosfatemia

Co to jest hiperfosfatemia?

Hiperfosfatemia to zbyt dużo fosforanów we krwi.

Fosforan to substancja chemiczna występująca w organizmie, która zawiera minerał zwany fosforem. Aż 90% tego pierwiastka znajduje się w kościach, a tylko 1% zawiera płyn pozakomórkowy, w tym krew. Ponadto występuje on naturalnie w produktach spożywczych. Oprócz kości, wspiera także zęby w prawidłowym rozwoju oraz pomaga zamieniać żywność w energię, z której organizm może korzystać.

Na stężenie fosforu w osoczu krwi szczególnie wpływają:

• hormon wydzielany przez przytarczyce (PTH – parathormon),
• witamina D,
• czynność nerek.

Nerki naturalnie kontrolują poziom fosforanów. Jeśli jednak nie działają one skutecznie, mogą nie być w stanie usunąć wystarczającej ilości fosforanu, co w rezultacie prowadzi do wysokiego poziomu w organizmie.

Poziom fosforu w surowicy krwi oznacza się jako stężenie fosforanów nieorganicznych. U dorosłych prawidłowe stężenie wynosi 0,8-1,5 mmol/l. Natomiast u dzieci stężenie fosforanów nieorganicznych jest większe nawet o 30-50%.

Objawy hiperfosfatemii

Hiperfosfatemia zazwyczaj nie powoduje widocznych objawów. Bardziej prawdopodobne jest wykrycie choroby podstawowej, która może być przyczyną wysokiego poziomu fosforanów, np. niekontrolowanej cukrzycy.

Długotrwała hiperfosfatemia u osób z przewlekłą niewydolnością nerek jest przyczyną wtórnej nadczynności przytarczyc i zaburzeń kości. Natomiast postępujące uszkodzenie kości objawia się bólami i powoduje zniekształcenie kości, zerwanie ścięgien i częste złamania, a niekiedy także uporczywy świąd skóry.

Jeżeli stężenie fosforanów we krwi będzie zbyt wysokie, może to spowodować również zaburzenia mineralne i kostne oraz zwapnienia.

Zaburzenia mineralne i kostne

Kości potrzebują minerałów i hormonów, aby móc odbudowywać się, rosnąć i pozostać silnymi. Nerki równoważą ilość fosforu i wapnia we krwi. Jeśli te ilości nie są zrównoważone, nerki mogą wyciągać wapń z kości i osłabiać je. Zaburzenia te mogą utrzymywać się przez wiele lat, często nie dając żadnych objawów. Gdy kości zaczynają słabnąć, odczuwalnym objawem jest ból w kościach lub stawach.

Jeśli zdarza się to u dzieci z chorobą nerek, zaburzenia mogą być bardziej poważne, ponieważ kości dzieci wciąż się rozwijają. Dzieci mogą nie urosnąć do pełnej wysokości. Ponadto kości w nogach mogą wygiąć się do wewnątrz  lub na zewnątrz, co jest określane jako krzywica nerkowa.

Zwapnienia

Wysokie stężenie fosforanów we krwi może spowodować zwapnienia. Występują one, gdy wapń osadzony jest w tkankach lub organach. Stan ten wpływa na żyły oraz tętnice i jest znany jako zwapnienie naczyń. Jest to szczególnie poważny stan, ponieważ serce w takiej sytuacji musi pracować ciężej, aby pompować krew wokół ciała. Zwapnienie może utrudnić dializę. Wysokie stężenia fosforu i wapnia we krwi mogą również powodować swędzenie skóry oraz zaczerwienienie oczu.

Przyczyny

Najczęstszą przyczyną hiperfosfatemii jest choroba nerek. Do pozostałych należy zaliczyć: nadmierną podaż fosforu z pokarmami, płynami lub lekami, upośledzone wydalanie przez nerki oraz jego przesunięcia z wnętrza komórek (tzw. ucieczka fosforu z komórek).

Istnieją także inne stany związane z wysokim poziomem fosforanów we krwi:

Zobacz również

Sylimaryna – na zdrową wątrobę i nie tylko

• niekontrolowana cukrzyca – powoduje wysoki poziom cukru we krwi, co może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, tj. uszkodzenia narządów.
• cukrzycowa kwasica ketonowa – powikłanie cukrzycy, które może zdarzyć się, gdy organizmowi zabraknie insuliny. W organizmie powstają szkodliwe ketony, a poziom cukru we krwi wzrasta.
• nadczynność przytarczyc – rzadkie zaburzenie hormonalne, w którym organizm nie wytwarza wystarczającej ilości parathormonu. PTH pomaga kontrolować poziomy fosforu we krwi i w kościach.
• hipokalcemia – niski poziom wapnia we krwi.

Do hiperfosfatemii może także doprowadzić przyjmowanie suplementu fosforanowego. Większość ludzi otrzymuje z diety więcej niż wystarczająca ilość fosforu, a organizm zazwyczaj dobrze reguluje jego poziom. Nikt nie powinien przyjmować więcej niż 250 mg suplementów fosforu dziennie.

Diagnoza

Hiperfosfatemię można rozpoznać na podstawie oznaczenia stężenia fosforanów nieorganicznych we krwi oraz stwierdzenia, że ta wartość jest powyżej zakresu normy. Dalsze badania obejmują oznaczenie stężenia kreatyniny w surowicy krwi, stężenie wapnia, magnezu, fosfatazy zasadowej, PTH i witaminy D oraz gazometrię.

Leczenie

Leczenie hiperfosfatemii zależy od jej przyczyny.

• Jeśli osoba ma niekontrolowaną cukrzycę, konieczne jest poddanie jej kontroli za pomocą diety, ćwiczeń fizycznych i insuliny.
• Natomiast osoba z niedoczynnością gruczołu hormonalnego może potrzebować suplementu. Spowoduje to przywrócenie hormonalnego poziomu wapnia i fosforanów we krwi. Ponadto dieta bogata w wapń i zawierająca małą ilość fosforu może pomóc w utrzymaniu stabilnego poziomu.
• W przypadku, gdy to choroba nerek powoduje hiperfosfatemię, zwykle stosuje się kombinację zmian w diecie i leczeniu. Głównym celem jest zapobieganie dalszym uszkodzeniom kości.
• Fosforanowy środek wiążący to lek zawierający wapń. Po spożyciu posiłku, lek kontroluje ilość fosforu, który organizm absorbuje z pożywienia.
• Ktoś, kto ma niewydolność nerek często wymaga dializy, który jest procesem oczyszczania krwi z produktów odpadowych i usuwania nadmiaru płynu, jeśli nerki nie są w stanie tego zrobić. Nerkowa dializa usuwa również niektóre fosforany z krwi.

Zapobieganie

Głównym sposobem zapobiegania hiperfosfatemii jest kontrolowanie poziomu fosforanów i wapnia w organizmie.

Produkty, które są bogate w fosfor to przede wszystkim mięso, ryby, nabiał, orzechy. Dieta bogatobiałkowa zawsze zawiera dużo fosforu. Jest on obecny także w przetworzonej żywności jako środek konserwujący.

Warto zwrócić uwagę na to, że sama dieta zwykle nie jest wystarczająca i dodatkowo stosuje się leki, które wiążą się z fosforem w jelicie i hamują jego wchłanianie do krwi.

Bibliografia:

1. https://www.medicalnewstoday.com/articles/320521.php?utm_source=newsletter&utm_medium=email&utm_campaign=weekly
2. https://www.mp.pl/pacjent/choroby/176031,hiperfosfatemia