Fruktoza, słodkie napoje i zespół metaboliczny

Fruktoza jest monocukrem obecnym w owocach i miodzie. Należy pamiętać, że w owocach oprócz fruktozy znajdują się również inne korzystne substancje. Należą do nich flawonoidy, składniki mineralne, witaminy czy błonnik, dlatego nie powinno się tych produktów eliminować z diety. Natomiast w  ostatnich latach fruktoza jest głównie spożywana w postaci cukru. Jest to związane  z tym, że fruktoza stanowi składową dwucukru – sacharozy. Oprócz tego fruktoza jest dostarczana poprzez spożywanie syropu glukozowo-fruktozowego obecnego w produktach spożywczych i słodzonych napojach, który jest używany do słodzenia produktów ze względów ekonomicznych. 

Syrop glukozowo-fruktozowy

Spożycie napojów słodzonych fruktozą, glukozą bądź syropem glukozowo-fruktozowym dostarcza więcej dodatkowych energii w porównaniu do napojów słodzonych słodzikami [1]. Dodatkowe kalorie z napojów słodzonych będą sprzyjać rozwojowi otyłości w przyszłości oraz wszelkim jej powikłaniom, dlatego powinno się ich unikać. Dwa niezależne laboratoria określiły przez pomiary 80 przypadkowych napojów słodzonych syropem glukozowo-fruktozowym, że zawartość fruktozy w nich stanowi 55,58 % [2]. Syrop glukozowo-fruktozowy jest dodawany do wielu produktów m.in. pierniki, wyroby cukiernicze, ketchup, dżemy czy lody. Bardzo łatwo można w ciągu jednego dnia spożyć nadmiar fruktozy.

Napoje słodzone

W jednym badaniu porównano spożycie różnych płynów spożywanych w ilości 1 litr na dzień. Należały do nich: cola, dietetyczna cola, mleko i woda. Węglowodany występowały tylko w coli w ilości 100 g/dzień, z czego 50% stanowiła fruktoza oraz w  mleku w ilości 47 g/d. Największy wpływ na organizm obserwowano po spożyciu coli. Dotyczył on zwiększenia tłuszczu w wątrobie, trzewnej tkanki tłuszczowej, stężenia cholesterolu ogółem oraz i skurczowego ciśnienia tętniczego. Natomiast, gdy otyłym osobom podawano przez 10 tygodni do wypicia napój pokrywający 25% ich zapotrzebowania składającego się z fruktozy bądź glukozy, w przypadku pierwszego cukru prostego zawartość tłuszczu ogółem oraz trzewnego w organizmie wzrosła dwukrotnie niż przy spożyciu napoju z glukozą [3].

Spożycie cukrów wśród dzieci i młodzieży

Coraz więcej dzieci w dzisiejszych czasach jest otyłych bądź ma nadwagę. Jest to związane z małą aktywnością fizyczną, spożywaniem słodkich napojów oraz produktów przetworzonych i fast foodów. W jednym z badań porównano spożycie cukrów ogółem i cukrów dodanych w Chinach, Meksyku i USA. Najwięcej cukrów spożywały dzieci w Stanach Zjednoczonych i wynosiło ono 124 g cukrów ogółem oraz 76 g cukrów dodanych. Na drugim miejscu znajdował się Meksyk i na ostatnim Chiny. Dzieci z Chin spożywały owoce, warzywa oraz słodkie bułki jako źródło cukrów ogółem. Natomiast dzieci z Meksyku i USA wybierały napoje słodzone i gazowane oraz soki owocowe jako źródło cukrów ogółem oraz dodanych [4]. Dzieci z Chin spożywają najmniej cukrów szkodliwych dla zdrowia. Posiadają też nawyki charakteryzujące się prawidłowym wyborem warzyw i owoców jako źródeł węglowodanów w diecie.

W 11 krajach Europy spożycie cukrów ogółem i dodanych było wyższe u dzieci niż dorosłych. Słodkie produkty były głównym źródłem oby dwóch rodzajów cukrów. Innym źródłem cukrów dodanych były również słodkie napoje. Natomiast u dorosłych obserwowano większe spożycie owoców, a mniejsze napojów słodkich [5]. Z danych wynika, że największy procent spożycia cukrów ogółem występuje u dzieci poniżej 4 roku życia i wynosi 20-39%. Wraz z wiekiem spada i u dorosłych wynosi 14-25%. Z kolei spożycie cukrów dodanych było najwyższe u dzieci w wieku szkolnym i młodzieży [6].

