Oliwnik jest rośliną, która występuje zarówno dziko, jak i jest wykorzystywana jako roślina uprawna. [1] To krzew lub drzewo osiągające nawet siedem metrów. Jego zasięg geograficzny jest bardzo szeroki. [2] Ma zastosowanie jako roślina ozdobna, m.in. ze względu na pachnące kwiaty i srebrzyste liście. Jednak w ostatnim czasie opublikowano przekonującą liczbę badań, potwierdzających potencjał odżywczy jej owoców. [1] Działa przeciwzapalnie, przeciwdrobnoustrojowo i przeciwutleniająco, co można wykorzystać w leczeniu wielu dolegliwości. [3,4]
Które części rośliny są jadalne i w jakiej formie można je spożywać?
Stwierdzono, że jadalnymi częściami rośliny są drobne, podłużne owoce z czerwonym miąższem oraz złotymi i srebrnymi plamkami. Smaczne są tylko takie, które są w pełni dojrzałe. Mają wtedy słodki smak z delikatną, kwaśną nutą. Można je przetwarzać i spożywać w postaci soku, herbaty ziołowej, wina, a nawet zupy, sosu, budyniu, czy też dżemu. Pozostałe części rośliny nie są jadalne, ale mają właściwości lecznicze. [1]
Wartości odżywcze
Makroskładniki
Całkowita zawartość lipidów w roślinie waha się od 0,8% masy owocni do 26% masy nasion. [5] Do głównych kwasów tłuszczowych należą kolejno kwas palmitynowy, oleinowy i lignocerowy. [3] Jeżeli chodzi o węglowodany, dominują monosacharydy. Są to głównie fruktoza (32-34% całkowitej masy owocu) i glukoza (23-24% całkowitej masy owocu). [5] Natomiast zawartość białka w suszonych owocach waha się od 3,60 do 5,78%. [2] Ich głównym źródłem są nasiona. [1]
Witaminy i składniki mineralne
Owoce oliwnika są bogatym źródłem zarówno witamin, jak i składników mineralnych. Do witamin, w które obfitują, możemy zaliczyć tokoferol, karoten, witaminę C i tiaminę. [3] W przypadku składników mineralnych najwięcej jest potasu (8504 mg/kg). Drugi i trzeci poziom należą kolejno do sodu (1731 mg/kg) i fosforu (635 mg/kg). [3,5] Owoce zawierają także pokaźne ilości wapnia i magnezu. [2,5]
Właściwości prozdrowotne oliwnika
Substancje bioaktywne
Ekstrakty z oliwnika zawierają wiele istotnych składników aktywnych, tj. flawonoidy, fenole, alkaloidy i sterole. [1,5] Flawonoidy (potocznie nazywane witaminą P) to duży zestaw związków polifenolowych, które występują wyłącznie w roślinach. [5]
Są one zdolne do chelatowania metali i zmniejszania peroksydacji lipidów. Wykazują także wysoką aktywność antyoksydacyjną i wymiatają wolne rodniki. [3] W miąższu owoców oliwnika zidentyfikowano cztery różne glikozylowane flawonoidy. Jednak określenie ich dokładnej ilości w danej roślinie jest bardzo trudne. Ma na to wpływ wiele czynników, między innymi położenie geograficzne. [5]
Miąższ owoców jest bogaty również w likopen, mający właściwości przeciwutleniające. 100 g świeżych owoców zawiera 15-54 mg tego związku. Jest to wartość wielokrotnie wyższa od zawartości likopenu w pomidorze (3 mg/100 g), który powszechnie uznawany jest za jego główne źródło w diecie. [1]
Działanie antyoksydacyjne
Ekstrakty z liści i kwiatów zawierają związki fenolowe i flawonoidowe, które mają właściwości przeciwutleniające i chronią komórki przed uszkodzeniami oksydacyjnymi. [3] Badanie wykazało, że nasiona owoców mają najwięcej fenoli w porównaniu z miąższem i skórką. [9] Najwyższą zawartość składników przeciwutleniających można wyekstrahować w pierwszych 10 dniach października. Dlatego najlepszy czas na zbiór przypada właśnie na ten okres. [5]
Działanie przeciwzapalne
Głównymi składnikami przeciwbólowymi i przeciwzapalnymi występującymi w oliwniku są flawonoidy i terpenoidy. [3,5] Z badań wynika, że skuteczność wyciągu z tej rośliny, w zmniejszaniu przewlekłego bólu i stanu zapalnego, jest porównywalna z niektórymi lekami. [3]
Dzięki przeciwzapalnemu działaniu oliwnika można go wykorzystać w leczeniu różnych przypadłości związanych z bólem (także neuropatycznym), czy też alergii. [1,6,7] Randomizowane badanie kontrolowane wykazało, że zastosowanie tej rośliny jako terapii uzupełniającej w chorobie zwyrodnieniowej stawów, poprawia wyniki badań pacjentów.
