Zapewne wiecie, że perz jest to wieloletni chwast polny, bardzo trudny do wytępienia. Jest utrapieniem dla rolników, ale jednocześnie ma wiele właściwości zdrowotnych. Jakie korzyści niesie za sobą kłącze perzu?
Kłącze perzu jako żywność?
Spożywanie kłączy perzu w Polsce sięga początkom XX wieku. Spożywany był głównie w okresach niedoboru pokarmu, w regionach najbiedniejszych, gdzie pożywienia najbardziej brakowało. Wysuszone kłącze mielono na mąkę i dodawano do polewek (rodzaj zupy, przyrządzanej w dawnej kuchni polskiej), brej (danie z rozgotowanej kaszy lub innego ziarna) lub stosowano, jako dodatek do wypieku chleba.
Rolnicy zbierali perz z pola w bardzo dużych ilościach, pozbywając się chwastu, a jednocześnie zyskiwali pożywienie. Nie było ono chętnie spożywane, ze względu na jej nieprzyjemny smak. Dlatego też, największe spożycie odnotowano w miejscach najbardziej zaludnionych i najbiedniejszych. Głównie na terenach dzisiejszych województw małopolskiego oraz podkarpackiego. Wypiekano tutaj tak zwany chleb pachana, który składał się z mąki z kłączy perzu oraz miazgi lipowej [1].
Dziś ekstrakty z kłącza perzu wykorzystywane są głównie jako dodatek do ziół moczopędnych i przeciwcukrzycowych. Można je również spotkać pod postacią kropli, kapsułek bądź proszków.
Wygląd rośliny
Perz to roślina sięgająca do 150 cm wysokości, źdźbła są wzniesione lub podnoszące. Liście mają kolor zielony bądź sinozielony i układają się skrętolegle na łodydze. Kwiaty wyrastające u szczytu łodygi zebrane są w kłosy i sięgają około 10 cm. Każdy kłos złożony jest z mniejszych kłosków o jajowato lancetowatym kształcie, które są spłaszczone po bokach. Owoce, natomiast to szarobiałe lub żółte ziarniaki. Kłącze perzu ma słodkawy smak i jest pozbawiony zapachu. Grubość kłącza sięga do 3 mm, a długość do 1 m.
Zbiór kłącza perzu
Najlepszym okresem, aby zebrać kłącze perzu, jest wiosna lub jesień. Roślina idealna do zbiorów powinna być gruba, jasna oraz jędrna. Po zbiorach roślinę należy umyć, a następnie wysuszyć w przewiewnym, zacienionym miejscu lub w specjalnych suszarkach do ziół w 40°C. Po dokładnym wysuszeniu rośliny należy ją pokroić na odcinki o długości 0,5-1,0 cm [2].
Przepis na odwar z kłączy
Składniki:
- 3 łyżki kłączy perzu
- 2 szklanki wody
Kłącza perzu zalać 2 szklankami wody, a następnie gotować około 5 minut. Po ugotowaniu odstawić na 15-20 minut. Odwar pić 2 razy dziennie po koło 200 ml.
Tradycyjne stosowanie trwa od 2 do 4 tygodni. Nie zaleca się podawania dzieciom oraz młodzieży do lat 18 [3].
Składniki występujące w kłączach perzu
Kłącze perzu zawiera węglowodany:
- Monosacharydy:
- 3% fruktozy,
- glukozę,
- alkohole cukrowe: 2-3% mannitolu oraz inozytolu
- Polisacharydy:
- 3-10 % trytycyny
- do 10% śluzu
Trytycyna jest to polimer fruktozy, który budową przypomina insulinę. Na uwagę zasługują również olejki eteryczne zawarte w kłączu, jest ich około 0,01-0,05%. Są to głównie:
- Monoterpeny: karwon, tymol, mentol, karwakrol, trans-anetol
- Seskwiterpeny
- Bezwodnik kwasu 2-heksylo-3-metylomaleinowego
W roślinie stwierdzono również obecność flawonoidów, głównie rutyny, hiperozydu oraz baikaleiny. Surowiec zawiera także kwas krzemowy, krzemiany, kwasy glikolowy oraz jabłkowy, prawdopodobnie również saponiny, steroidy oraz lektyny. Kłącze perzu zawiera żelazo w ilości 3,78-6,84 μg/g i cynk 7,12-10,80 μg/g. Kwasy fenolowe, które znajdują się w roślinie to p-hydroksybenzoesowy, wanilinowy, p-kumarowy, chlorogenowy, p-hydroksycynamonowy oraz alkilowe estry kwasu p-hydroksycynamonowego [4].
