Przeciwutleniacze bronią przeciw starzeniu się organizmu.
Niestety każdy się starzeje, jednakże u niektórych ten proces zachodzi szybciej a u innych wolniej. Nie raz aby utrzymać ciało przez dłuższy czas w dobrej kondycji, sięga się po różnego rodzaju specyfiki w postaci suplementów diety, kremów czy nawet coraz częściej dokonywane zabiegi chirurgiczne poszczególnych partii ciała. Jednakże trzeba zdać sobie sprawę, że to dieta ma kluczowy wpływ na wygląd i kondycję organizmu, a zarazem na tempo przemian, zachodzących w nim wraz z wiekiem. To co jemy warunkuje jak wyglądamy. Co ma wpływ na szybkość starzenia się organizmu i jak można ten proces spowolnić?
Starzenie organizmu – definicja
Starzenie organizmu to fizjologiczny proces pojawiający się wraz z wiekiem, który polega na zmniejszaniu się aktywności biologicznej organizmu, co przejawia się w zmniejszonej zdolności do regeneracji i adaptacji. Jest on związany ze stresem oksydacyjnym. Podczas niepełnej redukcji tlenu w organizmie dochodzi do powstania wolnych rodników, które są cząsteczkami, atomami lub grupami atomów charakteryzującymi się wysoką reaktywnością chemiczną. Mogą powstawać pod wpływem różnych czynników tj. stres, alkohol, nikotyna, substancje zanieczyszczające środowisko (tlenek azotu, ozon, promieniowanie jonizujące, UV, dwutlenek siarki). Wolne rodniki powstają również podczas przetwarzania żywności m.in. podczas smażenia, wędzenia czy jęczenia tłuszczów.
Działanie wolnych rodników
W komórkach organizmu, wolne rodniki powodują utlenianie i naruszanie struktury cząsteczek lipidów, węglowodanów, białek, kwasów nukleinowych, co skutkuje ich zniszczeniem. Szczególnie podatne na działanie wolnych rodników są nienasycone kwasy tłuszczowe które wchodzą w skład błon komórkowych. Poprzez uszkodzenie błon komórkowych dochodzi do naruszenia ich przepuszczalności, spójności, oraz płynności. Mogą również wystąpić zmiany w składzie białek antygenowych, co prowadzi do zakłóceń w układzie odpornościowym organizmu. Układ odpornościowy uznaje komórki organizmu jako niepożądane i niszczy je. Wolne rodniki atakują DNA komórek, co powoduje ich uszkodzenie i zakłóca namnażanie się komórek. Powyższe defekty przyczyniają się do powstania widocznych oznak starzenia się organizmu oraz przewlekłych chorób rozwijających się wraz z wiekiem jak choroba Alzheimera, rak, choroba wieńcowa itp.
Środki obronne
Organizm człowieka posiada środki ochronne przed działaniem wolnych rodników w postaci białek, niektórych enzymów ( dysmutaza glutationowa, katalaza), kwasu moczowego, cysteiny, bilirubiny oraz związków o działaniu antyoksydacyjnym- witaminy C, E, A, selen.
Przeciwutleniacze
Przeciwutleniacze odgrywają istotną rolę w przeciwdziałaniu wolnych rodników. Dzielą się na 2 grupy. Pierwsza grupa to związki tj. galusany, hydrochinony i tokoferole, które przecinają reakcje rodnikowe poprzez przekazanie im wodoru lub elektronów . Do drugiej grupy natomiast należą: witamina C, flawonoidy, witamina A, β-karoten, selen itp. Związki te mają zdolność do chelatowania jonów biorących udział w tworzeniu rodników oraz wychwytywania tlenu. Przekazują one wodór do fenoksyrodników, przez co przywracana jest im wyjściowa aktywność antyoksydacyjna.
Jedną z większych grup przeciwutleniaczy są związki fenolowe, do których zalicza się ok. 800 związków o zróżnicowanej strukturze m.in. flawonoidy, stilbeny, naftochinony, kwasy hydroksybenzoesowe, hydroksycynamonowe itp. Są wtórnymi metabolitami, najczęściej końcowymi produktami szlaków metabolicznych aminokwasów i lipidów. Występują głównie w wokuolach w formie rozpuszczalnej w wodzie, jednakże rośliny zawierają również ich spolimeryzowane pochodne o różnej rozpuszczalności- taniny oraz nierozpuszczalne- ligniny. Związki fenolowe są jednymi z nielicznych, które wykazują zdolność wiązania metali ciężkich i wydalania ich z organizmu. Ponadto przeciwdziałają nadciśnieniu tętniczemu i arytmii serca, obniżają poziom cholesterolu we krwi, wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwrakowe i przeciwalergiczne.
