Jak pobudzić apetyt u seniora? Praktyczne porady

Prawidłowy stan odżywienia jest ważny dla osób z każdej grupy wiekowej. Ryzyko nieprawidłowego stanu odżywienia rośnie wraz z wiekiem. Warto wspomnieć także, że u osób prawidłowo odżywionych spada ryzyko wystąpienia chorób oraz poprawia się rokowanie w przypadku już istniejących patologii [1].

Badania przesiewowe wskazują, że niedożywienie jest poważnym problemem w grupie osób starszych. Wśród pacjentów przebywających w szpitalach oraz w domach pomocy społecznej niedożywienie może sięgać aż 60%. Ilość niedożywionych pacjentów jest różna w zależności od oddziału szpitalnego – na oddziałach geriatrycznych sięga 43%, natomiast na ortopedycznych 39% [2].

Niedożywienie u osób starszych może wynikać z dostarczania zbyt małej ilości energii i białka z pożywieniem lub składników pokarmowych [1].

Anoreksja wieku podeszłego – skąd się bierze?

Anoreksja wieku podeszłego (ang. anorexia of aging) dotyka aż 20-25 % Europejczyków po 65 roku życia. Utrata apetytu u osób w podeszłym wieku może wynikać z przyczyn fizjologicznych, występowania chorób przewlekłych, złej sytuacji finansowej czy izolacji społecznej.

Seniorzy szybciej odczuwają sytość po posiłku, a uczucie to utrzymuje się dłużej w porównaniu z osobami młodszymi. Za wystąpienie jadłowstrętu u osób starszych odpowiadają dwa mechanizmy: utrata apetytu oraz wzmocnienie sygnałów organizmu odpowiedzialnych za odczuwanie sytości. Dzieje się to m.in. poprzez zmiany w wydzielaniu hormonów odpowiedzialnych za odczuwanie głodu i sytości (takich jak cholecystokinina, grelina, leptyna czy peptyd YY) oraz zmniejszenie liczby i aktywności neuronów podwzgórzowych, regulujących apetyt. U osób starszych obserwuje się także opóźnienie opróżniania żołądka, co powoduje utrzymywanie się uczucia sytości przez długi czas.

Niechęć do przyjmowania pokarmu może wynikać także z pogorszenia funkcji narządów zmysłów. U osób starszych obserwuje się degradację kubków smakowych oraz zaburzenia struktury nabłonka jamy nosowej, co skutkuje pogorszeniem węchu i smaku.

🔎 Z powyższego powodu nie bez znaczenia jest zadbanie o odpowiednią estetykę potraw i dostosowanie do potrzeb seniora. Pamiętajmy, że osoby starsze mogą zmagać się z zaburzeniami połykania. Naukowcy udowodnili [10], że przywiązanie wagi do chociażby kształtu pokarmu pozwala poprawić stan odżywienia osób starszych

Leki zażywane przez osoby starsze również nie pozostają obojętne. Niedożywienie występuje częściej u osób przyjmujących wiele leków. Ponad to farmaceutyki takie jak digoksyna czy leki nasenne mogą powodować utratę apetytu, a leki stosowane w chorobach układu oddechowego i chorobach sercowo-naczyniowych mogą powodować zmiany odczuwania smaku i zapachu [3, 4].

Idealna dieta seniora

Dieta seniora powinna zawierać produkty spożywcze ze wszystkich grup, w odpowiednich proporcjach. Wartościowe wskazówki na temat prawidłowej diety seniorów w prosty i przejrzysty sposób przedstawia Piramida Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej dla osób w wieku starszym opracowana przez Instytut Żywności i Żywienia. W zaleceniach eksperci podkreślają, że ważne jest spożywanie 400 g warzyw i owoców dziennie, włączenie do diety pełnoziarnistych produktów zbożowych oraz źródeł białka – nabiału, jaj, ryb i chudego mięsa. Wskazane jest także ograniczenie cukru i soli, spożywania napojów alkoholowych oraz suplementacja witaminy D. Należy ponad to pamiętać o częstym podawaniu małych porcji niesłodzonych napojów, niezależnie od odczuwania pragnienia.

W przypadku występowanie chorób u seniora, dieta powinna zostać zmodyfikowana pod okiem lekarza i dietetyka, co pozwoli na ustalenie indywidualnych rekomendacji żywieniowych [5].

Kilka praktycznych porad jak pobudzić apetyt u seniora

Niedożywienie osób w starszym wieku niesie za sobą poważne konsekwencje zdrowotne [3].

