Normy Żywienia 2024. Poznaj nowe normy dla populacji Polski

Rok 2024 eksperci NIZP PZH-PIB postanowili zakończyć, wydając nową edycję Norm Żywienia dla populacji Polski. Ostatnia wersja Norm Żywienia została opublikowana w grudniu 2020 roku. Od poprzedniego wydania zmieniło się naprawdę dużo. Tutaj zebraliśmy krótkie podsumowanie najważniejszych zmian, która powinna ułatwić Wam pracę.

Czym są Normy Żywienia?

Normy Żywienia są podstawowym i oficjalnym źródłem wiedzy dla dietetyków, ale też konsumentów na temat składników odżywczych potrzebnych dla zdrowia dla poszczególnych grup ludności.

Dokument ten stanowi punkt odniesienia dla osób zajmujących się dietetyką. Pokazuje aktualne zalecenia dotyczące zapotrzebowania na energię, składniki odżywcze dla różnych grup wiekowych i płci. Częsta aktualizacja norm jest potrzebna, chociażby z uwagi na pojawianie się nowych wyników badań. Naukowcy wiedzą coraz więcej na temat tego, jak działa ciało człowieka. Normy dzięki częstej aktualizacji mogą ten bieżący stan wiedzy przekazać.

Konsumenci na co dzień więcej styczności mogą mieć z bardziej obrazowym przedstawieniem tych zaleceń w formie słynnej Piramidy Żywienia oraz konceptu Talerza Zdrowia.

Talerz Zdrowia znajdziemy nawet na okładce norm. Link do dokumentu Norm Żywienia znajdziecie na dole artykułu, my zaś skupimy się na tym, co nowego można znaleźć w dokumencie liczącym 460 stron.

Normy Żywienia 2024

Poprzednie nowelizacje norm miały miejsce w roku 2017 i 2020. Prace nad nową edycją były prowadzone w ramach Narodowego Programu Zdrowia 2021-2025.

Autorzy publikacji

Zmienił się zespół, który nad normami pracował, choć wiele nazwisk znacie. Choć niestety na liście redaktorów naukowych nie znajdziecie już prof. dr hab. n. med. Mirosława Jarosza oraz prof. dr hab. n. biol. Jadwigi Charzewskiej (która jednak jest jednym z autorów), to są znane z poprzedniej edycji norm dr n. roln. Katarzyna Stoś oraz dr n. roln. Ewa Rychlik, co gwarantuje pewną kontynuację metodologii. Gremium redaktorów uzupełniają nowe osoby – dr n. roln. Agnieszka Woźniak oraz dr hab. n. farm. Hanna Mojska. Recenzentami publikacji byli: prof. dr hab. Krystyna Gutkowska, prof. dr hab. n. o zdr. Dorota Szostak-Węgierek, dr n. ekon. Włodzimierz Sekuła. Łącznie autorów jest 20, w tym 2 profesorów.

Co zmieniło się w Normach Żywienia 2024?

Osoby wnikliwe zauważą, że powrócono do starej (krótszej) nazwy norm bez dodatku „i ich zastosowanie„. Nowa wersja Norm Żywienia 2024 nazywa się po prostu „Normy żywienia dla populacji Polski„. Rzecz wydawałoby się błaha – kolorystyka publikacji wskazuje również na zmiany organizacyjne. Zieleń kojarząca się z IŻŻ zastąpił charakterystyczny dla PZH błękit.

Niemowlęce rewolucje

Sporą rewolucją w nowych Normach Żywienia jest podejście do żywienia niemowląt. Jak wiadomo, obecnie dominującą wykładnią jest, że dzieci te w ramach możliwości powinny być karmione mlekiem matki do 6.miesiąca życia i stopniowo dopiero przechodzić na pokarm stały. Z tego względu w Normach nie znajdziemy już zapotrzebowania dzieci poniżej 6. miesiąca życia na poszczególne składniki.

Co do mleka zastępczego w przypadku braku możliwości karmienia piersią, Normy odsyłają jako do nadrzędnych innych regulacji, w tym do „zasad żywienia zdrowych niemowląt”.

Tabele energii i makroskładników w nowym ujęciu, w nowej metodologii

To, co zobaczycie na pierwszy rzut oka, to zmiany w grupach wiekowych. O ile brakuje tu wspomnianych niemowląt do 6. miesiąca życia, to już drugie półrocze życia dzieci jest rozpisane po miesiącach, zaś dzieciństwo po latach – oddzielnie dla chłopców i dziewczynek. Normy na energię zostały przeliczone na poziomie średniego zapotrzebowania (EER).

To nie wszystko. Obok masy ciała znajdziemy też wysokość ciała. Dla dorosłych są to trzy przykładowe poziomy, co może pomóc szczególnie konsumentom w łatwiejszym odnalezieniu się w Normach.

Ujęto też jak poprzednio poziom aktywności fizycznej PAL. W tabelach dla dorosłych pojawia się on jednak jedynie w zakresie 1,4 do 2,0 (wcześniej było to do poziomu 2,4).

Te zmiany w wytycznych na temat energii w sposób naturalny wpływają kaskadowo na pozostałe składniki odżywcze. Przykładowo tłuszcze wyliczane były na podstawie ich udziału w wydatku energetycznym, stąd zmiana wartości energii przekłada się też na nie. Do tłuszczów jeszcze wrócimy. Na razie zobaczmy, jaki kształt mają wartości i ich ujęcie na przykładzie zapotrzebowania energetycznego dla kobiet w różnym okresie życia:

Przykład (kobiety – energia)

Kobiety w ciąży – aktualizacje Norm

Jak niektórzy zauważą na powyższym obrazie, zmianie w efekcie lekko uległy także normy EER dla kobiet w ciąży i karmiących piersią. Zauważycie je na energii, ale także jeśli chodzi o dodatkową porcję tłuszczy. Dla energii oznacza to: I trymestr obniżenie z +85 kcal na +70 kcal, II trymestr z +285 kcal na +260 kcal, zaś III trymestr podwyższenie z +475 kcal na +500 kcal, u kobiet karmiących spadek z +505 kcal na +500 kcal.

