Prawidłowa masa ciała w czasie ciąży – dlaczego to takie ważne?

W czasie ciąży przyrost masy ciała kobiety jest całkowicie naturalny. Składa się na to rozwój dziecka czy zmiany fizjologiczne zachodzące w ciele matki. Oprócz rosnącego dziecka, na masę ciała w czasie ciąży składają się: płyn owodniowy (1-1,5 kg), powiększająca się macica (1-1,5 kg), łożysko (0,5-1 kg), powiększające się gruczoły piersiowe (1-2 kg), zwiększona objętość krwi oraz płynów komórkowych matki (1,5-2 kg) a także przyrost tkanki tłuszczowej, która chroni płód oraz stanowi materiał zapasowy na okres karmienia piersią (2-4 kg).

Wymienione wyżej wartości poszczególnych czynników wpływających na masę ciała kobiety mają charakter orientacyjny. Dla prawidłowego rozwoju płodu ogromne znaczenie ma również masa ciała matki przed zapłodnieniem. Najczęściej do jej oceny wykorzystuje się BMI, czyli Body Mass Indeks. W tabeli poniżej przedstawione zostały prawidłowe wartości przybierania na wadze w czasie ciąży w zależności od BMI:

BMI przed ciążą [kg/m2]	PRZYROST MASY CIAŁA w trakcie ciąży [kg]
Niedowaga <18,5	12,5 – 18
Prawidłowa masa ciała 18,5 – 24,9	11,5 – 16
Nadwaga 25,0 – 29,9	7 – 11,5
Otyłość >30	5-9

Zgodnie z powyższymi wytycznymi kobiety, które przed zajściem w ciążę miały niedowagę, dla prawidłowego rozwoju dziecka powinny przytyć najwięcej, z kolei te, które przed ciążą miały największy wskaźnik BMI powinny przytyć stosunkowo najmniej.

Badania przeprowadzone przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) wykazały, że urodzeniowa masa ciała 3,1-3,6 kg jest związana z optymalnym rozwojem płodu. Z prawidłową masą ciała noworodka wiązały się przyrosty masy ciała matki w czasie ciąży, wynoszące 10-14 kg.

Przyrost masy ciała matki w poszczególnych trymestrach

W pierwszym trymestrze zaleca się przyrost masy ciała od 0,5 do 2 kg. W zaleceniach bierze się jednak pod uwagę możliwość występowania mdłości, dlatego spadek wagi również jest uwzględniony. Kobieta nie powinna mimo wszystko w pierwszym trymestrze stracić więcej niż 2 kg.

II i III trymestr niesie ze sobą znacznie szybszy przyrost masy ciała, gdzie najszybszy jest właśnie w tym ostatnim. Według zaleceń nie powinien on jednak przekraczać pół kilograma na tydzień.

Zapotrzebowanie energetycznie w poszczególnych trymestrach ciąży

(akapit zaktualizowany 5.12.2020 zgodnie z obowiązującymi normami – przyp. redakcji)

Pierwsze tygodnie od zapłodnienia zgodnie z Normami Żywienia 2020 powinny charakteryzować lekko zwiększoną energetycznością o ok. 85 kcal/dobę [4]. Zapotrzebowanie energetyczne wzrasta mocniej w II trymestrze, kiedy to znacząco zwiększa się objętość płynów ustrojowych, macicy, a także gruczołów sutkowych. Zaczyna się również gromadzenie większej ilości tkanki tłuszczowej. Według aktualnie obowiązujących w Polsce norm wartość energetyczna racji pokarmowej kobiety w II trymestrze powinna zostać zwiększona o 285 kcal/dobę.

W III trymestrze koszty energetyczne związane są głównie z rozwojem i wzrastaniem płodu. Zgodnie z wytycznymi zapotrzebowanie należy zwiększyć o 475 kcal/dobę.

Konsekwencje nieprawidłowej masy ciała w ciąży

Okres przygotowania do ciąży jak i samej ciąży jest dla kobiety wyzwaniem nie tylko fizycznym, ale także psychicznym. Niejednokrotnie przyszłe matki świadomie decydują się na zahamowanie wzrastania masy ciała. Należy jednak pamiętać, że odchudzanie w czasie ciąży przy prawidłowym BMI jest stanowczo odradzane przez Instytut Matki i Dziecka.

Powikłania niedowagi

Kobiety z niedowagą przed ciążą częściej rodzą dzieci z małą masą urodzeniową. Dodatkowo zwiększa się także umieralność okołoporodowa ich dzieci, która jest znacznie wyższa niż u kobiet z prawidłową masą ciała. Niedowaga w czasie ciąży może być także powodem wystąpienia u dzieci opóźnionego rozwoju wewnątrzmacicznego oraz porodu przedwczesnego. Bardzo często również takie dzieci, w późniejszym etapie rozwoju cierpią z powodu chorób sercowo-naczyniowych. Niska waga w czasie ciąży niesie także komplikacje dla matki. Bardzo często związana jest ona z niedoborami żelaza, a co za tym idzie niedokrwistością. Badania wykazują, że niedokrwistość, poza konsekwencjami zdrowotnymi może przyczyniać się także do depresji poporodowej.

Powikłania nadmiernej masy ciała

Nie należy również dopuszczać do rozwoju bądź pogłębiania się otyłości u kobiet ciężarnych. Aż trzykrotnie wzrasta ryzyko obumarcia płodu u kobiet otyłych w porównaniu do kobiet, które mają prawidłowy wskaźnik BMI. Dużo częściej dochodzi również do zwiększenia masy urodzeniowej dziecka, powyżej 4,5 kg, co również jest przyczyną znacznie częściej wykonywanych zabiegów cesarskiego cięcia. Makrosomia, czyli wysoka masa urodzeniowa, może być też przyczyną dystocji barkowej (barki u rodzonego dziecka klinują się w drogach rodnych) , urazów poporodowych oraz rozległych pęknięć krocza. Kobiety z wysoką masą ciała dużo częściej cierpią również na cukrzycę ciężarnych, nadciśnienie. Zwiększa się również częstotliwość występowania żylaków, bólów kręgosłupa, obrzęków nóg czy hemoroidów.

Zarówno nadmierna, jak i zbyt mała masa ciała kobiety ciężarnej może przyczynić się do groźnych powikłań u dziecka i jego matki. Warto zadbać o prawidłowe żywienie przed i w czasie ciąży, aby takie ryzyko zminimalizować.

Źródła:

1. Lautenbach D., Rolnik A., Kaźmierczak A., Kardasz K., Preis K., Zależność między przyrostem masy ciała w ciąży a występowaniem nieprawidłowej masy urodzeniowej noworodków oraz powikłań matczynych, [w:] neurocentrum.pl
2. Świątkowska D.(oprac.), Poradnik żywienia kobiet w ciąży, Klinika Położnictwa i Ginekologii Instytutu Matki i Dziecka, Warszawa.
3. Wendłowicz A., Stefańska E., Ostrowska L., Żywienie kobiet w okresie ciąży, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowium, Tom 20, nr 3, 341-345, 2014.
4. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, PZH, 2020, s. 43