Rola cynku w walce z trądzikiem. Czy jest skuteczny?

Trądzik to najczęstsza choroba skóry, dotykająca szczególnie młodych ludzi w okresie dojrzewania. Jedna z metod leczenia opiera się na zastosowaniu mikroelementu, który w największej ilości występuje w mózgu. W jaki sposób cynk pomaga zwalczyć trądzik? Czy rzeczywiście cynkowa terapia jest skuteczna? Jak zadbać o odpowiednią ilość tego składnika mineralnego w diecie?

Trądzik pospolity — zarys choroby

Trądzik pospolity jest powszechnym schorzeniem skóry, które charakteryzuje się spektrum zmian skórnych [1]. Spektrum to rozciąga się od niezapalnych zaskórników, takich jak wągry, do zmian zapalnych, które mogą składać się z grudek, krost i/lub guzków [1]. Zmiany te występują najczęściej na twarzy, ale mogą dotyczyć również szyi, klatki piersiowej, górnej części pleców i ramion.

Trądzik może powodować widoczne blizny, które mogą obniżyć samoocenę danej osoby. Może wpłynąć także na rozwój zaburzeń psychologicznych i społecznych, takich jak lęk, depresja czy wycofanie społeczne. Dlatego ważne jest szybie wdrożenie działań terapeutycznych, aby w porę opanować chorobę i nie dopuścić do tak dużego obciążenia psychicznego.

Szczególnie jest to istotne ze względu na wiek grupy ryzyka. Trądzik bowiem dotyka w największym stopniu ludzi młodych. Szacuje się, że problem ten dotyczy ponad 80% nastolatków w wieku 13-18 lat [2]. Mimo to zmiany chorobowe potrafią utrzymywać się do 44. roku życia [3], a niektóre źródła mówią, że nawet do końca życia [1]. Dokładna przyczyna trądziku nie jest do końca znana. Wiadomo jednak, że na jego rozwój wpływ mają czynniki genetyczne, aktywność androgenna, rozwój bakterii Propionibacterium acnes, nadmierne wydzielanie łoju, rogowacenie skóry oraz niektóre substancje lecznicze i kosmetyki [4].

Ustalono, że ilość i wielkość gruczołów łojowych, jak również ich aktywność są cechami wrodzonymi [3]. Ponadto okazuje się, że nawet 80% pacjentów z trądzikiem ma krewnych pierwszego stopnia, którzy również byli dotknięci tą chorobą. Poziom androgenów jest ściśle związany z wielkością i aktywnością gruczołów łojowych. Im więcej androgenów, tym gruczoły łojowe stają się większe i aktywniejsze. Dowodem na to, jak dużym problemem może być trądzik, jest ilość obecnych na rynku produktów przeznaczonych do jego leczenia. W USA bezpośredni koszt różńych terapii trądziku szacuje się na ponad 1mld dolarów rocznie [1]!

Cynk. Pierwiastek zdrowia

Cynk jest składnikiem mineralnym, niezbędnym do wzrostu i rozwoju organizmu na wszystkich etapach życia. Pełni funkcje katalityczne, strukturalne i regulacyjne. Wchodzi w skład ponad 300 enzymów [5], przez co wpływa na syntezę białek, hormonów oraz krwinek czerwonych. Cynk jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego rozwoju, funkcjonowania i utrzymania zdrowej skóry.

Uczestniczy w wytwarzaniu prostaglandyn, które wpływają na funkcje wydzielnicze skóry [6]. Obniżony poziom tego pierwiastka w surowicy krwi może prowadzić do zwiększonej produkcji androgenów, co powoduje nasilenie funkcji wydzielniczej gruczołów łojowych.

Kiedy dochodzi do niedoboru cynku, czynność układu odpornościowego warstwy wierzchniej organizmu ulega osłabieniu, co przyczynia się do alergii i wystąpienia różnych chorób skóry. Nic dziwnego, że jego niedobory powodują objawy skórne, skoro około 6% dostarczanego do organizmu cynku znajduje się właśnie w tym narządzie [3].