Działanie na układ moczowy
Choroby układu moczowego są coraz częściej spotykaną przypadłością. Oprócz leczenia farmakologicznego, ludzie coraz częściej wspomagają się, stosując zioła. Kłącze perzu jest rośliną o pozytywnych właściwościach w leczeniu, ale również w zapobieganiu chorób układu moczowego. Zawarte w niej flawonoidy, cyklitole, kwasy cukrowe oraz poliacentyny, mają działanie moczopędne oraz mogą przyczyniać się do rozpadu i usuwania złogów, które zalegają w układzie moczowym.
Dzięki swoim moczopędnym oraz przeciwbakteryjnym właściwościom, kłącze perzu jest stosowane w zapaleniu pęcherza moczowego, cewki moczowej, drażliwym pęcherzu, zapaleniu i łagodnym przeroście gruczołu krokowego, a zwłaszcza, gdy występuje podrażnienie oraz stan zapalny dróg moczowych. W badaniach in vitro zaobserwowano, iż ekstrakt z kłączy perzu oraz kukurydzy mają bezpośredni wpływ przeciwbakteryjny na uropatogeny [5].
Wyciąg z kłącza perzu podawany wraz z cytrynianem potasu przyczynia się do zmniejszenia liczby kamieni oraz kwasu moczowego w moczu. Mannitol, który jest obecny w roślinie w bardzo dużych ilościach działa jak diuretyk. Saponiny oraz wanilina również mają właściwości moczopędne [6,7].
Wspomaganie leczenia cukrzycy
Cukrzyca to choroba cywilizacyjna, która dotyczy z roku na rok coraz większej ilości ludzi. Według danych GUS, w Polsce na cukrzycę choruje około 2 mln osób, stanowi to około 8% populacji osób dorosłych, z czego 20% osób nie jest zdiagnozowana. Dlatego, tak ważne jest zapobieganie powstawaniu cukrzycy [8].
Wspomaganie leczenia farmakologicznego jest również bardzo istotne, aby nie dopuścić do powikłań choroby. Podstawę powinien stanowić ruch oraz odpowiednia dieta, warto również sięgać po produkty ziołowe. Kłącze perzu jest rośliną, która działa hipoglikemicznie na organizm. W badaniu na szczurach wykazano, iż już jednorazowe podanie wodnego ekstraktu, wpływa na obniżenie poziomu glukozy we krwi. Jednakże trwałe efekty można zaobserwować przy regularnym stosowaniu, przez co najmniej dwa tygodnie [9].
Fruktany obecne w roślinie mogą stanowić źródło prebiotyków. Kłącze perzu nadaje się zarówno do wspomagania leczenia cukrzycy, jak i również w działaniach profilaktycznych. Kłącze perzu znajduje się w wielu mieszankach ziołowych przeznaczonych dla diabetyków [10].
Działanie hipolipemiczne
Ekstrakt z kłącza perzu znalazł również zastosowanie w sytuacjach podwyższonego poziomu cholesterolu oraz trójglicerydów. Badanie, które zostało przeprowadzone na szczurach, dowiodło, iż długoterminowe spożywanie ekstraktu z kłącza perzu wpływa na obniżenie cholesterolu oraz trójglicerydów. Zauważono również spadek wagi [11].
Zawarte w kłączu perzu polisacharydy oraz cyklitole obniżają stężenie lipidów we krwi. Wspólnie z krzemionką przyswajalną oraz flawonoidami działają przeciwmiażdżycowo. Ponadto prebiotyki takie jak inulina, trytycyna, kwas jabłkowy, inozytol oraz mannitol wspomagają rozwój symbiotycznej mikroflory jelitowej [12].
Działanie przeciwzapalne
Przeciwzapalne właściwości kłącza perzu można zaobserwować zarówno, stosując je zewnętrznie, jak i wewnętrznie. W wykazie austriackich leków ziołowych kłącze perzu widnieje, jako preparat stosowany na gorączkę, w formie herbaty, syropu lub maceratu [13].
