Odpowiednia suplementacja oraz żywienie w czasie ciąży

„Kobieta w ciąży powinna jeść dla dwojga, nie za dwoje”. Okres ciąży to wyjątkowy czas w życiu kobiety, w którym zachodzi wiele zmian w jej organizmie. W tej szczególnej sytuacji bardzo istotne jest odpowiednie odżywianie, aby zapewnić nie tylko sobie, ale i dziecku odpowiednią podaż makro i mikroskładników niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania i zdrowia.

Zapotrzebowanie kaloryczne w ciąży

Okres ciąży dzielimy na III trymestry. W zależności od trymetru wzrasta zapotrzebowanie energetyczne. I tak kolejno w I trymestrze wzrasta o ok. 0-70 kcal, w II trymestrze o 260-350 kcal i w III trymestrze o 500-540 kcal [1].

Prawidłowy przyrost masy ciała w ciąży

Masa ciała kobiety pod koniec ciąży pojedynczej powinna zwiększać się średnio o 12,5 kg.

Jeśli BMI przed ciążą wynosiło <18,5 (niedowaga), przyrost masy ciała mieści się w granicach 12,5 –18 kg. Jeśli BMI = 18,5 –24,9 (norma), to wówczas przyrost masy powinien wynosić 11,5 –16 kg [2]. Do niedawna sądzono, że w pierwszym trymestrze masa ciała zwiększa się o 0,5 –2,0 kg w ciąży pojedynczej i o 2,0 –4,0 kg w ciąży bliźniaczej. Jednak współczesne badania wykazują, że w I trymestrze (do 13 tygodnia) pojedynczej ciąży masa ciała nie ulega zmianie, a w ciąży bliźniaczej w I trymestrze przyrost masy ciała to ok. 1,0 –1,5 kg u kobiet z prawidłowym BMI. Często w tym okresie masa ciała spada. Spowodowane jest to dolegliwościami, m.in. mdłościami i wymiotami, a to z kolei skutkuje brakiem apetytu [3].

Warto wspomnieć, iż nadwaga i otyłość (wysoki poziom tkanki tłuszczowej przed ciążą) zwiększają ryzyko wcześniactwa, cukrzycy ciążowej, makrosomii (duża masa noworodka), nadciśnienia tętniczego i stanu przedrzucawkowego. Badania pokazują, że kobiety, które znacznie przybierają na wadze w czasie ciąży mają większe trudności z karmieniem piersią (problemy z laktacją, krótki okres karmienia piersią) [4].

Zapotrzebowanie na makroskładniki w ciąży

Standardowo mówi się, że w diecie kobiety ciężarnej tłuszcze powinny pokrywać ok. 30% zapotrzebowania energetycznego – z naciskiem na tłuszcze pochodzenia roślinnego, węglowodany 50-60 % – z naciskiem na węglowodany złożone, a ilość białka do 1,3 g/kg m.c kobiety. 

Jeśli kobieta stosuje żywienie niskowęglowodanowe, jako wartość wyjściową dla białka przyjmujemy 1,2 g/kg/dzień. W trakcie I trymestru do tej wartości dodajemy 1g/dzień, w 2 trymestrze – 9 g/dzień a w 3 trymestrze – 28 g/dzień.

Do produkcji hormonów, a więc i dla prawidłowej pracy naszego układu hormonalnego, bardzo istotny jest cholesterol, którego stężenie we krwi powinno wynosić 185-240 mg/dL. W diecie kobiety ciężarnej powinny zagościć zarówno kwasy tłuszczowe nasycone oraz nienasycone (jedno- i wielonienasycone). Polecane produkty to masło klarowane, awokado czy olej lniany.

W 40 tygodniu ciąży wystarczające zapotrzebowanie dla płodu na węglowodany to 75 g. Na początku III trymestru wystarczające spożycie to 65-95 g, pod koniec ciąży 95-125 g.

Dieta niskowęglowodanowa w ciąży

Dieta niskowęglowodanowa w ciąży może być polecana w szczególności dla pań, które borykają się z insulinoopornością i nieprawidłowymi wartościami glikemii, jednak podaż węglowodanów nie powinna być niższa niż 45%, a sama dieta powinna być prowadzona przez specjalistę i kontrolowana. Warto też pamiętać, że u kobiet stosujących taką dietę test obciążenia glukozą (wykonywany między 24-28 t.c.) może być niemiarodajny. Minimum 3 dni przed badaniem pułap węglowodanów w diecie powinien wynosić minimum 150 g [1]. 

