Lipodemia a dieta. Jak postępować z „chorobą grubych nóg”?

Nie tylko estetyka: Rola dietetyka w walce z chorobą

Czym jest lipodemia?

Lipodemia (ang. Lipedemia) – powszechnie nazywana „chorobą grubych nóg” – to dysfunkcja tkanki tłuszczowej występująca głównie u kobiet. Międzynarodowa klasyfikacja chorób ICD-11 definiuję ją jako „Obrzęk lipidowy, który nie powoduje wżerów, zwykle ogranicza się do nóg, ud, bioder i ramion, ale może też wystąpić na skórze głowy” [1].

Dotyka ona głównie kobiety, które przechodzą przez zmiany hormonalne (np. dojrzewanie, ciąża, menopauza) bez różnicy na rasę [2]. Nie ma jednoznacznych dowodów na to, że występuje częściej w konkretnych krajach.

Jak często występuje lipodemia?

Przyjmuje się, że lipodemia dotyka 1 na 72 000 osób [3]. Utrudnieniem w przedstawianiu precyzyjnych danych jest brak konkretnych wytycznych co do diagnozowania choroby. Przez to często jest mylona ze schorzeniami takimi jak otyłość i obrzęk limfatyczny [2].

Lipodemia mylona jest z otyłością. Rozróżnienie lipodemii wymaga zbadania rozmieszczenia tkanki tłuszczowej u pacjenta. W przypadku otyłości, tkanki tłuszczowej przybywa na całym ciele, a przy lipodemii głównie na nogach oraz ramionach.

Następnym krokiem w rozróżnieniu jest zebranie informacji od pacjenta o jego nawykach żywieniowych oraz czy redukcja wagi skutkowała zmniejszeniem obwodów nóg. Przy lipodemii tkanka tłuszczowa jest niewrażliwa na odchudzanie [2]. 

Obrzęk limfatyczny, choć podobny do lipodemii, to różni się zasadniczo w dwóch kwestiach: symetrii oraz twardości. Obrzęk limfatyczny zazwyczaj występuje po jednej stronie ciała, a skóra jest twarda i gruba. Przy lipodemii dotknięte są obydwie kończyny, a skóra pozostaje miękka [2,4]. 

Lipodemia – stopnie choroby

• Stopień I. Charakteryzuje się gromadzeniem tkanki tłuszczowej, bez deformacji skóry. Na tym etapie odróżnienie od otyłości jest trudne. Jednakże w przypadku obrzęku lipidowego tkanka podskórna jest gąbczasta z pewnymi guzkowymi zmianami w tłuszczu, które można wyczuć palpacyjnie [2].
• Stopień II. W wyniku nagromadzenia tkanki tłuszczowej można zaobserwować zraziki tłuszczowe na udach oraz pogrubienie się linii oddzielającej łydkę od kostki. Na tym etapie występuje również tkliwość nad przednią kością piszczelową [2].
• Stopień III. Na tym etapie pojawiają się przebarwienia skóry, a tkanka tłuszczowa z wyglądu przypomina płaty. Najwięcej pacjentów słyszy diagnozę na tym etapie [2].

Niektóre źródła wyróżniają również Stopień IV, polegający na połączeniu lipodemii z obrzękiem limfatycznym [5] tzw. „lipolimfodemia”

Przyczyny choroby

Zaproponowane przypuszczalne przyczyny obejmują zmienioną adipogenezę, mikroangiopatię i zaburzenia mikrokrążenia limfatycznego [6] oraz genetykę (ok. ok. 16-64% zaobserwowanych przypadków choroby posiadało krewnego chorego na lipodemię) [2]. 

Sygnałami alarmującymi, że warto udać się do lekarza, są:

• Wrażliwość tkanki na dotyk
• Chroniczne zmęczenie
• Nieplanowany wzrost obwodów kończyn
• Niesprowokowane wybroczyny
• Obrzęk

Diagnostyka

Diagnozę lipodemii może postawić lekarz internista, który następnie skieruje pacjenta do odpowiednich specjalistów [4].

