Probiotyki i prebiotyki dla dzieci. Kiedy warto je stosować i jak to robić?

Mikrobiota jelitowa jest niezwykle istotna w procesie kształtowania się młodego organizmu. Wpływa na procesy trawienne i psychiczne, a także odpowiada za prawidłową odpowiedź układu immunologicznego. Bakterie z rodzaju Enterococcus, stymulują plazmocyty w nabłonku jelitowym do syntezy przeciwciał IgA, które są komponentem nieswoistej odporności śluzówkowej. Hamują również przyleganie patogennych komórek bakterii, wirusów i grzybów do nabłonka błon śluzowych.

W pierwszych dwóch latach życia dziecka wraz z kontaktem z nowymi pokarmami oraz mikroorganizmami środowiska, różnorodność bakterii wzrasta do zespołu przypominającego mikrobiotę osoby dorosłej. Dysbioza w młodym wieku (zaburzenia w ilości i składzie bakterii jelitowych) przyczynia się do zwiększenia prawdopodobieństwa występowania szeregu chorób m.in.: astmy oskrzelowej, alergii, atopii, cukrzycy i otyłości w późniejszych latach życia [1,2,3]

Warto jest mieć na uwadze prawidłowe zasiedlenie mikrobiologiczne jelit dziecka. W tym celu częstym zabiegiem jest wspomaganie naturalnych procesów poprzez stosowanie różnego rodzaju preparatów zawierających prebiotyki i probiotyki. Niestety nie zawsze ich podaż jest uzasadniona oraz właściwie dobrana. W poniższym artykule została dokonana analiza skuteczności probiotykoterapii u dzieci jako forma profilaktyki oraz wspomaganie leczenia w poszczególnych schorzeniach.

Na co zwrócić uwagę przy wyborze preparatu probiotycznego dla dzieci?

Dopasowanie odpowiedniego szczepu

Tak jak leki dobierane zostają odpowiednio do występującej choroby, tak i stosowanie szczepów bakteryjnych nie powinno być losowe.  W zależności od danego schorzenia udział poszczególnych mikroorganizmów ulega zmniejszeniu. To właśnie one powinny być uzupełniane, aby osiągnąć poprawę stanu zdrowia. Według dostępnej literatury stosowanie probiotyków u dzieci przyniosło korzystne rezultaty m.in. w :

• biegunkach [4,5,6,7,17];
• kolkach [20,21];
• bólach brzucha [6,21];
• zapaleniach jelit [6,22];
• atopowym zapaleniu skóry [8,9];
• nietolerancji laktozy [10,11,12];
• astmie [1,2,14,];
• poprawie odporności [1,3,15].

Tabela 1. Zastosowanie poszczególnych szczepów bakteryjnych

Kiedy i po co podawać?	Na jakie szczepy zwrócić uwagę?
Biegunka: -antybiotykoterapia -biegunka podróżnych -zakażenie rotawirusami -zakażenie H.pylorii -zakażenie C. difficile	Lactobacillus rhamnosus GG, Lactobacillus reuteri DSM 17938, Sccharomyces boulardii  CNCM 1-745
Kolka, ból brzucha, zapalenie jelit u dzieci i niemowląt	Bifidobacterium lactis BB-12 Lactobacillus reuteri DSM 17938 Lactobacillus plantarum 299v
Nietolerancja laktozy	Lactobacillus rhamnosus Lactobacillus paracasei+ Lactobacillus fementum
Atopowe zapalenie skóry (AZS)	Bifidobacterium longum BB536 Bifidobacterium breve M-16V Lactobacillus rhamnosus HN001
Astma	Lactobacillus gasseri  Lactobacillus paracasei Lactobacillus fermentum
Poprawa odporności: -wsparcie układu odpornościowego -nawracające infekcje -odbudowa mikroflory podczas i po antybiotykoterapii/ długotrwałym leczeniu z użyciem NLPZ (niesteroidowych leków przeciwzapalnych np. ibuprofen) i leków steroidowych	Bifidobacterium animalis Bifidobacterium lactis Bb-12 Bifidobacterium lactis CNCM I-3446 Lactobacillus rhamnosus GG (ATCC 53103) Streptococcus salivarius K12

Źródło: Opracowanie własne [1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,14,15,17,20,21,22]

Jakość preparatu

Czy wyższa cena gwarantuje lepszą jakość?