Pierwszych dowodów potwierdzających rolę cynku w patogenezie trądziku dostarczyły wyniki badań opublikowanych w latach 70. XX wieku przez Michaelssona i Fitzherberta. Wykazały one, że suplementacja cynkiem u osób z niedoborem tego pierwiastka, powoduje ustępowanie zmian trądzikowych [3].

Ta rewolucyjna wiedza umożliwiła walkę z trądzikiem na zupełnie nowym froncie. Powstały różnego rodzaju preparaty na bazie cynku w postaci zasypek, maści i past. Działają one oczyszczająco – usuwając nagromadzony łój skórny, przywracają skórze jej naturalnej pH, ściągają rozszerzone pory, łagodzą stany zapalne oraz zmniejszają prawdopodobieństwo powstawania zaskórników. Mają również szerokie zastosowanie w kosmetyce. Dodawane do kremów i masek działają ściągająco i przeciwtrądzikowo.

Jak cynk pomaga w walce z trądzikiem

Na podstawie obecnie dostępnej wiedzy uważa się, że cynk zwalcza trądzik poprzez kilka mechanizmów. Oto niektóre z nich:

Zmniejszanie stanu zapalnego – cynk hamuje migrację neutrofili do miejsc zapalnych, tym samym zapobiegając lub łagodząc ostre procesy zapalne. Ostatnie badania wykazały, że pierwiastek ten zmniejsza ekspresję białka błonowego TLR2 na powierzchni komórek naskórka [1]. Wspomniane białko jest receptorem, który rozpoznaje obce substancje i przekazuje odpowiednie sygnały do komórek układu odpornościowego. Ograniczenie jego ekspresji hamuje wystąpienie odpowiedzi immunologicznej i zapobiega powstaniu zapalenia. Cynk zmniejsza również uwalnianie cytokinin zaangażowanych w stan zapalny oraz wydzielanie histaminy z komórek tucznych, będącej mediatorem procesów zapalnych.

Zahamowanie wzrostu bakterii Propionibacterium acnes (P. acnes) – jest to beztlenowy, gram-dodatni mikroorganizm, który zasiedla mieszki włosowo-łojowe skóry. Uważa się, że odgrywa on istotną rolę w powstawianiu trądziku pospolitego, chociażby poprzez pobudzanie receptora IGF oraz zwiększenie produkcji insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF-1) [7]. W ten sposób P.acnes stymuluje powstawanie zaskórników. Ponadto IGF-1 ma swój dodatkowy udział w przebiegu trądziku. Wpływa na wzrost gruczołów łojowych, przez co produkcja łoju jest zwiększona (szczególnie w obrębie twarzy) oraz powoduje wzrost produkcji androgenów w jajnikach. A jak wiadomo, im większe stężenie tych hormonów we krwi, tym bardziej nasilony trądzik. Cynk wykazuje działanie bakteriostatyczne w stosunku do siejącego spustoszenie P.acnes, zmniejszając produkcję IGF-1 oraz ekspresję samych jego receptorów.

Obniżenie stężenia DHT w organizmie – dihydrotestosteron, czyli w skrócie DHT, jest hormonem produkowanym przez ludzki organizm, zarówno kobiecy, jak i męski. Zalicza się go do grupy androgenów. Jego zadaniem jest kształtowanie cech męskich u przedstawicieli obu płci. Powstaje na skutek przekształcenia testosteronu pod wpływem enzymu 5-α-reduktazy. DHT odgrywa kluczową rolę w rozwoju trądziku, ponieważ stymuluje aktywność gruczołów łojowych [8]. Cynk poprzez inhibicję 5-α-reduktazy blokuje konwersję testosteronu do DHT, tym samym hamując aktywność gruczołów łojowych.

Rezultaty terapii cynkiem

Czy leczenie trądziku cynkiem jest skuteczne? Aby odpowiedzieć na to pytanie, naukowcy przeprowadzili wiele badań. Na podstawie przeglądu systematycznego i metaanalizy 25 z nich stwierdzono, że osoby z trądzikiem mają dużo niższe stężenie cynku w surowicy w porównaniu z grupą kontrolną. Po leczeniu zarówno doustnymi, jak i miejscowymi preparatami cynku przez okres <12 tygodni, u większości badanych nastąpiło zmniejszenie średniej liczby grudek trądzikowych [9].