• Angiologa – który wesprze proces diagnostyczny oraz pomoże w ocenie mikrokrążenia i naczyń krwionośnych [4].
  W procesie diagnostycznym stosuje się następujące metody [4]:
• Ultrasonografia – do oceny stanu tkanki tłuszczowej, naczyń krwionośnych i limfatycznych.
• Limfoscyntygrafia – w celu oceny funkcji układu limfatycznego i wykluczenia obrzęku limfatycznego.
• Rezonans magnetyczny (MRI) – w wybranych przypadkach, gdy konieczna jest szczegółowa analiza tkanek.
• Tomografia komputerowa (TK) – stosowana rzadziej, w przypadku potrzeby szczegółowej oceny głębszych struktur ciała.

Najważniejszą rolę odgrywa jednak dokładny wywiad medyczny i badanie fizykalne, które pozwalają na różnicowanie lipodemii z innymi schorzeniami, takimi jak otyłość czy obrzęk limfatyczny [4].

Dieta w lipodemii. Znaczenie zdrowego odżywiania w terapii lipodemii

Chociaż lipodemia nie wynika z nadwagi, to odpowiednie żywienie pacjenta może przynieść wiele korzyści:

• Odciążenie stawów
• Minimalizowanie stanów zapalnych
• Poprawa krążenia
• Wsparcie w leczeniu chorób współistniejących
• Poprawa postrzeganej jakości życia

Rola wybranych składników odżywczych

Najważniejszymi elementami diety, na które warto zwrócić uwagę, są:

• Białko, kontrola sytości [7] oraz utrzymanie masy mięśniowej [8]
• Kwasy tłuszczowe omega-3, zmniejszanie stanów zapalnych [9]
• Witamina C, produkcja kolagenu [10]
• Magnez, wspomaganie pracy układu nerwowego [11]
• Potas, redukcja obrzęków [12]

Rekomendacje dietetyczne

Zalecenia żywieniowe w lipodemii są zbliżone to ogólnie przyjętych zasad zdrowego odżywiania. Zarówno redukcja masy ciała, jak i przejście na dietę niskowęglowodanową (<75g węglowodanów na dzień) poprawiają jakość życia pacjentów [13].
 
Alternatywą dla tych diety może być dieta śródziemnomorska lub dieta DASH

Dieta śródziemnomorska opiera się na warzywach, produktach pełnoziarnistych, owocach, orzechach oraz zdrowych tłuszczach. Nabiał zazwyczaj występuje w postaci ryb lub rzadziej w postaci drobiu i jajek [14]. 

Dla osób, które cenią w sobie jadłospisie podroby oraz jajka, o wiele lepszym modelem żywieniowym będzie dieta DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension).

Chociaż dieta jest kojarzona głównie z nadciśnieniem, to na stronie Narodowego Centrum Edukacji żywieniowej możemy wyczytać:

Kto może odnieść szczególnie duże korzyści zdrowotne stosując dietę DASH?

• osoby z zaburzeniami lipidowymi (zwiększone stężenie cholesterolu całkowitego i „złego” cholesterolu LDL we krwi),
• osoby, u których występują także inne czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych”.

Co sprawia, że ten model żywienia również będzie świetnym rozwiązaniem przy lipodemii [15].

Płyny

Często pomijanym aspektem żywieniowym jest podaż płynów (zarówno w formie wody, jak i kawy, herbaty etc.). Kluczowym aspektem jest wysoka podaż płynów oraz ograniczenie sodu w diecie. Przyjmuje się, że przeciętny Polak przekracza normę sodu dwukrotnie! [16]

Najlepszym wyborem płynu będzie woda mineralna niskosodowa.

Ile takiej wody należy pić?

Dzienna podaż płynów jest bardzo indywidualna, najbardziej praktycznym zaleceniem jest monitorowanie koloru moczu. Jeżeli mocz jest przezroczysty, należy zmniejszyć podaż płynów, jeżeli jest ciemny, należy ilość płynów zwiększyć. Prawidłowy kolor moczu określa się jako słomkowy/jasno-żółty [17].