Niekoniecznie. Czasami wyższa cena może być wynikiem strategii marketingowej firmy, a niekoniecznie jakości samego produktu. Istotne jest, aby preparat probiotyczny zawierał odpowiednie certyfikaty jakości np. GRAS (z ang. Generally Recognized As Safe), QPS (z ang. Qualified Presumption of Safety) czy GMP (z ang. Good Manufacturing Practice), a także rekomendacje towarzystw naukowych m.in. Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii. W celu weryfikacji preparatu dobrej jakości należy zwrócić szczególną uwagę na treść etykiety, która powinna zawierać m.in.:

1. Nazwę probiotyku i rodzaj szczepu

Na etykiecie powinna być podana pełna nazwa probiotyku, a także zawarty w nim rodzaj lub rodzaje szczepów bakterii wyrażone kodem literowo-cyfrowym np.  Lactobacillus rhamnosus HN001, aby konsument mógł dokładnie zidentyfikować konkretne bakterie, które spożywa.

2. Szczegółową listę składników: 

Na opakowaniu powinna zostać zawarta precyzyjna lista wszystkich składników, w tym bakterii probiotycznych, prebiotyków (jeśli są obecne) oraz innych dodatków, np. witamin, substancji pomocniczych lub potencjalnych alergenów.

3. Liczbę żywych mikroorganizmów

Etykieta powinna informować o ilości żywych mikroorganizmów w jednej porcji produktu. Wartość ta jest wyrażana w jednostkach tworzących kolonie (CFU, ang. Colony Forming Units). Im wyższa liczba CFU, tym więcej probiotyków zawiera produkt.

4. Sposób użycia

Istotnym elementem etykiety jest informacja o dawce spożycia w zależności od wieku; ilość porcji/ dobę oraz rozłożenie dawek w czasie. Uwzględnienie tych danych przyczynia się do obniżenia  ryzyka zastosowania zbyt małej/dużej porcji probiotyków przez konsumenta.

 Zanim probiotyki dotrą do jelit i zaczną kolonizować ich śluzówkę muszą przejść przez kwaśne środowisko żołądka. Dlatego też istotną cechą szczepów probiotycznych jest ich kwasoodporność. Sposób przyjmowania probiotyku, w tym możliwość zażywania ich na pusty żołądek, zależy od konkretnego szczepu bakterii. Badania nad szczepami Lactobacillus rhamnosus R0011, Lactobacillus helveticus R0052 i Bifidobacterium longum R0175 wykazały, że są one wrażliwe na działanie kwasu solnego. Obecność pokarmu w żołądku zwiększa pH, co sprzyja przeżyciu tych bakterii. Dlatego zaleca się przyjmowanie ich razem z posiłkiem lub maksymalnie 30 minut przed [33, 34]. Sprawdzonym probiotykiem, który można zażywać niezależnie od pory dnia oraz obecności posiłku jest szczep drożdży Saccharomyces boulardii CNCM I-745 [34]. Jest to także jedyny preparat dozwolony do spożycia razem z antybiotykiem.

Probiotyki należy popijać bądź rozpuszczać w przygotowanej wodzie lub mleku o temperaturze pokojowej. Na rynku dostępne są preparaty w różnych formach m.in.: kapsułki, kropelki, lizaki, cukierki, żelki. Szeroki asortyment umożliwia indywidualne dostosowanie sposobu spożycia pod wiek i preferencje dziecka, jednak pociąga za sobą pewne ryzyko. Preparaty pomimo swojej często atrakcyjnej formy nie są odpowiednikiem „słodkich przekąsek”. Dlatego też należy zachować szczególną ostrożność i przechowywać je z dala od zasięgu wzroku dzieci. W przypadku wystąpienia wątpliwości co do stosowania danego produktu należy zasięgnąć informacji bezpośrednio z jego ulotki zawartej w opakowaniu lub strony internetowej producenta.

5. Termin przydatności do spożycia

Etykieta powinna zawierać datę ważności, aby konsument wiedział, przez jak długi czas produkt zachowuje pełnię jakości. Nie należy spożywać suplementów po terminie przydatności do spożycia!

6. Sposób przechowywania

Instrukcje dotyczące przechowywania są ważne, ponieważ niektóre preparaty są szczególnie wrażliwe na światło, wilgoć czy temperaturę [23]. Często, aby zachować pełnię żywotności i tym samym dobrą jakość produktu, wymagane jest przechowywanie suplementu w lodówce, co powinno zostać zaznaczone na opakowaniu.

Probiotyk a synbiotyk

Probiotyk to żywe mikroorganizmy, które podawane w odpowiednich dawkach przynoszą gospodarzowi korzyści zdrowotne [24].

