Słowo propolis, wywodzące się z języka greckiego i oznaczające przedmurze miasta, przypisano do balsamiczno-żywicznej substancji, powstałej z udziałem pszczoły miodnej. Surowcem wyjściowym, z którego powstaje propolis, są wydzieliny pączków drzew liściastych (brzoza, topola, kasztanowiec, olcha) oraz iglastych (sosna, świerk, jodła), zebrane przez najstarsze ze zbieraczek, uformowane w grudki, a następnie zwilżone wydzieliną gruczołów ślinowych i przeniesione do ula, gdzie dodawany jest wosk oraz pyłek kwiatowy.
Tak otrzymany propolis jest wykorzystywany przez pszczoły jako materiał budulcowy do wypełniania wszelkich szczelin i otworów w ulu. Stąd wywodzi się również jego druga nazwa – kit pszczeli. Propolis jest również stosowany przez pszczoły do dezynfekcji i powlekania komórek plastrów, w których królowa znosi jaja oraz do mumifikacji owadów i gryzoni, które dostały się do rodziny pszczelej i zostały przez nią za żądlone. Dzięki swym wszechstronnym właściwościom pełni on zatem rolę środka pozwalającego na utrzymanie gniazda we właściwych warunkach higienicznych, chroniąc tym samym pszczoły przed rozwojem potencjalnych chorób.
Skład propolisu
Wartości odżywcze
Propolis charakteryzuje się dość złożonym i zróżnicowanym składem chemicznym, który uzależniony jest przede wszystkim od rodzaju rośliny, z której został pozyskany. W dotychczas przeprowadzonych analizach udało się wyodrębnić około 300 składników wchodzących w jego skład. Są to m.in.: żywice (50-80%), wosk pszczeli (30%), olejki eteryczne (10-15%), wosk roślinny (10%), substancje garbnikowe (6%), pyłek kwiatowy (5%), domieszki mechaniczne (5%), terpeny (0,8%), substancje lipidowo-białkowe oraz biopierwiastki, spośród których w największych ilościach występują: wapń, magnez, cynk, mangan, miedź, żelazo, krzem, glin i potas. W skład propolisu wchodzą dodatkowo niewielkie ilości witamin (witamina A, C, D, E oraz z grupy B – B1, B2, B5, B6), enzymów, cukrów i wolnych aminokwasów.
Działanie lecznicze
Zdolności lecznicze propolisu są wielostronne. Wykazuje on działanie antybakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwwirusowe, przeciwpierwotniakowe, miejscowo znieczulające, przeciwzapalne i regenerujące.
Choroby jelit
Okazał się ponadto bardzo skuteczny w leczeniu chorób przewodu pokarmowego, m.in. w zapaleniu i chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego, przewlekłym zapaleniu okrężnicy oraz w leczeniu chorób układu oddechowego, w tym w nieżycie krtani, zapaleniu oskrzeli i płuc.
Choroby skóry
Z dużym powodzeniem może być stosowany w leczeniu chorób skóry, w tym zakażeniach spowodowanych przez gronkowce (czyraki, ropnie pach, zapalenie gruczołów potowych i mieszków włosowych), paciorkowce, w leczeniu grzybic i alergicznych chorób skóry, łuszczycy, chorób wirusowych (półpasiec, opryszczka wargowa), żylakowych owrzodzeń podudzi, trądziku i w leczeniu łysienia plackowatego.
Choroby jamy ustnej
Inną grupą chorób, którą z dużym powodzeniem można leczyć za pomocą propolisu są choroby jamy ustnej – afty, pleśniawki, powierzchniowe zapalnie języka oraz choroby jamy nosowej i zatok – zapalnie błony śluzowej nosa, zatok przynosowych i szczękowych. Blisko 100% skuteczność uzyskano w leczeniu chorób chirurgicznych, w tym głównie w zmiażdżeniach dłoni, przedramion, podudzi oraz amputacjach, przeszczepach i ranach po zabiegach chirurgicznych. Propolis jest równie wartościowym środkiem w stomatologii. Szczególnie duże znaczenie ma w zapaleniu ozębnej, paradontozie i wrzodziejącym zapaleniu dziąseł.
Inne choroby
Korzystne działanie propolisu wykazano również w chorobach reumatycznych, schorzeniach wątroby, nerek, pęcherza moczowego, gruczołu krokowego, tarczycowego, chorobach dróg żółciowych, cukrzycy, miażdżycy oraz chorobach spowodowanych przez pasożyty (lamblioza). Dodatkowo propolis wykazuje działanie odtruwające, uspokajające, obniża ciśnienie tętnicze krwi oraz wzmacnia układ odpornościowy.
Zastosowanie
W sprzedaży preparaty propolisowe dostępne są najczęściej w postaci wyciągów spirytusowych. Powszechnie występują również w formie tabletek, globulek, granulatów, czopków, pudrów, aerozoli i maści. Propolis jest także wykorzystywany do produkcji wyrobów kosmetycznych, tj. balsamy, maseczki, kremy, mleczka, toniki, czy nawet pasty do zębów i szminki do ust.
Kit pszczeli pomimo tak szerokiego spektrum działania farmakologicznego może jednak powodować reakcje alergiczne, najczęściej objawiające się jako swędzenie, pokrzywka, pieczenie i kontaktowe zapalenie skóry. Przy czym u osób zdrowych alergia na propolis występuje niezwykle rzadko (0,84%), w ograniczonym stopniu spotykana jest natomiast u osób z dolegliwościami dermatologicznymi (3,82%). Warto zatem przed podjęciem terapii sprawdzić wrażliwość na propolis, wykonując np. test uczuleniowy.
Podsumowanie
Podsumowując, propolis jako wyjątkowo cenny kompleks składników biologicznie czynnych, może być stosowany na wielu płaszczyznach medycyny. Ta wielokierunkowość działania propolisu potwierdza, że jest on niezwykle wartościowym lekiem – posiadającym swoją historię, ale także i przyszłość.
Bibliografia
- Basista-Sołtys K., Filipek B.: Potencjał alergogenny propolisu – przegląd danych literaturowych. Alergia Astma Immunologia, 2013, nr 1, s. 32-38.
- Diemer I.: Pszczoły moje hobby. Warszawa 2014.
- Kędzia B.: Pochodzenie propolisu w świetle teorii i badań naukowych. Herba Polonica, 2008, nr 4, s. 179-186.
- Kędzia B.: Skład chemiczny propolisu polskiego. Cz. 1. Początkowy okres badań. Postępy Fitoterapii, 2009, nr 1, s. 39-44.
- Kędzia B., Hołderna-Kędzia E.: Produkty pszczele pochodzenia roślinnego w profilaktyce i lecznictwie. Biuletyn Park. Krajobraz. Wielkopolski, 2014, nr 22, s. 43-59.
- Kędzia B., Hołderna-Kędzia E.: Toksyczność i działanie alergizujące propolisu. Postępy Fitoterapii, 2011, nr 4, s. 282-291.
- Stawarczyk M.: Propolis – pszczeli dar. Aptekarz Polski, 2016, nr 123, s. 4-11.
