Ruchy perystaltyczne to naturalne i niezależne skurcze mięśni, zachodzące na całej długości przewodu pokarmowego. Odpowiedzialne są za mieszanie treści pokarmowej z wydzielinami gruczołów, dzięki czemu ułatwiają jej kontakt z mikrokosmkami powierzchni absorpcyjnej. Ponadto w główniej mierze odpowiadają za sprawny pasaż treści pokarmowej w kierunku jelita prostego [1]. Na czym jednak polega, od czego zależy i ile powinien trwać pasaż jelitowy?
Czym jest pasaż jelitowy?
Termin „pasaż jelitowy” odnosi się do tempa, z jakim treść pokarmowa przemieszcza się przez układ trawienny. Mechanizm ten zachodzi dzięki sekwencyjnym skurczom warstwy podłużnej i okrężnej mięśni gładkich jelit. Przebieg skurczy regulowany, jest poprzez układ autonomiczny, co oznacza, że jest on całkowicie niezależny od naszej woli [1].
Ile trwa i od czego zależy czas pasażu jelitowego?
Aktywność motoryczna jelit decyduje o przechodzeniu jego zawartości do dystalnych odcinków przewodu pokarmowego. W warunkach prawidłowych pasaż treści pokarmowej przez jelita trwa od 20 do 72 godzin. Czas trwania tego procesu jest jednak cechą indywidualną ściśle zależną od stopnia aktywności fizycznej, rodzaju stosowanej diety, przyjmowanych leków oraz czynników emocjonalnych [1,4].
Nawyki żywieniowe
Czas trwania pasażu jelitowego w największym stopniu uzależniony jest od naszego sposobu odżywiania. Mowa tu nie tylko o diecie, nawodnieniu organizmu, ale również o higienie żywienia. Aby utrzymać prawidłową motorykę jelit, należy pamiętać o regularnym spożywaniu posiłków, stosowaniu diety bogatobłonnikowej, a także przyjmowaniu około 2-2,5 litra płynów dziennie [2,7,8].
Aktywność fizyczna
Dla właściwej perystaltyki jelit duże znaczenie ma także aktywność fizyczna. Badania wykazują, że niski poziom aktywności fizycznej oraz prowadzenie siedzącego trybu życia negatywnie wpływa na stan mikroflory jelitowej. Przyczynia się to bezpośrednio do spowolnienia tempa pasażu oraz rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych [3].
Czynniki emocjonalne
Negatywny wpływ na motorykę jelit ma także stan naszej psychiki. Wysoki poziom stresu, stany lękowe, a także depresja uważane są za czynniki predysponujące do rozwoju zespołu jelita drażliwego. Występujące w jego przebiegu zaburzenie tempa pasażu jelitowego objawiają się m.in. nieregularnym rytmem wypróżnień oraz bólami brzucha [4,5].
Leki
Zaburzenia funkcji motorycznej jelit uważane są za najczęściej występujące skutki uboczne przyjmowania środków farmaceutycznych. Do najważniejszych leków przyczyniających się do występowania dolegliwości ze strony układu pokarmowego zalicza się te z grup:
- Opiatów,
- Blokerów kanałów wapniowych,
- Niesteroidowych leków przeciw zapalnych,
- Środków przeciwwymiotnych oraz psychotropowych,
- Suplementów wapnia i żelaza
Ze względu na konieczność farmakologicznego leczenia wielu współistniejących schorzeń, osoby starsze są szczególnie narażone na problemy związane z transportem treści pokarmowej przez jelita [4,5].
Zaparcia
Zaparcia stanowią poważny problem zarówno zdrowotny, jak i społeczny, dotykający blisko 30% światowej populacji. Dane epidemiologiczne naszego kraju wykazują, że co ósmy Polak cierpi z powodu zaparć. Objawiają się one zbyt małą częstotliwością wypróżnień (≤2 na tydzień), częstymi bólami brzucha oraz wzdęciami. Za główne przyczyny ich rozwoju uznaje się niewłaściwą dietę, niski poziom aktywności fizycznej, stres oraz nadmierne stosowanie środków wspomagających wypróżnianie [4,5].