Synbiotyk to środek będący połączeniem prebiotyków i probiotyków, o których uważa się, że mają działanie synergistyczne, hamując rozwój bakterii chorobotwórczych i wzmacniając wzrost organizmów pożytecznych. Stosując synbiotyk, jednocześnie przyjmujemy miliardy pożytecznych bakterii oraz pożywkę (prebiotyk), która promuje ich wzrost [25]. Szczepy probiotyczne stosowane w preparatach synbiotycznych obejmują m.in.: Lacbobacilli, Bifidobacteria spp. , S. boulardii , B. coagulans itp., podczas gdy główne stosowane prebiotyki to oligosacharydy, takie jak: fruktooligosacharydy (FOS), GOS i ksylozooligosacharydy (XOS), inulina [26].

Obecne badania z ich udziałem wykazują obiecujące wyniki, świadczące o znacznej poprawie m.in.:  pracy układu trawiennego, funkcjonowania układu krwionośnego i odpornościowego, dobrostanu psychicznego, kontroli masy ciała oraz profilu lipidowego (Lactobacillus acidophilus 2×10⁹, Lactobacillus casei 2×10⁹, Bifidobacterium bifidum 2×10⁹ CFU/g z 800 mg inuliny) [26,27]. Zaznacza się także korzystny wpływ synbiotyków w profilaktyce martwiczego jelit u przedwcześnie urodzonych noworodków, będących połączeniem bakterii Lactobacillus i/lub Bifidobacteria z frukto-, galakto- oligosachydami (Bifidobacterium spp.+ inulina; Bifidobacterium spp. i Lactobacillus spp+ FOS/GOS; Bifidobacterium spp., Lactobacillus spp. i Streptococcus termofile+ FOS;  Bifidobacterium spp. i Lactobacillus spp./Lactobacillus spp.+ inulina) [28].

Profilaktyka zdrowotna. Czy warto podawać dzieciom prebiotyki i probiotyki w celu utrzymania zdrowia?

Podstawowymi warunkami prawidłowej kolonizacji przewodu pokarmowego noworodka są m.ni.: dobry stan zdrowia matki (wykazano, że skład mikrobioty noworodków urodzonych przez matki z cukrzycą typu 2 był zbliżony do składu bakterii jelitowych raportowanych w kale osób dorosłych z tą samą jednostką chorobową) [3], poród naturalny między 38. a 41. tygodniem ciąży [1,3,29], prawidłowa masa urodzeniowa [1,3] karmienie mlekiem matki [1,3].

W przypadku naruszenia któryś z ww. warunków prawdopodobieństwo wystąpienia dysbiozy w wieku dziecięcym znacznie wzrasta [1,3,29]. Wiąże się ona ze zwiększonym ryzykiem zachorowalności na choroby autoimmunizacyjne, metaboliczne czy alergie w późniejszym wieku [1,3,29]. Wykazano prewencyjny wpływ suplementacji niemowląt bakteriami Lactobacillus rhamnosus GG oraz połączeniem Bifidobacterium bifidum BGN4 (1.6 · 10⁹ CFU), Bifidobacterium animalis subsp. lactis AD011 (1.6 · 10⁹ CFU) i Lactobacillus acidophilus AD031 (1.6 · 10⁹ CFU) (stosowanych minimum 2 miesiące) na występowanie atopowego zapalenia skóry w grupie dzieci o podwyższonym ryzyku [30, 31].

Poprawa stanu zdrowia została zaobserwowana także w przypadku dzieci z alergią na białko mleka krowiego po 3-miesięcznej suplementacji mieszaniną 3 szczepów: Lactobacillus casei ŁOCK 0900, Lactobacillus casei ŁOCK 0908 i Lactobacillus paracasei ŁOCK 0919 (w formie zliofilizowanej w dawce 10 ⁹ bakterii/dzień) [30]. 

W przypadku braku możliwości karmienia niemowląt mlekiem matki, które naturalnie bogate jest w dobroczynne prebiotyki HMO (ang. human milk oligosaccharides) warto wprowadzić specjalnie wzbogacane mieszanki mlekozastępcze, głównie galakto- (GOS) i fruktooligosacharydami (FOS) [1,3,29,15]. Dowiedziono, że suplementacja tymi prebiotykami wpływa na zmniejszenie liczebności Clostridium oraz E. coli przy jednoczesnym wzroście liczby korzystnych szczepów z grupy Bifidobacterium i Lactobacillus [3,15]. 

Podsumowanie

Życie płodowe oraz pierwsze 1000 dni życia są kluczowe dla prawidłowego rozwoju mikrobioty jelitowej dziecka, a do wstępnego zasiedlania przewodu pokarmowego bakteriami dochodzi już w łonie matki [1,3,29]. Okres niemowlęcy jest szczególnie ważny dla prawidłowej kolonizacji jelit. Proces ten determinuje dalszy rozwój i funkcjonowanie organizmu. Nieprawidłowości na tym etapie mogą skutkować szeregiem chorób w wieku późniejszym.