Aby zapobiec wystąpieniu patologii związanych ze złym stanem odżywienia osób starszych, warto podjąć działania które pomogą zapobiec wystąpieniu niedożywienia. Poniżej przedstawione zostały rady jak pobudzić apetyt u seniorów:

1. Rytm spożywania posiłków powinien uwzględniać potrzeby i przyzwyczajenia osób starszych. Posiłki powinny być spożywane często (5-6 w ciągu dnia) i w małych objętościach. Pozwoli to zapobiec dolegliwościom ze strony układu pokarmowego. Posiłki powinny zawierać produkty jak najmniej przetworzone, ze wszystkich najważniejszych grup produktów spożywczych.
2. Konsystencja, forma i rodzaje posiłków powinny być dostosowane do indywidualnych możliwości i potrzeb seniora. Należy uwzględnić problemy z połykaniem (dysfagię) czy problemy z gryzieniem i zastosować dietę papkowatą lub płynną jeśli to konieczne. Warzywa i owoce można podawać surowe lub gotowane w postaci rozdrobnionej, miksowane czy w formie soków (bez cukru!).
3. Należy uwzględnić preferencje żywieniowe seniora. W diecie często powinny pojawiać się produkty i potrawy które pacjent lubi.
4. Warto stosować do posiłków dodatek aromatycznych, pobudzających apetyt przypraw takich jak bazylia, kolendra, ostra i słodka papryka, chrzan, cynamon czy liść laurowy. Dodatek przypraw nie tylko sprawi, że potrawy będą smaczniejsze, ale także pozwoli na ograniczenie ilości dodanej soli.
5. Można często proponować drobne przekąski między posiłkami.
6. Należy zawsze dbać o estetyczny wygląd potraw – wszystkie posiłki powinny być nie tylko smaczne, ale także aromatyczne i kolorowe.
7. Urozmaicone posiłki i produkty oraz różne formy podania sprzyjają przyjemności ze spożywania posiłków i pomagają pobudzić apetyt. Ważne aby rodzaj posiłków nie powtarzał się często (np. żeby uniknąć codziennego jedzenia kanapek na śniadanie i kolację; jadłospis można urozmaicić owsiankami, sałatkami, daniami z kaszy itp.).
8. Korzystne jest także wspólne spożywanie posiłków. Jeśli pozwala na to plan dnia warto zadbać o to, aby senior chociaż jeden posiłek spożywał w towarzystwie.
9. Warto zaprosić seniora do wspólnego gotowania jeśli ma na to ochotę.
10. W pobudzeniu apetytu pomóc może także ruch na świeżym powietrzu dostosowany do indywidualnych możliwości seniora [6, 7, 8, 9]

Na rynku dostępne są suplementy diety pobudzające apetyt; receptury preparatów często oparte są na bazie surowców roślinnych, które mogą wchodzić w interakcje z lekami przyjmowanymi przez seniora. Zastosowanie tego typu suplementu należy skonsultować ze specjalistą – lekarzem lub farmaceutą.

Warto zadbać o odpowiedni stan odżywienia seniora!

Odpowiedni stan odżywienia pozwoli na przeżycie długich lat w zdrowiu. Dieta osób starszych powinna być dostosowana do stanu zdrowia, możliwości finansowych oraz preferencji żywieniowych seniora. W razie braku apetytu u osoby starszej, warto podjąć działania, które pomogą wzbogacić dietę w cenne składniki odżywcze i sprawią, że seniorzy będą chętnie przygotowywać i spożywać posiłki.

Bibliografia:

1. Grzymisławski M. (2019). Dietetyka kliniczna. Warszawa: PZWL.
2. Filanowicz, M., Wesołowski, F., Porzych, K. i Tomaszewicz, V. (2016). Zaburzenia odżywiania u osób starszych ze szczególnym uwzględnieniem niedożywienia. Edukacja dla bezpieczeństwa – Przegląd naukowo-metodyczny, 32(3), 441 – 449.
3. Wernio, E., Dardzińska, J.A. i Małgorzewicz S. (2016). Anoreksja wieku podeszłego – epidemiologia, przyczyny, konsekwencje zdrowotne. Geriatria, 10: 32-38.
4. Grudziński, A., Madej-Babula M. (2017).Żywienie osób starszych. Septuaginta pedagogiczno-katechetyczna, 581- 590.
5. https://ncez.pl/upload/piramida-dla-osob-w-wieku-starszym-opis.pdf
6. Jarosz, M. (2017). Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia.
7. http://www.opiekadlaseniora.pl/porady/sposoby-na-pobudzenie-apetytu-u-seniora/
8. https://enelsenior.pl/pl/artykuly/brak-apetytu-u-seniora-czym-go-pobudzic
9. https://www.opiekawniemczech.pl/praca-opiekunki/zmienne-upodobania-smakowe-i-apetyt-u-osob-starszych/
10. Chen L, Hemsley B, Debono D. The Impact of Food-Shaping Techniques on Nutrition, Mealtime Experiences, and Quality of Life for Older Adults in Aged Care Settings: A Systematic Review. Curr Nutr Rep. 2023 Sep 4. doi: 10.1007/s13668-023-00493-w. Epub ahead of print. PMID: 37665541.

• Data pierwotnej publikacji: 7.11.2020
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 23.10.2023