W zależności od etiologii zaparcia dzielimy na dwa typy: pierwotne oraz wtórne.
Zaparcia pierwotne nazywane są również, czynnościowymi bądź idiopatycznymi. Ich występowanie związane jest z nieprawidłową motoryką oraz funkcją jelita grubego, a także nieprawidłowościami w obrębie dna miednicy i zwieracza odbytu. Na tej podstawie zaparcia czynnościowe zostały podzielone na [4,5]:
- Zaburzenia defekacji związane są z dysfunkcją dna miednicy wskutek nieprawidłowej koordynacji pomiędzy dnem miednicy a zwieraczami odbytu. W zaburzeniach tych występuje upośledzenie aktu wydalania stolca, któremu towarzyszą wzmożony wysiłek podczas defekacji oraz uczucie niepełnego wypróżnienia.
- Zaparcia ze zwolnionym pasażem jelitowym (STC) dotyczą głównie kobiet. Przyczyną ich występowania jest zaburzenie motoryki jelita grubego związane z nieprawidłowym unerwieniem okrężnicy oraz obniżoną liczbą komórek Cajala. Zmniejszenie amplitudy skurczy perystaltycznych prowadzi do wydłużenia czasu pasażu stolca przez jelito grube.
- Zaparcia z prawidłowym pasażem jelitowym (NTC) stanowią najczęściej występujący typ tego schorzenia. Nie jest spowodowany nieprawidłowościami pasażu jelitowego. NTC objawia się zaburzeniem rytmu wypróżnień, oddawaniem twardego stolca oraz dyskomfortem w jamie brzusznej.
Występowanie zaparć wtórnych uzależnione jest od przyczyn pozajelitowych, do których należą czynniki [4,5]:
- Organiczne -m.in. rak jelita grubego, zewnętrzny ucisk na jelito (np. guz jajnika bądź macicy, endometrioza), choroby zapalne jelit,
- Metaboliczne oraz endokrynologiczne -m.in. cukrzyca, niedoczynność tarczycy, nadczynność przytarczyc oraz ciąża
- Neurologiczne -m.in. uraz rdzenia kręgowego, udar mózgu, choroba Parkinsona, a także stwardnienie rozsiane,
- Miogenne -m.in. dystrofia mięśniowa, zapalenie skórno-mięśniowe, sklerodermia, amyloidoza,
- Psychologiczne -m.in. depresja, zaburzenia lękowe, anoreksja, bulimia,
- Farmakologiczne -m.in. opiaty, leki przeciwnadciśnieniowe, antydepresanty,
- Żywieniowe -dieta ubogoresztkowa, niskie spożycie produktów zawierających bakterie probiotyczne, niedostateczne nawodnienie organizmu,
- Niska aktywność fizyczna
Badanie pasażu jelitowego
Badanie pasażu jelitowego wykonywane jest z użyciem promieniowania rentgenowskiego oraz podanego doustnie środka cieniującego (kontrastu). Przeprowadzane jest w celu oceny zaburzeń czynnościowych oraz organicznych przewodu pokarmowego. Podstawą do jego wykonania jest skierowanie [6].
Jak przebiega badanie?
W czasie badania doustnie podawany jest kontrast, który fizjologiczną drogą przechodzi przez poszczególne pętle jelita. W trakcie wykonuje się serię zdjęć rentgenowskich stanowiących podstawę późniejszej opinii lekarskiej. Czas trwania badania waha się w zależności od szybkości przechodzenia kontrastu oraz tego, jaki odcinek jelita miał zostać poddany ocenie, przez co może trwać od 2-3 godzin do nawet 24-36 godzin [6].
Jak przygotować się do badania?