Flawonoidy są szeroko rozpowszechnione w świecie roślinnym, zwłaszcza w owocach i warzywach. Wykazują pozytywne działanie na układ krwionośny. Zapobiegają sklejaniu się płytek krwi, utlenianiu się frakcji cholesterolu LDL oraz innych lipidów, przyczyniających się do rozwoju miażdżycy. Zwiększają odporność na uszkodzenia ścian naczyń krwionośnych. Mają również właściwości antynowotworowe. Flawonoidy znajdują się w zielonolistnych, czerwonych i żółtych warzywach np. cebula, brokuły, kalafiory, brukselka, papryka, pomidory, rośliny strączkowe, w owocach tj. pomarańcze, jabłka, jagody, grejpfruty, ciemne winogrona, aronia oraz w herbacie zielonej i w czerwonym winie.
Fitoestrogeny do których należą takie związki jak izoflawony, lignany, laktony, przeciwdziałają utlenianiu cholesterolu LDL, dzięki czemu zapobiegają odkładaniu się blaszki miażdżycowej w naczyniach krwionośnych. Izoflawony występujące w dużej ilości w roślinach strączkowych, mają zdolność redukcji ogólnej ilości cholesterolu oraz podnoszeniu ilości cholesterolu HDL tzw. dobrego cholesterolu. Dodatkowo zapobiegają nowotworom estrogenozależym jak rak piersi czy prostaty.
Resweratrol znajdujący się w czerwonym winie, zapobiega utlenianiu lipoprotein frakcji LDL ( „złego” cholesterolu ) i zakrzepom krwi oraz ma działanie detoksykacyjne. Hamuje rozwój nowotworów oraz jest czynnikiem przeciwmutagennym.
Witamina A oraz jej prekursor β-karoten szczególnie chroni organizm przed chorobami układu oddechowego oraz chorobami oczu, które powszechnie występują u osób starszych. Witamina A występuje głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego- ser żółty, masło, wątroba, mleko nieodtłuszczone, wątroba, natomiast β-karoten znajduje się w zielonych, żółtych i czerwonych warzywach np. w marchwi, szpinaku, brokułach, pomidorach, papryce. Spożywanie witaminy A łącznie z produktami zawierającymi tłuszcz jak mleko, żółty ser, olej czy orzechy, znacznie poprawia jej przyswajalność.
Likopen występujący głównie w pomidorach i ich przetworach, lepiej wchłaniany w organizmie z przetworów pomidorowych jak ketchup, przecier czy zupa pomidorowa. Jak inne przeciwutleniacze zapobiega utlenianiu się lipoprotein frakcji LDL oraz obniża ogólny poziom cholesterolu we krwi. Wykazuje działanie przeciwmutagenne i przeciwnowotworowe.
Witamina E stanowi jeden z najważniejszych naturalnych przeciwutleniaczy. Występuje głównie w olejach roślinnych oraz w orzechach. Działa przeciwmiażdżycowo, utleniając frakcje LDL cholesterolu oraz przeciwnowotworowo. Skutecznie zabezpiecza DNA przed uszkodzeniami oksydacyjnymi. Niedobór witaminy E przyspiesza procesy starzenia się organizmu, dlatego nie bez powodu okrzyknięta została „ witaminą młodości” .
Witamina C ( kwas askorbinowy) jest najsilniejszym przeciwutleniaczem rozpuszczalnym w wodzie. Wzmacnia układ odpornościowy organizmu, zwiększa przyswajanie żelaza, jest niezbędna do syntezy kolagenu, który „spaja” komórki i zapewnia skórze elastyczność oraz opóźnia powstawanie zmarszczek. Wzmacnia działanie witaminy E.
Selen jest składnikiem enzymu przeciwutleniającego – peroksydazy glutationowej, wchodzącej w skład krwinek czerwonych. Działa synergistycznie z witaminą E. Chroni błony komórkowe i DNA przed działaniem wolnych rodników. Niedobory selenu powodują zwiększenie ryzyka zachorowania na choroby cywilizacyjne. Selen znajduje się w takich produktach jak otręby, produkty zbożowe, kiełki zbożowe, ryby morskie.
Podsumowując, związki przeciwutleniające naturalnie występują w wielu produktach spożywczych. Wybierając odpowiednie produkty można opóźnić starzenie się organizmu i utrzymać ciało w dobrej kondycji, bez zażywania sztucznych suplementów diety, kosmetyków odmładzających czy zabiegów chirurgicznych.
