Psychologiczne konsekwencje otyłości

Mechanizmy psychologiczne i zachowania żywieniowe są ze sobą ściśle powiązane. Wybory dotyczące odżywiania często podyktowane są właśnie kwestiami związanymi z psychiką. Wszelkiego rodzaju zaburzenia odżywiania oraz inne czynniki psychologiczne mogą przyczyniać się zarówno do powstania otyłości, jak i niedożywienia. Wynika to z faktu, iż stan psychiczny i emocjonalny ma wpływ na to, jakie decyzje żywieniowe podejmujemy. Jednak okazuje się, że korelacja działa także w drugą stronę. Stan odżywienia może mieć bowiem realny wpływ na nasz stan psychiczny.

Skutki otyłości dla zdrowia

Nadmierna masa ciała bez wątpienia ma wpływ na wiele aspektów życia. Do najważniejszych skutków otyłości dla zdrowia można zaliczyć:

• zwiększone ryzyko zachorowania na: cukrzycę typu II, nadciśnienie, choroby układu krążenia oraz układu pokarmowego,
• obniżoną jakość życia (mniejszą sprawność fizyczną, witalność, konsekwencje związane z zaburzeniami psychiki),
• wpływ na śmiertelność- otyłość stanowi ok. 22% populacyjnego ryzyka zgonu z jakiegokolwiek powodu oraz jest jednym z najsilniejszych czynników ryzyka przedwczesnego zgonu [1]. 

Psychologiczne skutki otyłości

Wymieniając mnogie skutki, jakie niesie za sobą otyłość, zdecydowanie zbyt rzadko mówi się o jej wpływie na psychikę. Jednak nadmierna masa ciała niezaprzeczalnie na nią oddziałuje. Otyłość może przyczyniać się m.in. do rozwoju zaburzeń takich jak depresja czy dysfunkcje seksualne. Często trudne jest wskazanie genezy danego zaburzenia.

Często niemożliwe jest określenie czy otyłość jest przyczyną zaburzeń nastroju. Czasem to zaburzenia doprowadzają do zwiększonej konsumpcji i w konsekwencji nadwagi. Na przykład odnotowano, że osoby otyłe przejawiają zwiększoną tendencję do obsesyjnego myślenia o jedzeniu. Jednak oczywiste jest, że to zaburzenie może bezpośrednio prowadzić do zwiększenia konsumpcji. W tym, jak i w wielu innych przypadkach, nierozstrzygniętym pozostaje, które zaburzenie leży u podstawy. 

Depresja 

W badaniach przeprowadzonych z udziałem Polaków odnotowano, że wartość BMI jest powiązana z poziomem szczęścia. Takie powiązanie dotyczy głównie kobiet. Najwięcej szczęśliwych respondentek jest w grupie tych, które mają prawidłową masę ciała, najmniej wśród kobiet otyłych. Wysnuto wniosek, że im większa wartość wskaźnika BMI kobiet, tym są one mniej szczęśliwe. Wśród mężczyzn związek między masą ciała a poczuciem szczęścia nie był tak klarowny [2].

Według licznych badań u osób otyłych niezależnie od płci zwiększa się częstość występowania depresji [3,4]. Wśród kobiet otyłość wiąże się ze wzrostem prawdopodobieństwa wystąpienia tej choroby aż o 37% [5]. W 5-letnim badaniu z udziałem osób powyżej 50. roku życia wykazano, że osoby otyłe są dwukrotnie bardziej narażone na wystąpienie depresji w porównaniu do osób szczupłych [6]. 

Obniżone poczucie własnej skuteczności

Poczucie własnej skuteczności to wiara osoby w jej zdolności do sprostania wymaganiom otoczenia. Jest ona zasobem pomocnym w podejmowaniu decyzji oraz formułowaniu i osiąganiu celów. Wysokie poczucie własnej skuteczności dodaje odwagi do podejmowania wyzwań.

U osób z otyłością często obserwuje się obniżone przekonanie o własnych możliwościach. Przeważa wśród nich poczucie bezsilności oraz braku wpływu na daną sytuację [7]. Może ono wynikać z negatywnej samooceny, która często towarzyszy występowaniu otyłości. Dodatkowo każda nieudana próba odchudzania utwierdza osoby otyłe w przekonaniu, że nie mają kontroli nad swoim życiem. 

Negatywna samoocena

Badania wykazały, że kobiet z otyłością częściej dotyczy niezadowolenie z własnego ciała. Większość z nich nie akceptuje swojego wyglądu [8]. Czynnikami, które mają wpływ na negatywną samoocenę, mogą być:

• niespełnianie własnych oczekiwań (niepowodzenia w próbach odchudzania, liczba widziana na wadze)
• niemieszczenie się w normach ideału sylwetki promowanego w społeczeństwie (porównywanie się z osobami szczupłymi, powszechna stygmatyzacja osób z otyłością) [9]. 

Zdarza się, że niska samoocena początkowo wiążąca się wyłącznie z wyglądem fizycznym, przenosi się na inne obszary. W efekcie prowadzi do poczucia beznadziejności również w strefie zawodowej, uczuciowej i innych aspektach życia. Osoba z nadmierną masą ciała postrzega wtedy siebie w negatywnym świetle, nie dostrzegając swoich zalet.

Obsesyjne myślenie o jedzeniu i zaburzenia odżywiania

U osób otyłych, zwłaszcza podejmujących próby odchudzania, zauważono obsesyjne myślenie o jedzeniu. Częściej w porównaniu z osobami o prawidłowym BMI myślą także o ilości spożywanych kalorii. 