Dla Pań, które nie mają problemów z glikemią czy insulinoopornością specjaliści nie polecają diety z ograniczeniem węglowodanów, gdyż nieodpowiednio prowadzona może prowadzić do tzw. ketozy. Ketoza to stan, który niesie za sobą wiele skutków ubocznych m.in.: zmęczenie, spadek koncentracji, biegunki czy zaparcia. Prowadzi też do niedoborów pokarmowych (m.in. błonnika oraz wit. z grupy B) czy też zaburza gospodarkę hormonalną – co w okresie ciąży może być poważnym problemem.

Jak to jest z tymi rybami w okresie ciąży?

Ryby posiadają kwasy DHA i EPA, które są absolutnie niezbędnym składnikiem w trakcie ciąży. Badania pokazują, iż ryby jak najbardziej dozwolone to łosoś (np. jurajski), miruna, sardynki, tilapia, dorsz, których spożycie zalecane jest na poziome dwóch porcji obiadowych (jedna porcja około 140 g) w ciągu tygodnia [5].

Jednak pamiętajmy, że wiele ryb zanieczyszczonych jest metalami ciężkimi. Jak podają badania najbardziej zanieczyszczonymi rybami są łososie. Niemniej wartości, które spożywamy nie stanowią toksycznej dawki. Zatem dozwolone jest spożywanie ryb 1-2 razy w tygodniu. Jeśli tylko mamy taką możliwość to oczywiście wybierajmy ryby ze sprawdzonego źródła. Należy również unikać ryb surowych. Badania pokazują że surowe ryby (np.sushi) mogą być źródłem zakażenia bakteriami, m.in. Listeria monocytogenes. Niezalecane jest zatem spożywanie również surowego mięsa (np. tatar), czy też surowych jajek. Bardzo istotną kwestią jest dbanie o prawidłową higienę w kuchni, tj. dokładne mycie wszystkich produktów pod bieżącą wodą [6].

Kawa a ciąża?

To pytanie zadaje sobie wiele kobiet w tym okresie. Badania wykazały, że dozwolona dzienna dawka kofeiny to 200 mg, co daje nam ok. 2 kawy z ekspresu dziennie [7].

Wybierajmy kawę dobrej jakości. Pamiętajmy, że kofeina znajduje się również w innych produktach np. w herbacie.

Suplementacja mikroskładników w ciąży w świetle badań

Jako podstawową suplementację badania przywołują podaż kwasu foliowego i żelaza [8]. 

Jeśli przed zajściem w ciąże kobieta nie przyjmowała kwasu foliowego, powinna przez pierwsze 2 miesiące ciąży przyjmować go w dawce 4 mg/dobę –w celu osiągnięcia stężenia kwasu foliowego w erytrocytach ok. 1200 nmol/l, a następnie zmniejszyć dawkę do 0,4 mg/dobę [1].

Przyjmuje się, że kwasy EPA i DHA powinny pojawić się w diecie kobiety ciężarnej od 20 tygodnia ciąży w ilości przynajmniej 600 mg – jest to dawka ochronna przed porodem przedwczesnym [1]. Jeśli chodzi o jod, to rekomendacje do jego stosowania to 200-250 μg/dobę, w postaci Jodidu, jeśli w badaniach zdiagnozowano niedobór jodu [9].

Rekomendowana dawka wapnia w ciąży i podczas karmienia piersią to 1100-1300 mg/dzień [10].

Wykazano, że suplementacja selenem kobiet w ciąży w dawce 200 μg (selenometionina) powodowała wzrost stężenia selenu w surowicy od 80,9 do ok. 112 μg/l. Na selen powinny szczególnie uważać kobiety, u których istnieją genetyczne predyspozycje do raka piersi. Suplementacja selenem w czasie ciąży chroni przed wystąpieniem poporodowego zapalenia tarczycy. U kobiet u których nie zdiagnozowano niedoborów selenu przed ciążą zalecana wartość to 60 µg/dzień, tym samym można dostarczyć taką ilość selenu wraz z dietą. Prawidłowe stężenie selenu we krwi powinno wynosić 70-140 μg/l [1].

🔎 Pomimo, że przeprowadzono już wiele badań dotyczących wpływu suplementacji selenu na przebieg ciąży brak jest jednoznacznych wniosków dotyczących jego związku na występowanie przedwczesnych narodzin [13].

Optymalny poziom witaminy D3 powinien mieścić się między 50-80 ng/ml (125-250 nmol/l). Badanie wykazało, iż niedobór wit. D3 koreluje z niską masą urodzeniową dziecka [11].