W dniu poprzedzającym badanie wskazane jest unikanie pokarmów ciężkostrawnych oraz wzdymających. Ważne jest, aby ostatni posiłek spożyć do godziny 18:00. W dniu badania należy stawić się na czczo oraz powstrzymać się przed paleniem tytoniu, oraz żuciem gumy.
Ważne: kobiety w wieku rozrodczym powinny przystąpić do badania w pierwszej fazie cyklu menstruacyjnego [6].
Przeciwwskazania
Ze względu na wrażliwość płodu na promieniowanie X przeciwskazaniem do wykonania tego badania jest ciąża. W badania u kobiet miesiączkujących badanie wykonywane jest po jej wcześniejszym testowym wykluczeniu [6].
Co zrobić, aby poprawić pasaż jelitowy?
Chcąc poprawić tempo pasażu jelitowego przede wszystkim, należy ustalić przyczynę jego spowolnienia bądź też przyśpieszenia. Wynika to z faktu, że leczenie wszelkich zaburzeń perystaltyki skupia się na wyeliminowaniu czynników wywołujących nieprawidłowe funkcjonowanie jelit. Warto jednak zaznaczyć, że zaburzenia te w znacznym stopniu mogą być regulowane również dietoterapią. Zmiana nawyków żywieniowych nie tylko usprawnia pracę jelit, ale również zapobiega nawrotom problemu [8].
Wśród zmian żywieniowych wpływających na poprawę tempa pasażu jelitowego należy wyróżnić [2,7,8]:
- Stosowanie bogatobłonnikowej diety opartej na warzywach, ciemnym pieczywie i otrębach. Poza naturalnymi źródłami włókna pokarmowego dietę można również wzbogacić o zawierające go preparaty z nasion babki płesznik lub jajowatej.
- Wzbogacenie diety w produkty będące źródłem bakterii produkujących kwas mlekowy (Lactobacillus oraz Bifidobacterium). Bakterie probiotyczne obecne są w mlecznych produktach fermentowanych oraz kiszonkach. Żywe kultury mikroorganizmów chronią, nasz układ pokarmowy, przyczyniając się do usprawnienia procesu trawienia oraz tempa pasażu jelitowego.
- W celu zminimalizowania ryzyka wystąpienia skutków ubocznych diety bogatoresztkowej koniecznie jest spożywanie odpowiedniej ilości płynów. Według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia, aby utrzymać prawidłowy poziom nawodnienia organizmu, codziennie należy spożywać około 30 ml wody na każdy kilogram masy ciała.
- Ograniczenie spożywania produktów wysoko przetworzonych na rzecz surowców nisko przetworzonych takich jak: świeże owoce, warzywa oraz pełnoziarniste produkty zbożowe.
- W celu poprawy perystaltyki jelit zalecane jest stosowanie technik obróbki termicznej opierających się na gotowaniu na parze oraz duszeniu. Metody te minimalizują straty składników odżywczych, a także sprzyjają poprawie tempa przemieszczania się treści jelitowej.
Podsumowanie
Mianem „pasażu jelitowego” określa się tempo, z jakim treść pokarmowa przemieszcza się przez układ trawienny. Czas trwania tego procesu uzależniony jest od prowadzonego stylu życia i waha się od 20 do 72 godzin. Aby utrzymać prawidłową motorykę jelit, należy pamiętać o regularnym spożywaniu posiłków, stosowaniu pełnowartościowej diety, prawidłowym nawodnieniu organizmu oraz aktywności fizycznej [1,4,7,8].
Najczęściej zadawane pytania
Nadmiernie szybki pasaż jelitowy to zaburzenie objawiające się zbyt wysokim tempem przemieszczaniem się treści pokarmowej przez układ trawienny. W wyniku czego dochodzi do upośledzenia wchłaniania składników odżywczych oraz resorpcji zwrotnej wody. Osoba dotknięta tym schorzeniem co najmniej 3 razy dziennie oddaje stolce o luźnej konsystencji.