Suplementacja

Podczas terapii warto z pacjentem rozważyć suplementację: 

• Witaminę D3, działanie przeciwzapalne [18], częsty niedobór wśród Polaków [19]
• Kwasy Omega-3, działanie przeciwzapalne [9] i neuroprotekcyjne [20]
• Kurkuminę z piperyną, pozytywny wpływ na zdrowie stawów [21]
• Magnez, wspomaganie pracy układu nerwowego [11], poprawa snu [22]
• Witaminę C + kolagen, zadbanie o stawy [23]
• Flawonoidy, działanie przeciwzapalne [24] 

Ważne! Każdą zmianę w suplementacji pacjenta należy konsultować z lekarzem prowadzącym.

Kompleksowe podejście to podstawa

Pacjenci dotknięci lipodemią zmagają się również z problemami pośrednimi takimi jak:

• Depresja
• Zaburzenia postrzegania własnego ciała
• Lękliwość

Wszystkie te problemy rzutują na postrzeganą jakość życia [2]. Elastyczność (postrzegana jako cecha osobowości) była głównym predykatorem otrzymanego wyniku [25]. Kluczowa w tym aspekcie jest rola serotoniny [26], której 90% produkcji odbywa się w jelicie cienkim [27]. 

Niektóre bakterie probiotyczne (np. Lactobacillus i Bifidobacterium) mogą zwiększać produkcję serotoniny np. poprzez kierowanie go do szlaku serotoninowego [28], zamiast szlaku kynureninowego (związanego ze stanem zapalnym i depresją) [29].

Rola dietetyka w interdyscyplinarnym zespole terapeutycznym

Dietetyk jest tylko jednym z elementów potrzebnych dla zdrowia pacjenta, dlatego odpowiednia komunikacja z psychologiem, fizjoterapeutą oraz pozostałymi specjalistami jest konieczna dla dobra pacjenta.

Zadaniem każdego specjalisty, w tym dietetyka jest stworzenie odpowiednich warunków dla pacjenta. Oznacza to zadbanie zarówno o jego motywację, jak i jego bliskich. Częstym błędem dietetyków jest brak kontroli samopoczucia i zaangażowania drugiej strony.

Wyzwania w pracy z pacjentami z lipodemią

Jedną z największych przeszkód w pracy z pacjentem jest redukcja masy ciała. Warto zacząć współpracę na tyle wolno, aby chory miał czas na wdrażanie zmian w swoim tempie.

Następnie warto podtrzymywać motywację poprzez wyznaczanie drobnych celów. Dobrym rozwiązaniem będzie promowanie osiągnięć niezwiązanych z wagą, tylko z nowymi, zdrowszymi nawykami.

Takie podejście pozwoli uzyskać postępy zarówno krótko- jak i długoterminowo.

Podsumowanie

Lipodemia, znana także jako „choroba grubych nóg”, to schorzenie, które dotyka głównie kobiety, powodując nieprawidłowe gromadzenie tkanki tłuszczowej w nogach i ramionach, bez wpływu na inne części ciała.

Choć jej przyczyny nie są do końca poznane, często wiąże się ją z zaburzeniami hormonalnymi i genetycznymi. Diagnostyka polega na różnicowaniu lipodemii od innych chorób, takich jak otyłość czy obrzęk limfatyczny.

Dieta odgrywa kluczową rolę w leczeniu, pomagając zmniejszyć stany zapalne, poprawić krążenie i wspierać zdrowie stawów. Suplementacja oraz odpowiednia kontrola nawyków żywieniowych mogą znacząco poprawić jakość życia pacjentów.

Rola dietetyka w terapii lipodemii jest istotna, ale wymaga współpracy z innymi specjalistami, aby skutecznie zarządzać problemami emocjonalnymi i fizycznymi pacjentów.