Węglowodany proste a profil kardiometaboliczny

W badaniu NHANES 2009-2014 wykazano, że cukry stanowią duże źródło dostarczanych kalorii u dzieci w wieku 2-19 lat. Ponadto zauważono korelację między spożyciem cukrów dodanych z napojów, a wzrostem masy ciała dziecka [7]. W badaniu trwającym 17 lat potwierdzono, że [8]. U dzieci spożywających słodkie napoje obserwowano również zwiększone stężenie glukozy we krwi oraz trójglicerydów, co niekorzystnie wpływa na ich profil kardiometaboliczny, a w przyszłości może prowadzić do rozwoju chorób układu krążenia [9]. Po przeprowadzeniu interwencji spożycie słodkich napojów u dzieci i młodzieży zmniejszyło się o 76 ml/dzień, natomiast obserwowano u nich zwiększone spożycie wody [10]. Warto zatem przeprowadzać więcej kampanii zdrowotnych i edukacyjnych dla tych grup wiekowych, aby zmniejszyć występującą coraz częściej otyłość oraz jej powikłania.

Zastąpienie słodzonych soków wodą jest korzystne, gdyż sprzyja występowaniu mniejszej zawartości tłuszczu w organizmie [11]. Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne rekomenduje spożycie cukrów dodanych u dzieci >25 g/dzień( 6 łyżeczek), natomiast u dzieci poniżej 2 roku życia należy ich unikać i nie wprowadzać do diety [12].

Zespół metaboliczny

Spożycie słodkich napojów jest również związane z wystąpieniem zespołu metabolicznego [13]. Jest to związane z tym, że wpływają one na profil kardiometaboliczny, co z kolei może przyczyniać się do rozwoju zespołu metabolicznego. Zespół metaboliczny stwierdza się, gdy u osoby występują co najmniej trzy spełnione kryteria z następujących:

• obwód talii >94 cm u mężczyzn i >80 cm u kobiet
• stężenie trójglicerydów > 150 mg/dl ( 1,7 mmol/l)
• stężenie cholesterolu HDL <40 mg/dl( 1 mmol/l) u mężczyzn i <50 mg/dl u kobiet( 1,3 mmol/l)
• ciśnienie tętnicze skurczowe >130mmHg i rozkurczowe > 85mmHg
• stężenie glukozy we krwi >100mg/dl( 5,6 mmol/l).

W badaniu, które trwało 10 lat wykazano, że spożycie więcej niż 4 porcji słodkich napojów na tydzień powoduje 1,8 razy większe ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego. U osób, które często spożywały napoje tego rodzaju występowało 2-krotnie większe ciśnienie tętnicze oraz hipertrójglicerydemia [14].  Ponadto spożycie więcej niż jednej porcji na dzień słodkich napojów wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia nadciśnienia tętniczego [15, 16]. Z kolei częste spożycie napojów słodzonych obniżało stężenie cholesterolu HDL, zwiększało stosunek cholesterolu ogółem do cholesterolu HDL, stężenie białka CRP, adiponektyny oraz insuliny [17].

Wpływ fruktozy na występowanie otyłości

🔎 Nowe badanie [18] opublikowane w „Philosophical Transactions of the Royal Society B” sugeruje, że fruktoza może prowadzić do otyłości poprzez ewolucyjny „przełącznik przetrwania”, który powoduje, że ludzie magazynują energię z fruktozy, zamiast jej używać. W przeciwnym razie, do nadmiernej stymulacji biologicznej odpowiedzi, która ma na celu ochronę zwierząt przed kryzysem, może prowadzić dostęp do nieustannych dostaw żywności bogatej we fruktozę, prowadząc do otyłości i powiązanych problemów zdrowotnych.

Podsumowanie

Badania pokazują, że problem nadmiernego spożycia cukrów dodanych jest globalny i dotyczy wszystkich grup wiekowych. Warto przeprowadzać kampanie dotyczące mniejszego spożycia szkodliwych cukrów oraz przedstawienie skutków ich nadmiernego  spożywania. Należy ograniczać słodzone soki, które można kupić w sklepie, gdyż są one źródłem nadmiaru kalorii, cukrów i innych niekorzystnych substancji. Jako zamiennik można stosować soki zrobione własnoręcznie ze świeżych owoców i warzyw, z przewagą tych drugich.