Jeśli chodzi o optymalne dawki, to najpierw należy zbadać poziom 25(OH)D3 w surowicy krwi. Jeśli poziom będzie wynosił poniżej 10 ng/ml wówczas rekomenduje się dawkę początkową 7000 IU. W przypadku wyniku 11-15 ng/ml – 6000 IU, 16-20 ng/ml – 5000 IU, 21-25 ng/ml – 3000-4000 IU, 26-30 ng/dl – 2000-3000 IU, 31-40 ng/ml – 1000-2000 IU. 

W 2013 roku Polskie Towarzystwo Endokrynologiczne opublikowało najnowsze zalecenia dotyczące suplementacji witaminą D3, podkreślając konieczność suplementacji od urodzenia, aż do śmierci niezależnie od pory roku. Jest to spowodowane niedoborem tej witaminy w populacji Polski [12].

Podsumowanie

Odpowiednie odżywianie i suplementacja stanowią podstawę zdrowia zarówno matki jak i dziecka. Bardzo ważny jest również czas przed planowanym zajściem w ciążę, gdyż już na tym etapie możemy jeszcze lepiej przygotować się na ten szczególny dla organizmu kobiety okres. Jeśli chcemy, aby nasz maluszek rozwijał się prawidłowo i był zdrowy oraz by zapobiec chorobom czy powikłaniom po okresie ciąży, powinniśmy zawsze pamiętać o prawidłowej suplementacji oraz zbilansowanych posiłkach opartych o zasady zdrowego odżywiania.

Źródła:

1. Żywienie niskowęglowodanowe i suplementacja w ciąży, dr Tomasz Dangel, Warszawa 2017
2. Rasmussen, K. M., & Yaktine, A. L. (2009). Institute of Medicine (US). Committee to Reexamine IOM Pregnancy Weight Guidelines. Weight gain during pregnancy: reexamining the guidelines.
3. Fattah, C., Farah, N., Barry, S. C., O’CONNOR, N. O. R. A. H., Stuart, B., & Turner, M. J. (2010). Maternal weight and body composition in the first trimester of pregnancy. Acta obstetricia et gynecologica Scandinavica, 89(7), 952-955.
4. Huang, Y., Ouyang, Y. Q., & Redding, S. R. (2019). Maternal prepregnancy body mass index, gestational weight gain, and cessation of breastfeeding: a systematic review and meta-analysis. Breastfeeding Medicine, 14(6), 366-374.
5. Taylor CM.: Blood Mercury levels and fish consumption in pregnancy: Risks and benefits for birth outcomes in a prospective observational birth outcomes in a prospective observational birth cohort, 2016
6. Dovydaitis, T. (2008). Fish consumption during pregnancy: an overview of the risks and benefits. Journal of midwifery & women’s health, 53(4), 325-330.
7. Wierzejska, R., Jarosz, M., & Wojda, B. (2019). Caffeine Intake During Pregnancy and Neonatal Anthropometric Parameters. Nutrients, 11(4), 806.
8. Rzeźnik, M., & Suliburska, J. (2016). Suplementacja witaminowo-mineralna u kobiet w wieku prekoncepcyjnym. In Forum Zaburzeń Metabolicznych (Vol. 7, No. 3, pp. 106-110).
9. Zimmerman M.: Iodine deficiency in pregnancy and the effects of maternal iodine supplementation on the offspring: a review, The American Journal of Clinical Nutrition, Issue 2, 1 February 2009, 6685-6725.
10. Prentice, A. (2000). Calcium in pregnancy and lactation. Annual review of nutrition, 20(1), 249-272.
11. Fang, K., He, Y., Mu, M., & Liu, K. (2019). Maternal vitamin D deficiency during pregnancy and low birth weight: a systematic review and meta-analysis. The Journal of Maternal-Fetal & Neonatal Medicine, 1-7.
12. Płudowski, P., Karczmarewicz, E., Bayer, M., Carter, G., Chlebna-Sokół, D., Czech-Kowalska, J., … & Głuszko, P. (2013). Practical guidelines for the supplementation of vitamin D and the treatment of deficits in Central Europe—recommended vitamin D intakes in the general population and groups at risk of vitamin D deficiency. Endokrynologia Polska, 64(4), 319-327.
13. McDougall AR, Dore G, Aboud L, Makama M, Nguyen PY, Mills K, Sanderson B, Hastie R, Ammerdorffer A, Vogel JP. The effect of selenium supplementation in pregnant women on maternal, fetal, and newborn outcomes: a systematic review and meta-analysis. Am J Obstet Gynecol MFM. 2023 Nov;5(11):101160. doi: 10.1016/j.ajogmf.2023.101160. Epub 2023 Sep 15. PMID: 37716440.

• Data pierwotnej publikacji: 11.05.2020
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 8.11.2023