Bibliografia:

1. Findacode. (n.d.). ICD-11 code for lipedema (1172950828). Findacode. https://www.findacode.com/icd-11/code-1172950828.html
2. Omaira, M., Mehrotra, A., Fankhauser, M., Hrinczenko, B., & Dimitrov, N. (2015). Lipedema: A clinical challenge-revisited. British Journal of Medicine and Medical Research, 5(12), 1328–1337. https://doi.org/10.9734/BJMMR/2015/13894 
3. National Center for Biotechnology Information. (2020). Lipedema. In StatPearls. Retrieved January 29, 2025, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK573066/
4. Lipedema Foundation. (2024, November 2). Clinician’s guide to lipedema. Lipedema Foundation. https://www.lipedema.org/clinicians-guide
5. Amato, A. C. M., & Benitti, D. A. (2021). Lipedema Can Be Treated Non-Surgically: A Report of 5 Cases. The American journal of case reports, 22, e934406. https://doi.org/10.12659/AJCR.934406
6. Kruppa, P., Georgiou, I., Biermann, N., Prantl, L., Klein-Weigel, P., & Ghods, M. (2020). Lipedema-Pathogenesis, Diagnosis, and Treatment Options. Deutsches Arzteblatt international, 117(22-23), 396–403. https://doi.org/10.3238/arztebl.2020.0396
7. Leidy, H. J., Armstrong, C. L., Tang, M., Mattes, R. D., & Campbell, W. W. (2010). The influence of higher protein intake and greater eating frequency on appetite control in overweight and obese men. Obesity (Silver Spring, Md.), 18(9), 1725–1732. https://doi.org/10.1038/oby.2010.45
8. Beasley, J. M., Shikany, J. M., & Thomson, C. A. (2013). The role of dietary protein intake in the prevention of sarcopenia of aging. Nutrition in clinical practice : official publication of the American Society for Parenteral and Enteral Nutrition, 28(6), 684–690. https://doi.org/10.1177/0884533613507607
9. Krupa, K. N., Fritz, K., & Parmar, M. (2024, February 28). Omega-3 fatty acids. In StatPearls [Internet]. StatPearls Publishing. Available from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK564314/
10. DePhillipo NN, Aman ZS, Kennedy MI, Begley JP, Moatshe G, LaPrade RF. Efficacy of Vitamin C Supplementation on Collagen Synthesis and Oxidative Stress After Musculoskeletal Injuries: A Systematic Review. Orthop J Sports Med. 2018 Oct 25;6(10):2325967118804544. doi: 10.1177/2325967118804544. PMID: 30386805; PMCID: PMC6204628.
11. Kirkland, A. E., Sarlo, G. L., & Holton, K. F. (2018). The Role of Magnesium in Neurological Disorders. Nutrients, 10(6), 730. https://doi.org/10.3390/nu10060730
12. Medycyna Praktyczna. (n.d.). Substancja czynna: Omega-3 kwasy tłuszczowe. Medycyna Praktyczna.
13. Lundanes, J., Sandnes, F., Gjeilo, K. H., Hansson, P., Salater, S., Martins, C., & Nymo, S. (2024). Effect of a low-carbohydrate diet on pain and quality of life in female patients with lipedema: a randomized controlled trial. Obesity (Silver Spring, Md.), 32(6), 1071–1082. https://doi.org/10.1002/oby.24026
14. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. (n.d.). Dieta śródziemnomorska – zalecenia żywieniowe. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej.
15. Cichocka, A. (n.d.). Dieta DASH – gwiazda wśród diet. ABC Żywienia, Zasady zdrowego żywienia. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej.
16. Kłosiewicz-Latoszek, L. (2020, grudzień 8). Nadmierne spożycie soli, cukru i tłuszczu zagraża zdrowiu. ABC Żywienia, Zasady zdrowego żywienia. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej.
17. Zglińska (Piotrowska), K. (2018, grudzień 10). Halibut biały – korzyści i zagrożenia dla kobiet w ciąży. Ciąża i macierzyństwo, Co kryje etykieta, Macierzyństwo, Zasady zdrowego żywienia. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej.
