Pyłek pszczeli jest surowcem, z którego pszczoły produkują chleb pszczeli (pierzga). W tym celu pobierają one pyłek z pylników roślin, mieszają go z niewielką ilością wydzieliny z gruczołów ślinowych lub nektaru, które znajdują się na piszczelach tylnych nóg owadów. Pszczoły polne zbierają i transportują pyłek pszczół do ula. W ulu zebrany pyłek, zwilżony śliną i rozdrobniony przez pszczoły nielotne, pakowany jest w komórki plastra miodu. Następnie powierzchnię zebranego pyłku pokrywa się cienką warstwą miodu oraz wosku. Substancją, która powstała jest chleb pszczeli, który ulega fermentacji beztlenowej i jest konserwowany dzięki powstającemu kwasowi mlekowemu. Pieczywo pszczele stanowi podstawowe źródło białka dla kolonii pszczół. Ponadto, jest ona również źródłem składników odżywczych i substancji mineralnych do galaretki królewskiej produkowanej przez pszczoły robotnice [1].
Krótko o samym pyłku
Pyłek kwiatowy występuje w pylnikach roślin nasiennych w postaci 2,5-250 ?m ziaren. Ziarna pyłku, w zależności od gatunku rośliny, różnią się kształtem, kolorem, wielkością oraz wagą. Kształt ziarna jest zróżnicowany: okrągły, cylindryczny, dzwonkowaty, trójkątny lub kolczasty. Ich waga wynosi kilkanaście lub kilkadziesiąt mikrogramów. Większość pyłków składa się z pojedynczych ziaren, które czasami łączy się z dwoma lub więcej ziarnami. Kolor pyłku jest zróżnicowany i waha się od jasnożółtego do czarnego [1].
Skład chemiczny pyłku kwiatowego
Pyłek jest dość zróżnicowanym produktem roślinnym bogatym w substancje biologicznie czynne. W ziarnach pyłku różnych gatunków roślin stwierdzono obecność ponad 200 substancji [1].
Białko oraz aminokwasy
Pyłek zawiera średnio 22,7% białka, w tym 10,4% niezbędnych aminokwasów, takich jak metionina, lizyna, tyrozyna, histydyna, leucyna, izoleucyna, walina, fenyloalanina i tryptofan [1].
Węglowodany i lipidy
Występują one w ilości średnio 30,8%, w tym około 25,7% stanowi glukoza i fruktoza [1].
Spośród lipidów, które są obecne w pyłku w ilości około 5,1%, te, o których należy wspomnieć to przede wszystkim niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT). Kwasy takie jak linolowy, ?-linolowy i arachidowy występują w ilości 0,4%. Fosfolipidy wynoszą 1,5%, natomiast fitosterole są obecne w ilości 1,1% [1].
Związki fenolowe, witaminy i minerały
Inną grupę stanowią związki fenolowe, które wynoszą średnio 1,6%. Do tej grupy należą flawonoidy, leukotrieny, katechiny oraz kwasy fenolowe [1].
Witaminy i substancje mineralne należą do cennych substancji obecnych w pyłku. Jest on dość istotnym źródłem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (0,1%), takich jak prowitamina A, witaminy E oraz D. Zawiera także witaminy rozpuszczalne w wodzie (0,6%), takie jak B1, B2, B6 i C. Bioelementy są obecne w około 1,6%, w tym makroelementy (wapń, fosfor, magnez, sód i potas) oraz mikroelementy (żelazo, miedź, cynk, mangan, krzem i selen). Ten ostatni występuje w ilości 0,02% [1].
Enzymy
Zawarte w pyłku enzymy pochodzą ze śliny pszczół. Występują w nim alfa i beta amylazy, inulaza, celulaza, inwertaza, lipazy i fosfolipazy, proteazy i peptydazy, hydrolazy, izomerazy, oksydoreduktazy, liazy, transferazy oraz fitaza alkaliczna [2].
Zgodnie z najnowszymi danymi, średnia zawartość głównych składników w pyłku suszonym powietrzem (w temperaturze 40∘ C) wynosi:
- białka 32,8% (w tym niezbędne aminokwasy 11,5%)
- cukry 40,7% (w tym sacharoza 3,7%)
- lipidy 12,8%,
- witamina C 0,19%,
- β-karoten 0,07%,
- biokomponenty 4,0% [2].
Właściwości pyłku pszczelego
Ułatwia rozkładanie substancji
Dzięki zawartości enzymów ułatwia rozkładanie substancji pokarmowych, dzięki czemu są lepiej wchłanialne. Alfa i beta amylazy rozkładają skrobie oraz glikogen. Enzym inulaza rozkłada inulinę, celulaza – celulozę, inwertaza (sacharaza) rozkłada sacharozę. Lipazy oraz fosfolipazy powodują rozkład lipidów i fosfolipidów, proteazy rozkład białek i peptydów. Ważną rolę odgrywa fitaza alkaliczna rozkładająca kwas fitynowy. Fityniany powodują zmniejszenie biodostępności składników odżywczych zawartych w pożywieniu. Dzięki rozłożeniu kwasu fitynowego możliwe jest zwiększenie biodostępności substancji odżywczych zawartych w pyłku [2].
Właściwości adaptogenne
Pyłek pszczeli przystosowuje organizm do niekorzystnych warunków środowiska, podwyższając odporność fizyczną, psychiczną, a także immunologiczną organizmu. Podnosi sprawność fizyczną w niekorzystnych warunkach środowiskowych np. przy wysokiej lub niskiej temperaturze, braku tlenu czy przy zbyt dużym obciążeniu wysiłkiem. Zmniejsza stres wywołany chorobą i przyspiesza powrót do pełnej sprawności fizycznej [2].