W badaniach zawarto także porównanie skuteczności terapii samym cynkiem oraz w połączeniu z powszechnie stosowanymi antybiotykami. Na podstawie przeglądu 31 badań wyciągnięto wnioski, że leczenie skojarzeniowe może być skuteczniejszą metodą niż zastosowanie cynku jako pojedynczego preparatu [8].

Popularnymi i łatwo dostępnymi preparatami na bazie cynku są pasty oraz maści. Omawiany pierwiastek występuje w nich w formie tlenku cynku, który ma postać białego, bezzapachowego, nierozpuszczalnego w wodzie i tłuszczach proszku. Oprócz niego w składzie pasty cynkowej znajdziemy substancje pomocnicze np. skrobię pszeniczną i wazelinę białą.

W sprzedaży pojawiły się także pasty z dodatkiem kwasu salicylowego. Maści cynkowe różnią się od past jedynie zawartością tlenku cynku. W 100 g pasty znajduje się 25 g tego związku, a w maści tylko 10 g. Preparaty te działają ściągająco, wysuszająco oraz osłaniająco. Wykazują łagodne właściwości przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Ich stosowanie ostatecznie przekłada się na poprawę wyglądu skóry. Naukowcy sprawdzili skuteczność pasty, która zawierała 15% tlenku cynku. Badany preparat stosowano raz dziennie i zabronione było równoczesne stosowanie leków przeciwtrądzikowych. Okazało się, że liczba zmian skórnych zmniejszyła się już po około miesiącu stosowania, co w największym stopniu przypisano przeciwzapalnym właściwościom pasty [10].

Dieta w leczeniu trądziku

U większości ludzi z trądzikiem występuje niższe stężenie cynku w surowicy krwi niż u osób, których ta choroba nie dotyczy. Uważa się, że może to być spowodowane nieodpowiednim i niezbilansowanym odżywianiem, różnymi chorobami przewlekłymi, upośledzeniem wchłaniania lub spożywania pokarmów o dużej zawartości fitynianów, takich jak niektóre warzywa i zboża o dużej zawartości błonnika [11].

Natomiast po wdrożeniu u osoby z niedoborem cynku suplementacji tym pierwiastkiem trądzikowe zmiany grudkowo-krostkowe ulegają szybkiej poprawie. Ponadto niedobór cynku może powodować zapalenie skóry, opóźnione gojenie się ran oraz pogorszenia funkcji immunologicznych organizmu. Biorąc pod uwagę powyższe informacje, istotne wydaje się być dostarczanie organizmowi odpowiednich ilości cynku z dietą, zarówno w trakcie choroby, jak i w celach profilaktycznych.

Zapotrzebowanie dzienne według Instytutu Żywności i Żywienia dla kobiet powyżej 19. roku życia wynosi 8 mg cynku na dobę, a dla mężczyzn 11 mg [5]. Dla wegetarian zapotrzebowanie jest o 50% wyższe ze względu na mniejszą dostępność tego pierwiastka w ich diecie. Kobiety w ciąży i karmiące również powinny przyjmować zwiększone ilości cynku odpowiednio o 4 i 3 mg [12].

Źródła cynku w diecie

Produkty będące źródłem cynku, które pozwolą pokryć zapotrzebowanie na ten składnik mineralny to m.in.:

• Mięso — czerwone mięso jest najbogatszym źródłem cynku. 100 g wołowiny zawiera 3,5 mg tego pierwiastka, wieprzowina około 2,65 mg, drób 0,6 mg a mięso ryb na przykładzie halibuta 0,5 mg. [13]
• Nasiona roślin strączkowych – 100 g surowych strączków dostarcza 1,83 mg [14]. przyswajalnego cynku, a fasola adzuki nawet 2,96 mg [14].
• Warzywa kapustne – 500 g zawiera 1,3 mg cynku [14].
• Kasza gryczana – 100 g dostarczy nam 2,5 mg cynku [13].
• Jaja – 1,01 mg w 100 g [13].
• Grzyby – 500 g boczniaków to 3,85 mg cynku [14].
• Sery podpuszczkowe – 100 g zawiera aż 4 mg Zn [14].

