Niepłodność jest zjawiskiem dotykającym w Polsce od 15 do 20% par według raportu Sytuacji Demograficznej Polski. Podaje się, że przyczyna niepłodności od 45 do 65% leży po stronie kobiety, od 25 do 45% po stronie mężczyzny. Wyłącznie 10% przypadków niepłodności dotyczy partnerów obu płci. Narodowy Program Zdrowia obejmujący lata 2016-2020 w sposób bezpośredni odnosi się do problemu niepłodności oraz obszaru zdrowia populacji polskiej w okresie prokreacyjnym.
Prokreacja to czas, w którym kobieta fizjologicznie jest gotowa do ciąży oraz porodu. Przyjmuje się, że obejmuje on okres między 15 a 49 rokiem życia kobiety. Nawyki żywieniowe, sposób odżywiania, regularność spożywania posiłków oraz zachowywana aktywność fizyczna ma bezpośredni wpływ na skuteczność działań prokreacyjnych, przebieg rozwoju płodu, porodu oraz połogu kobiety.
Odpowiednia masa ciała kluczem do sukcesu
Ustabilizowana masa ciała kobiety w okresie prokreacyjnym odgrywa bardzo ważną rolę. Jej prawidłowe wartości sprzyjają poprawnemu funkcjonowaniu układu rozrodczego oraz utrzymaniu równowagi metabolicznej oraz hormonalnej. Wpływa na samopoczucie pacjentki oraz przebieg ciąży.
Rekomendowanym przez Światową Organizację Zdrowia narzędziem pozwalającym na ocenę masy ciała jest wskaźnik Body Mass Index (BMI). Dzięki krótkiemu działaniu matematycznemu możliwa jest szybka weryfikacja przybliżonej zawartości tkanki tłuszczowej. Najbardziej pożądaną normatywną wartością wskaźnika jest przedział liczbowy między 18,5 a 24,9 (kg/m2).
Zasady żywienia przed i w czasie ciąży
Każda świadoma kobieta 6 miesięcy przed planowanym zajściem w ciążę powinna rozpocząć przygotowania organizmu poprzez wdrożenie prawidłowo zbilansowanej diety, która pokrywałaby zapotrzebowanie na składniki odżywcze, witaminy, minerały oraz błonnik.
Codzienny jadłospis powinien zawierać produkty z każdej z grup dostępnych pokarmów. Posiłki powinny zawierać produkty zbożowe, które są głównym źródłem węglowodanów złożonych oraz witamin z grupy B.
Nie powinno zabraknąć w nim porcji świeżych warzyw oraz owoców, które dostarczają organizmowi witaminy C, soli mineralnych oraz błonnika.
Mleko oraz produkty mleczne są źródłem witaminy D, B2, A oraz wapnia i pełnowartościowego białka.
Aby zaspokoić zapotrzebowanie na wielonienasycone kwasy tłuszczowe w codziennej diecie nie należy zapomnieć o oleju rzepakowym, oliwie z oliwek oraz olejach tłoczonych na zimno np. lnianym.
Wśród produktów pochodzenia zwierzęcego zaspokajających zapotrzebowanie na żelazo, pełnowartościowe białko oraz witaminy z grupy B wyróżniamy ryby, jaja, mięso drobiowe, cielęce oraz wołowe.
Aby utrzymać prawidłowy stan nawodnienia organizmu należy spożywać od 1,5 do 2,5 litra płynów dziennie. Warto spożywać płyny neutralne – wodę czy herbatę, które nie stanowią dodatkowych źródeł cukru nie zwiększając tym samym ilość spożywanych kalorii w ciągu doby.
W pierwszym trymestrze ciąży przeciętna kaloryczność jadłospisu powinna wynosić około 2300 kcal na dobę. W czasie drugiego trymestru ciąży wartość kaloryczna wzrasta o 340 kcal na dobę, a w trzecim trymestrze o 450 kcal na dobę. Przyjmuje się, że fizjologiczny przyrost masy ciała w ciąży nie powinien być większy niż 12-14 kilogramów.
Zbilansowana dieta w ciąży dostarcza organizmowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych, które mają niezwykle ważne znaczenie w procesie tworzenia tkanek płodowych oraz tkanek matczynych. Przemyślany oraz racjonalny sposób odżywiania chroni kobietę przed gromadzeniem się dodatkowej tkanki tłuszczowej oraz zapobiega niedoborom żywieniowych i przeciwdziała wadom rozwojowym płodu.