Ekstrakt z oliwnika zmniejszał objawy choroby ze skutecznością porównywalną do ibuprofenu. Był również bezpieczny i dobrze tolerowany w trakcie badania. Nie zaobserwowano żadnych działań niepożądanych. [6,7] Ponadto suplementacja tabletkami zawierającymi ekstrakt z oliwnika może zapobiegać osteoporozie. Ma to związek z dużą zawartością wapnia [1] oraz obniżaniem stresu oksydacyjnego, który jest wywoływany przez niedobór estrogenu i zmniejsza obronę antyoksydacyjną kości. [4]
Wodny żel sporządzony z oliwnika można zastosować natomiast u pacjentów z liszajem płaskim jamy ustnej. Łagodzi ból i zmniejsza stan zapalny. [3]
Działanie przeciwnowotworowe
Oliwnik może działać przeciwnowotworowo m.in. ze względu na dużą zawartość likopenu [1] i flawonoidów. [5] Likopen jest substancją biorącą udział w wychwytywaniu reaktywnych form tlenu, detoksykacji i antyproliferacji. [1] Natomiast flawonoidy mogą regulować zmutowane geny i zatrzymywać cykl komórkowy w nowotworach złośliwych. Głównym flawonoidem występującym w oliwniku jest kwercetyna – związek antyproliferacyjny. [5]
Badania wskazują również na hamowanie czynników biorących udział w onkogenezie przez ekstrakty przygotowane z tej rośliny. Zapobiegały proliferacji ludzkich komórek nowotworowych białaczki i raka nabłonka płuc. Ekstrakt z nasion owoców zmniejszał także żywotność ludzkich komórek raka jelita grubego. [1] Jedno z badań na szczurach wykazało również, że wodny ekstrakt z owoców oliwnika działa chemoprewencyjnie przeciwko pierwotnemu rakowi wątroby. [8]
Ważnym mechanizmem powodującym działanie antynowotworowe oliwnika jest także zwiększanie odporności na skutek jego stosowania. [5] Podsumowując, badania wskazują na możliwość jego wykorzystania we wspomagającym leczeniu nowotworów i profilaktyce przeciwko nim.
Leczenie ran
W przeprowadzonych badaniach na zwierzętach wykazano, że ekstrakty z owoców oliwnika wspomagają gojenie się ran. [1,3,5] Roślina ta zawiera bardzo dużo tanin, które zwiększają aktywność angiogenezy w uszkodzonym obszarze tkanek skóry. Pomaga to skrócić czas gojenia. Wyniki pokazują także, że po zastosowaniu ekstraktu na ranę, wzrasta zawartość hydroksyproliny w tkance. Jest to ważny czynnik w produkcji kolagenu będącego główną częścią tkanki łącznej i odgrywającego ważną rolę w naprawie uszkodzeń. Również flawonoidy odgrywają pewną rolę w leczeniu ran. Działają przeciwbakteryjnie, przyspieszają zamykanie ran i regenerację nabłonka. [3]
Dzięki powyższym właściwościom preparaty z owoców oliwnika mogą być stosowane między innymi w leczeniu uszkodzeń powstałych na skutek choroby wrzodowej żołądka. [3,5] Jedno z badań wykazało także skuteczność wodno-alkoholowego ekstraktu z tej rośliny jako środka gojącego rany w zapaleniu błony śluzowej jamy ustnej. Jest to częsty skutek uboczny chemioterapii, wpływający na jakość życia pacjentów w trakcie terapii przeciwnowotworowej. Codzienne stosowanie badanego ekstraktu mogłoby znacząco zredukować ten problem. [4]
Działanie przeciwbakteryjne
Kilka badań udowodniło działanie przeciwbakteryjne ekstraktu z różnych części rośliny. [1,3,5] Jednak nie zidentyfikowano jeszcze związków bioaktywnych odpowiedzialnych za tę właściwość. [1]
Usuwanie alkoholu z organizmu