Chcąc przyspieszyć pasaż jelitowy, należy zadbać o jakość diety oraz higienę sposobu żywienia. W związku, z czym zalecane jest regularne spożywanie posiłków, stosowanie diety bogatej w błonnik pokarmowy oraz produkty probiotyczne. Warto również pamiętać o utrzymywaniu prawidłowego poziomu nawodnienia organizmu.
Pasaż treści jelitowej odbywa się dzięki ruchom perystaltycznym. Proces ten opiera się na skurczach mięśni gładkich zachodzących na całej długości przewodu pokarmowego. Dzięki czemu treść pokarmowa przemieszcza się w kierunku dystalnym.
Przyspieszony pasaż jelitowy objawia się przede wszystkim silnymi bólami brzucha oraz przewlekłymi biegunkami.
Spowolniony pasaż jelitowy nazywany jest również zespołem leniwego jelita. Uznawany jest za dolegliwość cywilizacyjną objawiającą się częstymi bólami brzucha, wzdęciami oraz trudnościami z wypróżnianiem (zaparcia).
Badanie tempa pasażu jelitowego przeprowadzanie jest z wykorzystaniem promieniowania rentgenowskiego oraz doustnie podanego kontrastu. W trakcie jego trwania wykonuje się zdjęcia pozwalające ocenić czas przemieszczania się środka cieniującego przez przewód pokarmowy oraz wykryć ewentualne zmiany patologiczne.
Osobom zmagającym się z nadmiernie przyśpieszonym pasażem jelitowym zaleca się dbanie o zachowanie równowagi wodno-elektrolitowej. Ponadto zwraca się uwagę na ograniczenie spożycia produktów pełnoziarnistych, alkoholu, kawy oraz napojów gazowanych. Wskazane natomiast jest spożywanie lekkostrawnych potraw oraz produktów zawierających błonnik takich jak warzywa i owoce. Ważne również jest wdrożenie umiarkowanej aktywności fizycznej.
Tempo pasażu u dzieci oraz niemowląt warunkowane jest indywidualnym składem i funkcjonalnością mikrobioty jelitowej, rodzajem porodu, sposobem karmienia oraz przebytymi antybiotykoterapiami. Czynniki te przyczyniają się do występowania problemów z tolerancją pokarmową oraz mogą wywoływać zaburzenia wypróżniania.
Bibliografia:
- Konturek, S. (2023). Fizjologia człowieka Tom 5 Układ trawienny i wydzielanie wewnętrzne (wyd. 6). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- Powrót do źródła, czyli kilka słów o wodzie -Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. (b. d.). Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. https://ncez.pzh.gov.pl/dzieci-i-mlodziez/powrot-do-zrodla-czyli-kilka-slow-o-wodzie/
- Żak-Gołąb, A., Olszanecka-Glinianowicz, M., Kocełak, P., & Chudek, J. (2014). The role of gut microbiota in the pathogenesis of obesity. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 68, 84–90.
- Daniluk, J. (2018). Przewlekłe zaparcia — niedoceniany problem kliniczny. Gastroenterologia Kliniczna, 10(1), 1–13.
- Jabłońska, B., Żaworonkow, D., Lesiecka, M., Agafonnikov, V. F., Pinkolsky, P. M., & Lampe, P. (2011). Zaparcia – etiopatogeneza, diagnostyka i leczenie. Borgis -Postępy Nauk Medycznych, 1, 33–38.
- Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w Gdańsku – Poprawa zdrowia pacjenta, uznanie i poszerzenie ich podmiotowości oraz ciągłe podnoszenie poziomu usług medycznych.
- Gawęcki, J. (2022). Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. (wyd. 3). Wydawnictwo Naukowe PWN. (Oryginał został opublikowany w 2010 r.)
- Gawęcki, J., & Grzymisławski, M. (2022). Żywienie człowieka zdrowego i chorego (wyd. 2). Wydawnictwo Naukowe PWN.