Wpływ nadmiaru masy ciała na planowanie ciąży i jej przebieg
Dla kobiet z nadwagą (BMI 25,0-29,9 kg/m2) oraz otyłością (BMI powyżej 30 kg/m2) priorytetem przed zajściem w ciążę powinna być redukcja masy ciała oraz zmiana dotychczasowych nawyków żywieniowych. Nadmiernie wykształcona tkanka tłuszczowa zaburza przebieg cyklu owulacyjnego oraz zwiększa ryzyko wystąpienia zjawiska niepłodności. Produkcja hormonu odpowiedzialnego za produkcję kobiecej komórki jajowej oraz męskich plemników zostaje zaburzona na skutek gromadzenia się tkanki tłuszczowej.
W samym przebiegu ciąży nagromadzenie się tkanki tłuszczowej zwiększa ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego, stanu przedrzucawkowego oraz rzucawki, które stanowią bezpośrednie zagrożenie życia dla rozwijającego się płodu. Nadwaga i otyłość predysponują do wystąpienia zaburzeń metabolicznych oraz nieprawidłowości w profilu glikemicznym. Przebieg porodu obciążony jest ryzykiem urazów dróg rodnych, krwotoków oraz koniecznością zakończenia ciąży cesarskim cięciem. W okresie poporodowym obserwuje się występowanie obrzęków, częstsze występowanie infekcji dróg moczowych, zakażenie ran oraz powikłania zakrzepowo-zatorowe.
Kobiety z nadwagą oraz otyłością rodzą dzieci z dużą masą urodzeniową – powyżej 4000 g. Badania naukowe pokazują, że z powodu wysokiego BMI matki ryzyko śmierci wewnątrzmacicznej płodu wzrasta trzykrotnie w porównaniu z pacjentką o prawidłowej masie ciała. Podczas porodu dzieci z wysoką masa urodzeniową mają większe szanse na urazy okołoporodowe – głównie barku oraz otarcia. Dzieci urodzone przez kobiety z nadmierną tkanką tłuszczową w wieku młodzieńczym oraz dorosłym mają predyspozycje do nadwagi oraz częściej pojawia się u nich insulinooporność.
Pomimo podwyższonego ryzyka ciąży spowodowanej nadwagą lub otyłością, nie zaleca się stosowania diet odchudzających w czasie ciąży. Dowiedziono, że nagła i radykalna redukcja masy ciała w czasie trwania ciąży lub przed poczęciem generuje niedobory mikroelementów, które sprzyjają powstawaniu wad cewy nerwowej u płodu.
Niedowaga a ciąża
Wskaźnik BMI osiągający wartość niższą niż 18,5 kg/m2 wskazuje na niedowagę u pacjentki. Niskie wartości masy ciała mogą wskazywać na długofalowy deficyt kaloryczny lub niedoborami żywieniowymi spowodowanymi przewlekłymi stanami chorobowymi.
Niska masa ciała wpływa negatywnie na płodność kobiety. W jej wyniku zostaje zwiększone wydzielanie hormonu folikulotropowego (FSH) i skrócona faza lutealna, która odpowiedzialna jest za zmiany w endometrium macicy przed zagnieżdżeniem komórki jajowej.
Badania naukowe prowadzone nad zależnością niedowagi przed poczęciem a ryzykiem porodu przedwczesnego udowodniły, że niska masa ciała matki jest czynnikiem predysponującym do występowania wcześniactwa. Dodatkowo niski wskaźnik BMI może być przyczyną niskiej masy urodzeniowej u noworodków – poniżej 2500 g oraz czynnikiem ryzyka zgonu okołoporodowego i spadku odporności u dziecka. Zjawisko to można niwelować poprzez wdrożenie diety normalizującej masę ciała pacjentki.
Bibliografia:
- Cemborowska P., Dereń N., Woźniak J., Wpływ odżywiania kobiety na okres prokreacji, Zdrowie, psychologia, społeczeństwo – przegląd wybranych zagadnień, Tygiel, 2016, 245-251.
- Gętek-PeszekM., Wpływ sposobu żywienia na płodność kobiet oraz mężczyzn – przegląd doniesień naukowych, Nowe trendy w dietetyce, 2019, 60-64.