Działanie hipolipidemiczne
Badania przeprowadzone na zwierzętach, wykazały, że pyłek zmniejsza zawartość lipidów całkowitych i triacylogliceroli w osoczu. Dodatkowo zmniejszenie stężenia lipidów w surowicy korelowało z hormonami takimi jak insulina, testosteron i tyroksyna, które odpowiadają za wyższy metabolizm lipidów. Badania kliniczne również potwierdziły hipolipidemiczną aktywność pyłku. Wymienione substancje lipidowe uległy zmniejszeniu z 20 do 35%. U chorych, którzy nie reagowali na lek przeciwmiażdżycowy, pyłek kwiatowy obniżył poziom lipidów oraz cholesterolu z 20 do 30% oraz zmniejszył zbrylanie płytek krwi o 30% [1].
Działanie przeciwzapalne
Pyłek charakteryzuje się także wysoką aktywnością przeciwzapalną. Jego działanie porównuje się z takimi niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi jak naproksen, analgin, fenylobutazon czy indometacyna.
Mechanizm działania przeciwzapalnego polega na hamowaniu aktywności cyklooksygenazy i lipoksygenazy, enzymów odpowiedzialnych za przekształcanie kwasu arachidonowego w takie toksyczne związki jak prostaglandyny i leukotrieny, które wywołują ostre i przewlekłe stany zapalne. Badania wykazały, że skoncentrowany wyciąg z pyłku w dawce 50 mg na masę ciała szczura eliminuje w 75% obrzęk łapy danego zwierzęcia wywołany podaniem karagenanu. Elementami odpowiedzialnymi za takie działanie są flawonoidy i kwasy fenolowe oraz kwasy tłuszczowe i fitosterole. Pyłek jest zalecany w ostrych i przewlekłych stanach zapalnych, początkowych stanach zwyrodnieniowych oraz w toksycznych i pourazowych uszkodzeniach wątroby [1].
Silny antybiotyk
Inne badania wykazały, że ekstrakty pyłku mają silne działanie antybiotyczne, które jest skuteczne dla bakterii Gram-dodatnich, na przykład Staphylococcus aureus i Gram-ujemnych, w tym Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aeurgionsa oraz na grzybach takich jak Candida albicans [1].
Właściwości przeciwutleniające
Pyłek kwiatowy jest cennym źródłem witaminy E, która dzięki właściwościom przeciwutleniającym chroni przed inaktywacją niektóre witaminy oraz nienasycone kwasy tłuszczowe. Zawiera także kwercetynę, która jest przeciwutleniaczem obniżającym poziom cholesterolu w organizmie. Badania wykazały, że zawarte w pyłku kwiatowym frakcje białkowe posiadają właściwości przeciwutleniające [3].
Badanie przeprowadzone w 2009 roku wykazało, że pyłek kwiatowy zawiera najwięcej przeciwutleniaczy wśród badanych produktów. Zawartość polifenoli w badanych produktach pszczelich w przeliczeniu na kwas galusowy (wzorzec) wynosiła: dla ekstraktów wodnych od 12,4 mg/100 g (miód bez dodatku) do 1214,6 mg/100 g (pyłek kwiatowy) [3].
Działanie przeciwbólowe
Jedno z badań wykazuje, że pyłek kwiatowy sosny posiada działanie antynocyceptywne. Wyciąg etanolowy z pyłku podawano dożołądkowo myszom w dawce 100 i 200 mg/kg m.c. na godzinę przed testami przeciwbólowymi. Badanie wykazało, że pyłek kwiatowy zmniejszał liczbę skurczów (zwijanie się z bólu, skurcz mięśni brzusznych i równoczesny wyprost kończyn dolnych) odpowiednio o 69 i 76% [4].
Stosowanie pyłku pszczelego
U osób dorosłych stosuje się codziennie 20-40 g w celach terapeutycznych. Jeśli łyżeczka to 7,5 g pyłku, można stwierdzić, że jedna dawka to 3-5 łyżeczek tego produktu dla dorosłych oraz 1-2 łyżeczki dla dzieci. Pyłek można przyjmować 3 razy dziennie przed jedzeniem. Czas trwania stosowania wynosi 1-3 miesiące, ale można go powtarzać 2-4 razy w roku. Najodpowiedniejszym okresem jest okres od zimy do wiosny oraz od lata do jesieni [1].
Warto podkreślić, że nierozdrobniony pyłek, dokładnie przeżuty przed połknięciem, jest wykorzystywany przez organizm tylko w około 10-15%. Po mechanicznym rozdrobnieniu dostępność pyłku biologicznego wzrasta do 60-80% [1].
Podsumowanie
Pyłek pszczeli to bogate źródło witamin i składników mineralnych. Warto włączyć go do diety wegetariańskiej oraz wegańskiej, aby zapewnić sobie odpowiednią ilość witamin z grupy B. Posiada także liczne korzystne właściwości biologiczne. Niedobory wielu substancji, takich jak białka, witaminy i biopierwiastki, w szczególności magnez mogą być w dużym stopniu uzupełniane pyłkiem.
Bibliografia:
- Komosinska-Vassev K., Olczyk P., Kafmierczak J., Mencner Ł., Olczyk K. (2015): Bee Pollen: Chemical Composition and Therapeutic Application. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine.
- Kurek-Górecka A., Balwierz R., Dzierżewicz Z. (2017): Dietetyczne aspekty zastosowania pyłku pszczelego. BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – L 3, str. 191 – 200.
- Majewska E., Trzanek J. (2009): Właściwości przeciwutleniające miodów wielokwiatowych i innych produktów pszczelich. BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLII, 4, str. 1089 – 1094.
- Kędzia B., Hołderna- Kędzia E. (2012):Nowe badania nad biologicznymi właściwościami pyłku kwiatowego. Postępy fitoterapii 1.