Większość dostępnych na rynku preparatów synbiotycznych i probiotycznych zarejestrowana jest jako suplementy diety (środki spożywcze), co umożliwia nabycie ich bez konieczności posiadania recepty. Istotna jest świadomość, że w niektórych przypadkach stosowanie probiotyków u dzieci jest nieuzasadnione, np. podczas zaparć [16,17,18,19,20] (zgodnie z dostępną literaturą), a ich wprowadzenie lub niewłaściwy dobór (np. w niektórych chorobach takich jak: nowotwory, choroby jelit, AIDS czy porażenie mózgowe) nawet szkodliwe [32]. Każdy suplement oraz czas jego stosowania powinny być dostosowane indywidualnie do wieku i potrzeb dziecka. W tym celu przed samodzielnym rozpoczęciem probiotykoterapii warto zasięgnąć porady u specjalisty- lekarza lub dietetyka.

Bibliografia:

1. M. Gałęcka, A. M. Basińska, A. Bartnicka Instytut Mikroekologii, Poznań;  „Znaczenie mikrobioty  jelitowej w kształtowaniu zdrowia człowieka — implikacje w praktyce lekarza rodzinnego”.2018 Via Medica ISSN: 1897–3590
2. Valverde-Molina J, García-Marcos L. Microbiome and Asthma: “Microbial Dysbiosis and the Origins, Phenotypes, Persistence, and Severity of Asthma”. Nutrient.  2023; 15(3):486.
3. Bartnicka A, Gałęcka M, Mazela J.: „Wpływ czynników prenatalnych i postnatalnych na mikrobiotę jelitową noworodków”. Stand Med Pediatr. 2016; 13: 112–116
4. Goldenberg JZ, Yap C, Lytvyn L, et al.” Probiotics for the prevention of Clostridium difficile-associated diarrhea in adults and children”. Cochrane Database Syst Rev. 2017;12(12). Published 2017 Dec 19
5. Pérez C. “Probiotics for the treating acute diarrhea and preventing antibiotic-associated diarrhea in children”. Nutr Hosp. 2015;31 Suppl 1:64-67.
6. Wilkins T, Sequoia J. “Probiotics for Gastrointestinal Conditions: A Summary of the Evidence. Am Fam Physician”. 2017;96(3):170-178
7. Lukasik J, Dierikx T, Besseling-van der Vaart I, de Meij T, Szajewska H. “Multispecies Probiotic in AAD Study Group. Multispecies Probiotic for the Prevention of Antibiotic-Associated Diarrhea in Children: A Randomized Clinical Trial”. JAMA Pediatr. 2022 Jul 5
8. Fang Z, Li L, Zhang H, Zhao J, Lu W, Chen W. “Gut Microbiota, Probiotics, and Their Interactions in Prevention and Treatment of Atopic Dermatitis: A Review”. Front Immunol. 2021 Jul 14.
9. Anania C, Brindisi G, Martinelli I, et al. Probiotics Function in Preventing Atopic Dermatitis in Children. Int J Mol Sci. 2022;23(10):5409. 2022 May 12
10. Leis R, de Castro MJ, de Lamas C, Picáns R, Couce ML. “Effects of Prebiotic and Probiotic Supplementation on Lactase Deficiency and Lactose Intolerance”: A Systematic Review of Controlled Trials. Nutrients. 2020;12(5):1487. 2020 May 20.
11. Szilagyi A, Ishayek N. “Lactose Intolerance, Dairy Avoidance, and Treatment Options”. Nutrients. 2018;10(12):1994. 2018 Dec 15
12. Vitellio P, Celano G, Bonfrate L, Gobbetti M, Portincasa P, De Angelis M. “Effects of Bifidobacterium longum and Lactobacillus rhamnosus on Gut Microbiota in Patients with Lactose Intolerance and Persisting Functional Gastrointestinal Symptoms: A Randomised, Double-Blind, Cross-Over Study”. Nutrients. 2019;11(4):886. 2019 Apr 19
13. Du, X.; Wang, L.; Wu, S.; Yuan, L.; Tang, S.; Xiang, Y.; Qu, X.; Liu, H.; Quin, X.; Liu, C. Efficacy of probiotic supplementary therapy for asthma, allergic rhinitis, and wheeze: A meta-analysis of randomized controlled trials. Allergy Asthma Proc. 2019, 40, 250–260
14. Huang, C.F.; Chie, W.C.; Wang, I.J. Efficacy of Lactobacillus Administration in School-Age Children with Asthma: A Randomized, Placebo-Controlled Trial. Nutrients 2018, 10, 1678.
