Kwas benzoesowy – E210. Zastosowanie i bezpieczeństwo

Czy kwas benzoesowy i benzoesan sodu to jest ta sama substancja? Czy kwas benzoesowy jest szkodliwy? Jaka jest jego maksymalna zalecana dawka? Czy występuje w naturze? Kwas benzoesowy to substancja nie tylko dodawana do produktów spożywczych, ale mająca szereg innych właściwości. W tym artykule postaram się przybliżyć konserwant o tajemniczym numerze E 210.

Właściwości fizyczne oraz chemiczne

Wybrane właściwości fizyczne oraz chemiczne kwasu benzoesowego [1], [2].

Wzór chemiczny	C7H6O2 / C6H5COOH
Wygląd	Biały kryształ/proszek
Masa cząsteczkowa	122.1
Temperatura wrzenia	250 oC
Temperatura topnienia	122 oC
Rozpuszczalność w wodzie	Słabo rozpuszczalny w zimnej wodzie. Im wyższa temperatura wody, tym łatwiej rozpuszczalny

Czy kwas benzoesowy występuje w naturze?

Naturalnie występuje w owocach (nawet do 40 mg/kg), szczególnie jagodowych (truskawki, jagody, maliny) czy żurawinie. Znajduje się również w korze czereśni, grzybach, anyżu, cynamonie, nasionach gorczycy, pieprzu cayenne, goździkach, szałwii, tymianku czy gałce muszkatołowej. Może również powstawać w niektórych produktach mlecznych za sprawą bakterii kwasu mlekowego [3], [4], [5].

Kwas benzoesowy, jego pochodne oraz pokrewne związków benzenowych są powszechnie stosowane jako konserwanty żywności. Znajdują zastosowanie w kosmetykach czy w produktach farmaceutycznych [6].

Zastosowanie E 210

Kwas benzoesowy występujący naturalnie w roślinach, gdzie pełni funkcję toksyny przeciw pleśniom. Hamuje również rozwój drożdży przy pH 2,5 – 4,5. Jego działanie przeciwko bakteriom np. kwasu mlekowego jest na niskim poziomie. Oczywiście, jak już wiadomo, kolejnym z zastosowań jest konserwacja żywności. Najlepiej sprawdza się w produktach z niskim pH (<5). Z tego też względu, jak i niskiej rozpuszczalności w wodzie, częściej używa się jego sole. Dodawany w postaci benzoesanu sodu do m.in. konserw mięsnych, lodów, napojów, lodów, przetworów rybnych czy dżemów [4], [7].

Oprócz występowania w pożywieniu możemy go spotkać również w produktach dla zwierząt: paszach, środkach usuwających zapachy. Znajdziemy go także w kosmetykach, płynach do płukania jamy ustnej lub pastach do zębów. Występuje również jako składnik pestycydów [8], [9], [10], [11].

Dopuszczalne dzienne pobranie – ADI

Na początku chciałbym wytłumaczyć czym jest ADI (dopuszczalne dzienne pobranie). Jest to ilość substancji, która, pobierana codziennie przez całe życie ze wszystkich źródeł (żywność, woda, leki, kosmetyki) nie jest szkodliwa dla organizmu. Wartość ADI kwasu benzoesowego (również z jego solami) wynosi 5 mg/kg masy ciała [12].

Ustalenia EFSA na temat bezpieczeństwa benzoesanu sodu

Na podstawie dotychczasowych badań, EFSA (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności) orzekł niską toksyczność kwasu benzoesowego. Nie powinniśmy się również obawiać genotoksyczności czy procesów rakotwórczych spowodowanych przyjmowaniem kwasu benzoesowego w dopuszczalnej ilości. Dzieci regularnie spożywające napoje smakowe mają tendencję do przekraczania tej wartości [12].

Czy to bezpieczny dodatek do żywności?

Kwas benzoesowy oraz jego sole są dopuszczone do stosowania w żywności zgodnie z prawem obowiązującym w Unii Europejskiej oraz zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 22 listopada 2010 r. w sprawie dozwolonych substancji dodatkowych [13], [14].