Białko

O ile dla osób dorosłych znajdziemy EAR wciąż na poziomie 0,66 g/kg m.c./ dobę, to tabele różnią się znacząco wyglądem. Dodatkowo dla dzieci są mocniej zróżnicowane pod kątem wieku i różne wraz ze wzrostem młodego organizmu. Tabele znajdziecie na stronach 66-70 dokumentu.

Udział tłuszczów w diecie

Kolejnym zaskoczeniem dla niektórych może być zalecany udział tłuszczów w diecie. Pojawiły się nieobecne wcześniej zalecenia dla wcześniaków i dzieci żywionych enteralnie dla kwasu DHA (60 mg / dobę / kg masy ciała). Lekkiej zmianie uległy też dawki DHA dla kobiet w ciąży (z 100-200 mg / kg masy ciała /dobę na 200 mg).

Jednak zmianą o praktycznie bardziej odczuwalnych konsekwencjach przy bilansowaniu diety jest udział tłuszczów w diecie osób dorosłych. W poprzednich normach tłuszcz całkowity miał wynosić 20-35%, obecnie wskazuje się na wyższe widełki na poziomie 30-40%. Wyjątkiem są osoby o niskiej aktywności fizycznej, gdzie udział może być 20-30%.

Węglowodany i błonnik… bez zmian

W gąszczu tych powyższych zmian w przypadku węglowodanów poziom referencyjnego spożycia (RI) nie uległ zmianie (poza usunięciem dzieci do 6. miesiąca życia z wykazu). Zmian nie znajdziemy też w przypadku błonnika. Jeśli o błonnik chodzi, autorzy wskazują, że celowym jest brak wytycznych dla kobiet w ciąży, który powinien być indywidualnie ustalony z lekarzem lub dietetykiem.

Wszelkie zmiany związane z tłuszczami i węglowodanami mają praktyczne konsekwencje przy pracy z komponowaniem jadłospisów. Tu jesteśmy ciekawi Waszych opinii. Jeśli zdecydujemy się na podążanie bezpośrednio za zmianami w makroskładnikach – ich podział w przypadku węglowodanów będzie stabilny. Więcej będziemy jedli tłuszczów, mniej zaś – białka. Często w praktyce oznaczać to może minimalizację źródła białka zwierzęcego, co koresponduje z głównym przesłaniem Talerza Zdrowia.

Większość mikroskładników i składników mineralnych nie uległa modyfikacji

Poza usunięciem dla większości składników norm dla dzieci poniżej 6. miesiąca życia, zmianie nie uległy wartości dla takich składników jak:

woda,
witamina A,
witamina D,
witamina E,
witamina K,
witamina C,
tiamina,
ryboflawina,
niacyna,
kwas pantotenowy,
witamina B6,
foliany,
witamina B12,
cholina,
wapń,
fosfor,
magnez,
żelazo,
cynk,
miedź,
selen,
fluor,
mangan,
sód,
potas,
chlor.

Górny tolerowany poziom spożycia

W przypadku górnej tolerowanej dawki (UL) dodano natomiast normy dla niemowląt, których wcześniej nie było. Dotyczy to:

witaminy A, których wcześniej nie wykazywano. Wynosi ona obecnie 600 µg/dobę dla dzieci od 4. do 11. miesiąca życia
witaminy E – wynosi ona 50 mg na dobę dla dzieci od 4. do 6. miesiąca i 60 mg na dobę dla dzieci od 7. do 11. miesiąca życia.
witaminy B6 – odpowiednio 2,2 oraz 2,5 mg / dobę
kwas foliowy – 200 µg/dobę dla obu grup
selen – odpowiednio 45 i 55 µg/dobę

Dodatkowo znajdziemy UL dla żelaza i manganu, których wcześniej nie wyznaczono:

Biotyna

Wyjątkiem jest tutaj biotyna. Zmianie uległy w sposób widoczny normy dla niemal wszystkich grup ludności. Jest to dostosowanie norm do tych, które są rekomendowane przez EFSA. Najmocniej wartościowo dotyczy to małych dzieci (przykładowo dzieci 1-3 lata przeskok AI z 8 µg/dobę na 20 µg/dobę, ale dotyczy to też dorosłych mężczyzn i kobiet (wzrost z 30 do 40 µg/dobę). Oto nowa tabela:

Jod u niemowląt – zmiana norm dla niemowląt

W przypadku zapotrzebowania na jod u dzieci od ukończenia 6. miesiąca życia do ukończenia 12. miesiąca życia, obniżone zostały wartości AI do 70 µg z poprzednich 130 µg. Zmiana ta jest dopasowaniem naszych Norm do tych, które proponuje EFSA oraz kilka krajów Europy.

Normy na nowy składnik – molibden

W Normach znajdziecie również molibden (strona 305). AI molibdenu dla osoby dorosłej wynosi 65 μg / dobę. Jednocześnie autorzy wskazują, że zwykle dostarczamy potrzebną dawkę molibdenu z dietą. Źródłami tego pierwiastka są rośliny strączkowe, podroby, szparagi, pełnoziarniste produkty zbożowe.