Mniszek lekarski (Taraxacum officinale) jest nieodłącznym elementem krajobrazu w Polsce, należy do rodziny Asteracae i występuję na obszarach północnej i zachodniej Europy, w Islandii, północno-zachodniej Syberii, na Grenlandii oraz we wschodniej Kanadzie. Jest powszechnie występującym chwastem. Został zaliczony przez WHO do roślin leczniczych. Jego najbardziej znane działanie to właściwości żółciopędne i moczopędne, natomiast roślina ta kryje w sobie o wiele więcej pozytywnych efektów na organizm człowieka.
Skład chemiczny
Ilości i rodzaj związków chemicznych różnią się znacznie między kwiatami, liśćmi i korzeniami mniszka. Liście zawierają głównie gorzkie laktony seskwiterpenowe, polifenole, kumaryny oraz witaminy, głównie witaminę A, B1 i C. Dodatkowo w liściach i kwiatach występują flawonoidy. Korzenie zawierają również laktony sekskwiterpenowe oraz zawiązki fenolowe i kumaryny. Mniszek zawiera również β-amyrynę, taraksasterol, tarakserol, wolne sterole (sitosteryna, stigmasteryna, fitosteryna) oraz małą ilość pektyn, żywic i śluzu. Kwiaty zawierają karotenoidy, flawonoidy, trójterpeny i cukry redukujące. Mniszek jest również dobrym źródłem inuliny, której zawartość w korzeniach wynosi od 2 do 22%, w zależności od pory roku.
Właściwości antyoksydacyjne
Liczne związki polifenolowe odpowiadają za najsilniejsze działanie przeciwutleniające mniszka lekarskiego. Poza nimi antyoksydacyjnie działają również alkaloidy, steroidy, terpenoidy, glikozydy, cukry redukujące i taniny. Został udokumentowany wpływ ochronny na komórki wątroby. W badaniach in vivo zaobserwowano wzrost aktywności antyoksydacyjnej wątroby dzięki zwiększeniu aktywności enzymów takich jak: katalaza, reduktaza glutationu, peroksydaza glutationu, transferaza S-glutationu oraz glutationu.
Właściwości przeciwbakteryjne
Mniszek zawiera związki, które wspomagają zwalczanie drobnoustrojów, są to m.in.: saponiny, taniny, antranoidy i fenole. Po zbadaniu skuteczności alkoholowego ekstraktu z liści okazało się, że hamuje on wzrost E. Coli i S. aureus. Natomiast ekstrakt etylo-octanowy z liści zatrzymuje wzrost bakterii S. typhi, S. aureus, B. cereus oraz E. coli. Inne badania pokazały również aktywność p/bakteryjną wobec innych szczepów bakterii oraz grzybów.
Właściwości przeciwzapalne
W wielu badaniach wykazano silne właściwości przeciwzapalne mniszka. W jednym z nich zbadano działanie wodnego ekstraktu z liści na obrzękowe zapalenie trzustki. Ekstrakt spowodował zmniejszenie obrzęku trzustki. Zauważono również trzykrotne zmniejszenie poziomu interleukiny 6 i spadek poziomu czynnika martwicy nowotworu.
Właściwości przeciwnowotworowe
Mniszek lekarski jest rośliną, która posiada potencjalne działanie przeciwnowotworowe. Przeprowadzono badanie in vitro wykorzystując ludzkie komórki raka piersi i prostaty. Okazało się, że ekstrakt z liści mniszka wywołał zahamowanie wzrostu komórek raka piersi o 40 %, hamował również wzrost komórek raka prostaty. Natomiast potrzebne są kolejne badania, aby potwierdzić jego skuteczność i bezpieczeństwo. Ekstrakt z liści mniszka zmniejsza skutki uboczne stosowania doksorubicyny – leku stosowanego w chemioterapii powodując wzrost liczby komórek układu odpornościowego.