W badaniu przeprowadzonym na szczurach z obrzękiem łapy zauważono, iż obrzęk został zahamowany. Natomiast przy zapaleniu skóry stosowanie kremu zawierającego ekstrakt z kłącza perzu, spowodowało wcześniejszą poprawę stanu skóry, zmniejszenie obrzęku, rumienia oraz nacieku. Wyniki badań wykazały, że krem zawierający wyciąg z perzu przyspieszał odnowę skóry o 4-5 dni szybciej, w porównaniu z grupą nieleczonych szczurów. Co ważne, skuteczność działania kremu zawierającego ekstrakt z perzu była niewiele niższa, od preparatu zawierającego dipropionian betametazonu oraz kwas acetylosalicylowy [14].
Podsumowanie
Kłącze perzu jest znane i wykorzystywane w medycynie ludowej już od dawna. Głównie stosowana w leczeniu chorób układu moczowego oraz cukrzycy. Jednak w dobie aktualnych badań udowodniono, iż kłącze perzu ma wiele pozytywnych właściwości, nie tylko w tych schorzeniach. Warto sięgać po naturalne produkty oraz zioła, które wspomagają leczenie schorzeń. Kłącze perzu powinno zagościć w kuchni nie tylko chorych, ale również zdrowych osób, które chcą o siebie zadbać.
Bibliografia
- Łuczaj Ł. (2011). , Dziko rosnące rośliny jadalne użytkowane w Polsce od strony XIX w. do czasów współczesnych . Etnobiologia Polska Vol. 1. 57-125.
- https://www.ekologia.pl/wiedza/ziola/perz-wlasciwy-klacze
- Różański H., Charakterystyka wersji urotropica i ich zastosowanie w fitoterapii chorób moczowego. Ośrodek Badawczo-Rozwojowy LNB Poland.
- Czapska-Pietrzak I., Studzińska-Sroka E., Bylka W. (2017). Kłącze perzu – związki czynne i aktywne biologiczna. Borgis – Postępy Fitoterapii. 190-195.
- Lüthje, P., Brauner, A. (2016). Novel Strategies in the Prevention and Treatment of Urinary Tract Infections. Pathogens. 13.
- Brardi, S., Imperiali, P., Cevenini, G., Verdacchi, T., Ponchietti, R. (2012). , Effects of the association of potassium citrate and agropyrum repens in renal stone treatment: results of a prospective randomized comparison with potassium citrate. Arch Ital Urol Androl. 84 (2), 61-7.
- Cheraghi Nirumand, M., Hajialyani, M., Rahimi, R., Hosein Farzaei, M., Zingue, S., Mohammad S. Nabavi, Bishayee, A., (2018). Dietary Plants for the Prevention and Management of Kidney Stones: Preclinical and Clinical Evidence and Molecular Mechanisms. International journal of molecular sciences. 19(3), 765.
- Grycel, S., Błachnio-Zabielksa, A. (2019). Cukrzyca typu 2 – epidemiologia i farmakoterapia. Problemy Higieny i Epidemiologii. 100 (2), 75–81.
- Esmail Al-Snafi, A. (2015). Chemical constituents and pharmacological importance of Agropyron repens – A review. Research Journal of Pharmacology and Toxicology.
- Czapska-Pietrzak, I., Studzińska-Sroka, E., Bylka, W., (2017). Kłącze perzu (Graminis rhizoma) – związki czynne i aktywność biologiczna. Borgis – Postępy Fitoterapii. 190-195.
- E. Widy-Tyszkiewicz (2011). Assessment report on Agropyron repens (L.) P. Beauv., rhizoma,. Committee on Herbal Medicinal Products.
- Rakowski, A. (2018). Zioła poprawiające metabolizm, Panacea Nr 1 (62), 18-19.
- Vogl, S., Picker, P., Mihaly-Bison, J., Fakhrudin, N., Atanasov, A. G., Heiss, E. H., Wawrosch, C., Reznicek, G., Dirsch, V.M., Saukel, J., Kopp, B. (2013). Ethnopharmacological in vitro studies on Austria’s folk medicine—An unexplored lore in vitro anti-inflammatory activities of 71 Austrian traditional herbal drugs. Journal of Ethnopharmacology, 149(3), 750-771.
- Petrova, AP., Krasnov, EA., Saprykina, EV. i wsp. (2009). Chemical composition of couch grass and studies of its antioxidant activity in allergic contact dermatitis. Pharmaceutical Chemistry Journal. 48-50.