Otyłość może zwiększać ryzyko wystąpienia zaburzeń odżywiania. Według przeprowadzonych badań:

• zespół kompulsywnego jedzenia występuje u 25% osób otyłych (w populacji ogólnej u 6,6% osób)
• syndrom jedzenia nocnego występuje u 8–15% osób otyłych (w populacji ogólnej jest to 1–2%). 

Ponadto, otyłość zwiększa także ryzyko rozwoju m.in. żarłoczności psychicznej (bulimii) oraz jedzenia emocjonalnego [10]. 

Zaburzenia nastroju i zaburzenia lękowe

W badaniach z udziałem kobiet zauważono, że te z nich, które zmagają się z otyłością, istotnie częściej cierpią na zaburzenia lękowe [11]. Dodatkowo wraz ze wzrostem wskaźnika BMI, rośnie tendencja do wystąpienia zaburzeń nastroju [12]. Takie powiązanie można zaobserwować już w najmłodszych latach życia. Nadwaga i otyłość wśród dzieci wiąże się z częstszym rozwojem zaburzeń nastroju w późniejszych latach [13]. 

Dysfunkcje seksualne

Wśród osób z BMI powyżej 41 kg/m2 średnio 65% zgłasza dysfunkcje w sferze seksualnej. Dla porównania, w grupie osób z prawidłową masą ciała takie problemy sygnalizuje jedynie 5%. Najczęstszymi trudnościami zgłaszanymi przez ankietowanych są:

• brak odczuwania pożądania
• problemy w jakości doznawanych odczuć w czasie współżycia.

41% osób z otyłością olbrzymią unika kontaktów seksualnych. Trudności te wynikają nie tylko z obniżonej sprawności fizycznej. Często mają swoje źródło w obniżonej samoocenie i negatywnym obrazie własnego ciała [9,14]. 

Podsumowanie

Biorąc pod uwagę to, jak otyłość rzutuje na życie człowieka, niezbędne jest podejście do jej leczenia w sposób holistyczny. Leczenie powinno być kompleksowe i oparte na współdziałaniu specjalistów z różnych dziedzin. W zespole opiekującym się pacjentami z otyłością powinien znaleźć się nie tylko lekarz i dietetyk, ale także psycholog. 

Bibliografia:

1. Hruby A., Manson J. E., Qi L., Malik V.S., Rimm E.B., Sun Q , Willett W. C., Hu F.B. Determinants and Consequences of Obesity. American Journal of Public Health (2016); 106 (9): 1656- 1662.
2. Michoń P. Otyłość i nadwaga a jakość życia Polaków. Studia Ekonomiczne (2014); 51–62.
3. Onyike C.U., Crum R.M., Lee H.B. i wsp. Is obesity associated with major depression? Results from the Third National Health and Nutrition Examination Survey. Am. J. Epidemiol (2003); 158: 1139–1147.
4. Olszanecka-Glinianowicz M. Depresja — przyczyna czy skutek otyłości? Endokr. Otyłość (2008); 4(2): 78–83.
5. Carpenter K. M., Hasin D. S., Allison D. B., Faith M.S. Relationships Between Obesity andDSM-IV Major Depressive Disorder,Suicide Ideation, and Suicide Attempts:Results From a General Population Study. American Journal of Public Health
6. Roberts R.E., Deleger S., Strawbridge W.J. i wsp. Prospective associationbetween obesity and depression: evidence from the Alameda County Study. Int. J.Obes. Relat. Metab. Disord (2003); 27:514-521.
7. Bąk-Sosnowska M. Między ciałem a umysłem. Otyłość i odchudzanie się w ujęciu integracyjnym. Wydawnictwo Impuls, Kraków 2009.
8. Brytek-Matera A., Charzyńska E. Związek pomiędzy emocjonalnym aspektem obrazu ciała a ekspresja uczuć u kobiet z otyłością. Endokr. Otyłość (2009); 5 (4): 198–205.
9. Juruć A., Bogdański P. Otyłość i co dalej? O psychologicznych konsekwencjach nadmiernej masy ciała. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, tom 1, nr 4, 210–219.
10. Becker E.S., Margraf J., Türke V., Soeder U., Neumer S. Obesity and mental illness in a representative sample of young women. Int J Obes Relat Metab Disord (2001); 25(1): 5-9.
11. Bąk-Sosnowska M. Zaburzenia odżywiania towarzyszące otyłości. Forum Zaburzeń Metabolicznych (2010); 1 (2): 92–99. 
12. Kędzierska J., Ponikowska I., Makowska-Ofiarska K., Adamczyk P., Ossowski R., Sobieralska-Michalak K. Zaburzenia nastroju u osób z otyłością. Polskie Forum Psychologiczne (2013); 18 (3): 333-345.
13. Sanderson K., Patton G.C., McKercher C., Dwyer T., Venn A.J. Overweight and Obesity in Childhood and Risk of Mental Disorder: a 20-Year Cohort Study. Australian & New Zealand Journal of Psychiatry (2011); 45(5):384-392.
14. Żak-Gołąb A., Bąk-Sosnowska M., Zahorska-Markiewicz B., Holecki M., Olszanecka-Glinianowicz M. Poziom agresji u pacjentów otyłych rozpoczynających kurację odchudzającą. Ann. Acad. Med. Siles (2006); 60 (6): 495–500.