Działanie hipolipemizujące i hipoglikemiczne
Liście i korzenie mniszka wpływają na poprawę profilu lipidowego krwi. Badania przeprowadzone na szczurach wykazały, że dodatek w ilości 2% do diety korzenia mniszka spowodował spadek poziomu cholesterolu całkowitego w surowicy o 19,9%, trójglicerydów o 19,9%, LDL o 38,7%, VDL o 16,3%. Natomiast poziom HDL podniósł się o 13,5%. Ekstrakty etanolowe również poprawiały profil lipidowy krwi. Mniszek dzięki zawartości inuliny posiada właściwości obniżające poziom cukru we krwi, stąd może być stosowany pomocniczo w początkowym stadium cukrzycy.
Pomoc w walce z otyłością i działanie oczyszczające
Przeprowadzono badania, które wskazują na realną możliwość wykorzystania ekstraktów z mniszka w terapii otyłości. Udokumentowano, że ekstrakty z liści mniszka zmniejszają aktywność lipazy trzustkowej, nie powodując jednak skutków ubocznych tak jak to było w niestosowanym już leku na otyłość o nazwie „Orlistat”, którego mechanizm działania opierał się na częściowym zahamowaniu działania lipazy trzustkowej. Pokazano również, że ekstrakty z korzenia i liści mniszka w części hamują proces powstawania komórek tłuszczowych oraz zmniejszają gromadzenie się tłuszczu w dojrzałych komórkach tłuszczowych.
Według zielarzy herbatka z mniszka to jeden z najlepszych sposobów na oczyszczenie organizmu z toksyn. Natomiast wiosenna sałatka z młodych liści skutecznie oczyszcza i odtruwa wątrobę.
Nie tylko herbata
Oprócz robienia naparów czy odwarów mniszka, które wspomagają proces trawienia możemy go jeść również na surowo w formie sałatki. Z młodych listków możemy przygotować zupę lub dodać je do koktajlu. Z kwiatów mniszka wykonuje się „miód” mniszkowy. Z kwiatów i korzeni przygotowuje się także wino. W niektórych krajach z korzenie mniszka praży się i stosuje się jako zamiennik kawy. Z kolei w krajach azjatyckich popularne są smażone liście mniszka podawane z brązowym ryżem. Ponadto świeży sok z mniszka jest pomocny w leczeniu chorób skóry, które są wywołane przez infekcje bakteryjne i grzybicze.
Podsumowanie
Mniszek lekarski to roślina o wielu właściwościach prozdrowotnych i leczniczych wykorzystywana od wielu lat w medycynie ludowej. Obecnie na rynku farmaceutycznym uzyskuje coraz większe zainteresowanie. Jest skarbnicą wielu cennych związków wpływających korzystnie na organizm człowieka stąd warto rozważyć jego stosowanie w chorobach wątroby, niestrawności, słabej odporności, miażdżycy, obrzękach, dnie moczanowej, nadwadze i otyłości. Mniszek jest rośliną bezpieczną natomiast osoby cierpiące na niedrożność pęcherzyka żółciowego, ropniaka pęcherzyka żółciowego, kamicę żółciową, wrzody żołądka, ciężkie choroby nerek, niedrożność jelit nie powinny go stosować. Kobiety w ciąży i karmiące powinny skonsultować się z lekarzem przed zastosowaniem mniszka.
Bibliografia:
- A. Rolnik, B. Olas, Mniszek pospolity (Taraxacum officinale) – skarbnica związków prozdrowotnych, „KOSMOS, problemy nauk biologicznych”, 2019, tom 68, nr 1, str. 97-101
- B. Lis, D. Grabek -Lejko, Mniszek lekarski (Taraxacum officinale) – potencjalne właściwości prozdrowotne, „Nauka Przyroda Technologie”, 2016, tom 10, zeszyt 3 #37
- https://rozanski.li/385/taraxacum-mniszek-w-fitoterapii-w-swietle-wsplczesnych-badan-mniszek-a-nowotwory-i-wirusy-czyzby-sprzyjal/