Głównymi enzymami odpowiedzialnymi za metabolizm etanolu są ADH i ALDH. Szybkość jego usuwania z organizmu jest różna u poszczególnych osób. Badanie na myszach wykazało, że proszek sporządzony z owoców oliwnika prowadzi do szybszego usuwania alkoholu z krwi po jego spożyciu. [1]
Inne zastosowania
Jedno z badań na szczurach wykazało, że wraz ze zwiększonym spożyciem wodnego ekstraktu z oliwnika, poprawia się pamięć. To wskazuje na możliwość jego zastosowania w chorobie Alzheimera. [3] Udowodniono również korzystne działanie oliwnika w leczeniu problemów żołądkowo-jelitowych, między innymi wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. [5] Także wykryto w nim bioaktywne alkaloidy, które mają homeostatyczny wpływ na ciśnienie krwi. [4]
Podsumowanie
Raporty z wielu badań na temat oliwnika i jej ekstraktów dostarczyły naukowego potwierdzenia dla stosowania jej jako środka łagodzącego i leczącego wiele powszechnych objawów i problemów, a także innych poważniejszych chorób. [3] Celem większości było wykorzystanie rośliny jako składnika leków, lecz niestety nadal nie ma dostępnej na rynku postaci dawkowania leku. [5] Pomimo ogromnego potencjału żywnościowego i leczniczego owoce tego rodzaju giną w zapomnieniu i nie trafiają na rynek. [1]
Bibliografia:
- Patel S. (2015). Plant genus Elaeagnus: Underutilized lycopene and linoleic acid reserve with permaculture potential. Fruits, 70(4), 191-199.
- Cansev, A., Sahan, Y., Celik, G., Taskesen, S., Ozbey, H. (2011). Chemical Properties and Antioxidant Capacity of Elaeagnus angustifolia L. Fruits. Asian Journal of Chemistry, 23(6) 2661-2665.
- Hamidpour, R., Hamidpour, S., Hamidpour, M., Shahlari, M., Sohraby, M., Shahlari, N., Hamidpour, R. (2017). Russian olive (Elaeagnus angustifolia L.): From a variety of traditional medicinal applications to its novel roles as active antioxidant, anti-inflammatory, anti-mutagenic and analgesic agent. Journal of Traditional and Complementary Medicine, 7(1), 24-29.
- Carradori, S., Cairone, F., Garzoli, S., Fabrizi, G., Iazzetti, A., Giusti, A. M., Menghini, L., Uysal, S., Ak, G., Zengin, G., & Cesa, S. (2020). Phytocomplex Characterization and Biological Evaluation of Powdered Fruits and Leaves from Elaeagnus angustifolia. Molecules (Basel, Switzerland), 25(9), 2021.
- Amiri Tehranizadeh, Z., Baratian, A., & Hosseinzadeh, H. (2016). Russian olive (Elaeagnus angustifolia) as a herbal healer. BioImpacts : BI, 6(3), 155–167.
- Forouzanfar, F., & Hosseinzadeh, H. (2018). Medicinal herbs in the treatment of neuropathic pain: a review. Iranian journal of basic medical sciences, 21(4), 347–358.
- Panahi, Y., Alishiri, G. H., Bayat, N., Hosseini, S. M., & Sahebkar, A. (2016). Efficacy of Elaeagnus Angustifolia extract in the treatment of knee osteoarthritis: a randomized controlled trial. EXCLI journal, 15, 203–210.
- Amereh, Z., Hatami, N., Shirazi, F. H., Gholami, S., Hosseini, S. H., Noubarani, M., Kamalinejad, M., Andalib, S., Keyhanfar, F., & Eskandari, M. R. (2017). Cancer chemoprevention by oleaster (Elaeagnus angustifoli L.) fruit extract in a model of hepatocellular carcinoma induced by diethylnitrosamine in rats. EXCLI journal, 16, 1046–1056.
- Faramarz, S., Dehghan, G., & Jahanban-Esfahlan, A. (2015). Antioxidants in different parts of oleaster as a function of genotype. BioImpacts : BI, 5(2), 79–85.