Zagrożenia

Pomimo że kwas benzoesowy jest szybko wydalany z moczem, jako kwas hipurowy, można się nim zatruć. Wywołuje wymioty i bóle głowy, jednak dopiero po spożyciu bardzo wysokich dawek. Może również wywoływać reakcje alergiczne takie jak drapanie w gardle, katar sienny, pokrzywkę [3], [5].

Osoby wrażliwe na aspirynę powinny go unikać ze względu na zaburzenia w funkcjonowaniu układu pokarmowego. U astmatyków oraz alergików może powodować reakcje uczuleniowe. U dzieci i młodzieży może powodować nadpobudliwość, zaburzenia zachowania [15], [16].

Według ustaleń Instytutu Żywności i Żywienia szczególną uwagę na ilość przyjmowanego kwasu benzoesowego (wraz z jego solami) powinny zwrócić na dzieci, młodzież oraz osoby starsze.

Znaczenie konserwantów w żywności

Jako konsumenci pragniemy bezpiecznej żywności, przy czym również cechy organoleptyczne odgrywają znaczącą rolę. Chcemy również, aby produkt pozostawał świeży jak najdłużej, co zmniejszyłoby ryzyko marnowania jedzenia. Nasuwa się pytanie „Jak to wszystko połączyć?”. Z pomocą przychodzą konserwanty, które chronią przed zepsuciem, zwiększają atrakcyjność oraz chronią przed namnażaniem patogenów.

Podsumowanie

Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną, bo tylko dawka czyni truciznę.

Paracelsus

Z cytatu możemy wywnioskować, że trucizną nie jest sama substancja a jej dawka. Z kwasem benzoesowym jest podobnie. Mamy z nimi kontakt m.in. w pożywieniu czy kosmetykach. W racjonalnej ilości (poniżej poziomu ADI) nie jest toksyczny. Osoby starsze, dzieci, uczuleni na aspirynę oraz alergicy, z racji swojej wrażliwości, powinni w miarę możliwości go ograniczyć.

Bibliografia:

1. http://www.ilo.org/dyn/icsc/showcard.display?p_card_id=0103&p_version=2&p_lang=pl
2. http://www.fao.org/food/food-safety-quality/scientific-advice/jecfa/jecfa-flav/details/en/c/743/
3. Statham B. (2014). E213. Tabele dodatków i składników chemicznych. Warszawa: Wydawnictwo RM.
4. http://www.food-info.net/pl/e/e210.htm
5. Shibamoto, T., Bjeldanes, L. F. (1993). Food additives. W: Introduction to Food Toxicology. Academic Press, 157-182, IBSN:978-0-08-092577-6.
6. Del Olmo, A., Calzada, J., Nuñez, M. (2017). Benzoic acid and its derivatives as naturally occurring compounds in foods and as additives: Uses, exposure, and controversy. Critical reviews in food science and nutrition tom 57(14), 3084-3103.
7. Wasilewska, E., Małgorzewicz, S. (2015). Niepożądane reakcje pokarmowe na dodatki do żywności. Forum Zaburzeń Metabolicznych tom 6 nr 1, 8-13.
8. https://echa.europa.eu/pl/substance-information/-/substanceinfo/100.000.562
9. https://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/5210
10. https://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/4657
11. https://www.whatsinproducts.com/chemicals/view/1/1031/000065-85-0
12. https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.2903/j.efsa.2016.4433
13. ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (UE) NR 231/2012 z dnia 9 marca 2012 r. ustanawiające specyfikacje dla dodatków do żywności wymienionych w załącznikach II i III do rozporządzenia WE nr 1333/2008 Parlamentu Europejskiego i Rady.
14. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 listopada 2010 r. w sprawie dozwolonych substancji dodatkowych
15. McCanet D. Food additives and hyperactive behaviour in 3-year-old and 8/9-year-old children in the community: a randomised, double- -blinded, placebo-controlled trial. Lancet 2007; 370: 1560−1507
16. Beezhold B.L., Johnston C.S., Nochta K.A. Sodium benzoate-rich beverage consumption is associated with increased reporting of ADHD symptoms in college students: a pilot investigation. J. Attend. Disord. 2012; 18: 236−341.