Bibliografia

1. Kuzma J.N., Cromer G., Hagman D.K. i wsp.: No difference in ad libitum energy intake in healthy men and women consuming beverages sweetened with fructose, glucose, or high-fructose corn syrup: a randomized trial. Am J Clin Nutr 2015, 102, 1373-80.
2. White J.S., Hobbs L.J., Fernandez S. Fructose content and composition of commercial HFCS-sweetened carbonated beverages. Int J Obes (Lond) 2015, 39, 176-182.
3. Bray G.A. Energy and Fructose From Beverages Sweetened With Sugar or High-Fructose Corn Syrup Pose a Health Risk for Some People. Adv Nutr 2013, 4, 220–225.
4. Afeiche M.C., Koyratty B.N.S. , Wang D. i wsp.: Intakes and sources of total and added sugars among 4 to 13-year-old children in China, Mexico and the United States. Pediatr Obes 2018, 13, 204–212.
5. Azaïs-Braesco V., Sluik D., MaillKot M. i wsp.: A review of total & added sugar intakes and dietary sources in Europe. Nutr J. 2017,16, doi: 10.1186/s12937-016-0225-2.
6. Newens K.J., Walton J. A review of sugar consumption from nationally representative dietary surveys across the world. J Hum Nutr Diet. 2016, 29, 225-240.
7. Welsh JA., Wang Y., Figueroa J. i wsp.: Sugar intake by type (added vs. naturally occurring) and physical form (liquid vs. solid) and its varying association with children’s body weight, NHANES 2009-2014. Pediatr Obes. 2018, 13, 213-221.
8. Marshall T.A., Curtis A.M., Cavanaugh J.E. i wsp.: Child and Adolescent Sugar-Sweetened Beverage Intakes Are Longitudinally Associated with Higher Body Mass Index z Scores in a Birth Cohort Followed 17 Years. J Acad Nutr Diet 2019, 119, 425-434.
9.  Seferidi P., Millett C., Laverty A.A. Sweetened beverage intake in association to energy and sugar consumption and cardiometabolic markers in children. Pediatr Obes 2018, 13, 195-203.
10. Vargas-Garcia E.J., Evans C.E.L., Prestwich A. i wsp.: Interventions to reduce consumption of sugar-sweetened beverages or increase water intake: evidence from a systematic review and meta-analysis. Obes Rev. 2017, 18, 1350-1363.
11. Zheng M., Rangan A., Olsen N.J. i wsp.: Substituting sugar-sweetened beverages with water or milk is inversely associated with body fatness development from childhood to adolescence. Nutrition 2015, 31, 38-44.
12.  Vos M.B., Kaar J.L., Welsh J.A. i wsp.: Added Sugars and Cardiovascular Disease Risk in Children: A Scientific Statement From the American Heart Association. Circulation 2017, 135, e1017-e1034.
13. Narain A., Kwok CS.., Mamas M.A. i wsp.: Soft drink intake and the risk of metabolic syndrome: A systematic review and meta-analysis. Int J Clin Pract 2017, 71. doi: 10.1111/ijcp.12927.
14. Kang Y., Kim J. Soft drink consumption is associated with increased incidence of the metabolic syndrome only in women. Br J Nutr 2017, 117, 315-324.
15. Xi B., Huang Y., Reilly K.H. i wsp.: Sugar-sweetened beverages and risk of hypertension and CVD: a dose-response meta-analysis. Br J Nutr 2015 ,113, 709-717.
16.  Kim Y., Je Y. Prospective association of sugar-sweetened and artificially sweetened beverage intake with risk of hypertension. Arch Cardiovasc Dis 2016, 109, 242-253.
17. Yu Z., Ley S.H., Sun Q. i wsp.: Cross-sectional association between sugar-sweetened beverage intake and cardiometabolic biomarkers in US women. Br J Nutr 2018, 119, 570-580.
18. https://www.medicalnewstoday.com/articles/how-does-fructose-intake-contribute-to-obesity

• Data pierwotnej publikacji: 18.04.2019
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 11.08.2023