15. Costalos C, Kapiki A, Apostolou M i wsp. „The effect of a prebiotic supplemented formula on growth and stool microbiology of term infants”. Early Hum Dev. 2008. 84:45-49
16. bbers MM, Benninga MA. “Constipation in children: fibre and probiotics”. BMJ Clin Evid. 2015;2015:0303. 2015 Mar 10.
17. Wojtyniak K, Szajewska H. Systematic review: “Probiotics for functional constipation in children”. Eur J Pediatr. 2017;176(9):1155-1162.
18. Tran DL, Sintusek P. Functional constipation in children: “What physicians should know”. World J Gastroenterol. 2023;29(8):1261-1288.
19. Gomes DOVS, Morais MB. “GUT MICROBIOTA AND THE USE OF PROBIOTICS IN CONSTIPATION IN CHILDREN AND ADOLESCENTS: SYSTEMATIC REVIEW”. Rev Paul Pediatr. 2019;38:e2018123.
20. Indrio F, Gutierrez Castrellon P, Vandenplas Y, et al. Health Effects of Infant Formula Supplemented with Probiotics or Synbiotics in Infants and Toddlers: Systematic Review with Network Meta-Analysis. Nutrients. 2022;14(23):5175
21. Boggio Marzet C, Burgos F, Del Compare M, Gerold I, Tabacco O, Vinderola G. Approach to probiotics in pediatrics: the role of Lactobacillus rhamnosus GG. Abordaje de los probióticos en pediatría: el rol de Lactobacillus rhamnosus GG. Arch Argent Pediatr. 2022;120(1):e1-e7
22. Cai Y, Wang X, Li C, et al. Probiotics combined with zinc and selenium preparation in the treatment of child rotavirus enteritis. Am J Transl Res. 2022;14(2):1043-1050
23. internationalprobiotics.org/home/refrigerator/
24. Food and Agriculture Organization of the United Nations/World Health Organization FAO/WHO Health and Nutritional Properties of Probiotics in Food including Powder Milk with Live Lactic Acid Bacteria, 2001.
25. Jitendra K. Malik, Abul H. Ahmad, Starling Kalpana et al. Synbiotics: Safety and Toxicity Considerations, Nutraceuticals, Academic Press. 2016, 57: (811-822)
26. Pandey, K. R., Naik, S. R., & Vakil, B. V. Probiotics, prebiotics and synbiotics- a review. Journal of food science and technology. 2015; 52(12):7577–7587.
27. Tajabadi-Ebrahimi M, Sharifi N, Farrokhian A, Raygan F, Karamali F, Razzaghi R, Taheri S, Asemi Z. A Randomized Controlled Clinical Trial Investigating the Effect of Synbiotic Administration . Exp Clin Endocrinol Diabetes. 2017 Jan;125(1):21-27. 
28. Sharif S, Heath PT, Oddie SJ, McGuire W. Synbiotics to prevent necrotising enterocolitis in very preterm or very low birth weight infants. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2022; 3:1465-1858.
29. Cukrowska B, Klewicka E. Programowanie mikrobiotyczne − homeostaza mikrobioty jelitowej a ryzyko chorób cywilizacyjnych. Stand Med Pediatr2014;11:913-922.
30. Nowak Adriana, Śliżewska Katarzyna, Libudzisz Zdzisława i wsp. PROBIOTYKI – EFEKTY ZDROWOTNE. ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2010, 4 (71), 20 – 36
31. Kim JY, Kwon JH, Ahn SH, et al. Effect of probiotic mix (Bifidobacterium bifidum, Bifidobacterium lactis, Lactobacillus acidophilus) in the primary prevention of eczema: a double-blind, randomized, placebo-controlled trial. Pediatr Allergy Immunol. 2010;21(2 Pt 2):e386-e393. 
32. Boyle RJ, Robins-Browne RM, Tang ML. Probiotic use in clinical practice: what are the risks? The American Journal of Clinical Nutrition. 2006;83(6):1256-64.
33. Foster L. M. et al.: A comprehensive post-market review of studies on a probiotic product containing Lactobacillus helveticus R0052 and Lactobacillus rhamnosus R0011. Benef Microbes, 2011.
34. Tompkins TA, Mainville I, Arcand Y. The impact of meals on a probiotic during transit through a model of the human upper gastrointestinal tract. Benef Microbes. 2011.