Na biodostępność cynku wpływają różne składniki pożywienia. Przyswajalność cynku ogranicza obecność fitynianów, błonnika i szczawianów, a także niektóre składniki mineralne (np. miedź, żelazo niehemowe, wapń) oraz alkohol [5]. Cynk, podobnie jak żelazo, jest lepiej przyswajany z produktów zwierzęcych niż z roślinnych [5]. Niektóre aminokwasy oraz kwas cytrynowy z kolei zwiększają możliwość wykorzystania cynku przez nasz organizm.

Podsumowanie

Cynk, nie bez przyczyny nazywany jest pierwiastkiem zdrowia. Pełni wiele ważnych funkcji w organizmie, od przekazywania impulsów nerwowych przez działanie antydepresyjne aż po utrzymanie zdrowej skóry. Do tego ten niepozorny mikroelement okazuje się dobrą bronią w walce z trądzikiem. Można go stosować w formie doustnej oraz miejscowo. Maści i pasty cynkowe dostępne są w praktycznie każdej aptece. Najważniejsze jednak jest dostarczanie organizmowi odpowiednich ilości tego pierwiastka. Dzięki temu zapobiegniemy wielu chorobom, a objawy trądziku mogą okazać się łagodniejsze. W celu zbadania poziomu cynku, najlepiej oddać do analizy włosy! Okazuje się, że stężenie cynku jest w nich 100 razy większe niż w surowicy krwi [6].

Bibliografia:

1. James, K. A., Burkhart, C.N., Morrell, D.S. (2009). Emerging drugs for acne. Expert Opinion on Emerging Drugs, 14(4), 649-659
2. Purdy, S., & de Berker, D. (2011). Acne vulgaris. BMJ clinical evidence, 2011, 1714.
3. Maciejewska-Radomska, A., Placek, W. Dieta w chorobach łojotokowych. Placek, W. Dieta w chorobach skóry. (2015). Lublin: Wydawnictwo Czelej.
4. Dawidziak, J., Balcerkiewicz, M. (2015). Dieta jako uzupełnienie leczenia trądziku pospolitego (Acne vulgaris) Część I. Witaminy i minerały. Farmacja współczesna, 9, 1-5
5. Jarosz, M., Rychlik, E., Stoś, K., Charzewskiej, J. (2020). Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Pobrano z https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2021/03/normy_zywienia_2020web.pdf
6. Szcześniak, M., Grimling, B., Meler, J. (2014). Cynk- pierwiastek zdrowia. Farmacja Polska, 70(70), 363-366.
7. McCusker, M., Sidbury, R. (2016). Nutrition and skin: Kids are not just little people. Clinics in Dermatology, 34(6), 698-709.
8. Cervantes, J., Eber, A.E., Perper, M., Nascimento, V.M., Nouri, K., Keri, J.E. (2017). The role of zinc in the treatment of acne: A review of theliterature. Dermatologic Therapy, 31(1).
9. Yee, B. E., Richards, P., Sui, J.Y., Marsch, A.F. (2020). Serum zinc levels and efficacy of zinc treatment in acnevulgaris: A systematic review and meta-analysis. Dermatologic Therapy.
10. Petit, L., Pierard- Franchimont, C., Uhoda, E., Vroome, V., Cauwenbergh, G., Pierard, G. E. (2004). Coping with mild infammatory catamenial acne. A clinical and bioinstrumental split-face assessment. Skin Research and Technology, 10(4), 278-282.
11. Kaymak, Y., Adişen, E., Erhan, M., Çeli̇k, B., Gürer, M. A. (2007). Zinc Levels in Patients with Acne Vulgaris. Journal of the Turkish Academy of Dermatology, 1(3)
12. Maret, W., Sandstead, H. H. (2006). Zinc requirements and the risks and benefits of zinc supplementation. Journal of Trace Elements in Medicine and Bilogy, 20(1), 3-18
13. Food data (fooddata.dk), version 4, 2019, National Food Institute, Technical University of Denmark
14. Najlepsze roślinne źródła cynku. Pobrano z https://salaterka.pl/najlepsze-zrodla-cynku/.