18.  Almeida Moreira Leal, L. K., Lima, L. A., Alexandre de Aquino, P. E., Costa de Sousa, J. A., Jataí Gadelha, C. V., Felício Calou, I. B., Pereira Lopes, M. J., Viana Lima, F. A., Tavares Neves, K. R., Matos de Andrade, G., & Socorro de Barros Viana, G. (2020). Vitamin D (VD3) antioxidative and anti-inflammatory activities: Peripheral and central effects. European journal of pharmacology, 879, 173099. https://doi.org/10.1016/j.ejphar.2020.173099
19. Wierzejska, R. (n.d.). Niedobór witaminy D u ciężarnych Polek – czy problem kończy się latem? Ciąża i macierzyństwo, Zasady zdrowego żywienia. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej.
20. Chitre, N. M., Moniri, N. H., & Murnane, K. S. (2019). Omega-3 Fatty Acids as Druggable Therapeutics for Neurodegenerative Disorders. CNS & neurological disorders drug targets, 18(10), 735–749. https://doi.org/10.2174/1871527318666191114093749
21. Heidari-Beni, M., Moravejolahkami, A. R., Gorgian, P., Askari, G., Tarrahi, M. J., & Bahreini-Esfahani, N. (2020). Herbal formulation „turmeric extract, black pepper, and ginger” versus Naproxen for chronic knee osteoarthritis: A randomized, double-blind, controlled clinical trial. Phytotherapy research : PTR, 34(8), 2067–2073. https://doi.org/10.1002/ptr.6671
22. Abbasi, B., Kimiagar, M., Sadeghniiat, K., Shirazi, M. M., Hedayati, M., & Rashidkhani, B. (2012). The effect of magnesium supplementation on primary insomnia in elderly: A double-blind placebo-controlled clinical trial. Journal of research in medical sciences : the official journal of Isfahan University of Medical Sciences, 17(12), 1161–1169.
23. DePhillipo, N. N., Aman, Z. S., Kennedy, M. I., Begley, J. P., Moatshe, G., & LaPrade, R. F. (2018). Efficacy of Vitamin C Supplementation on Collagen Synthesis and Oxidative Stress After Musculoskeletal Injuries: A Systematic Review. Orthopaedic journal of sports medicine, 6(10), 2325967118804544. https://doi.org/10.1177/2325967118804544
24. Al-Khayri, J. M., Sahana, G. R., Nagella, P., Joseph, B. V., Alessa, F. M., & Al-Mssallem, M. Q. (2022). Flavonoids as Potential Anti-Inflammatory Molecules: A Review. Molecules (Basel, Switzerland), 27(9), 2901. https://doi.org/10.3390/molecules27092901
25. Dudek, J. E., Białaszek, W., & Ostaszewski, P. (2016). Quality of life in women with lipoedema: a contextual behavioral approach. Quality of life research : an international journal of quality of life aspects of treatment, care and rehabilitation, 25(2), 401–408. https://doi.org/10.1007/s11136-015-1080-x
26. Hyun, J. H., Hannan, P., Iwamoto, H., Blakely, R. D., & Kwon, H. B. (2023). Serotonin in the orbitofrontal cortex enhances cognitive flexibility. bioRxiv : the preprint server for biology, 2023.03.09.531880. https://doi.org/10.1101/2023.03.09.531880
27. Shah, P. A., Park, C. J., Shaughnessy, M. P., & Cowles, R. A. (2021). Serotonin as a mitogen in the gastrointestinal tract: Revisiting a familiar molecule in a new role. Cellular and Molecular Gastroenterology and Hepatology, 12(3), 1093-1104. https://doi.org/10.1016/j.jcmgh.2021.05.008
28. Biernacka, K. (2024, May 31). Mikrobiota a neuroprzekaźniki. Klaudia Biernacka. https://www.klaudiabiernacka.pl/blog/mikrobiota-neuroprzekazniki
29. Piekara, J. (2021, August 6). Odkryto nowe biomarkery depresji. Pomogą wcześniej zdiagnozować chorobę. DOZ.pl. (aktualizacja: 2024, May 14)