Cynk występuje w każdej komórce i wszystkich płynach ustrojowych naszego organizmu. Jako jeden z mikroelementów powinien być dostarczany w ilości poniżej 100 mg/ dobę. Ten mało pozorny składnik odgrywa ogromną rolę i bez niego nie funkcjonowałoby prawidłowo nasze życie. O jego niezbędności mogą świadczyć charakterystyczne objawy w przypadku niedoboru, bądź szereg funkcji jakie pełni w organizmie.
Cynk – Funkcje
• polimeraza DNA, która katalizuje syntezę DNA
• dysmutaza ponadtlenkowa, stanowiąca obronę przed reaktywnymi formami tlenu (wolnymi rodnikami)
• anhydraza węglanowa, która wpływa na regulacje równowagi kwasowo- zasadowej poprzez wzmożone wydzielania wodorowęglanu i fosforanów przez nerki
Dodatkowo jest nieodzownym elementem syntezy białka i kwasów nukleinowych, ekspresji genów, stoi na straży i broni nas przed działaniem wolnych rodników. Uczestniczy w syntezie hemu, metabolizmie alkoholu, sekrecji hormonów tj. testosteron, insulina czy tyroksyna, a także odpowiada za prawidłowe odczuwanie smaku i zapachu (składnik gustyny- białka znajdującego się w receptorach smakowych). Dba o odporność komórkową i humoralną, a także prawidłową czynność hormonów płciowych. Bierze udział w syntezie białka wiążącego witaminę A i przemian witaminy A do retinalu w siatkówce oka. Możemy jego funkcje wyliczać bez końca, co pokazuje nam jak ważną rolę spełnia w organizmie. Zważając na to, powinniśmy zadbać, aby nasza dieta była bogata w produkty, które są jego cennym źródłem. Należy do nich m.in. wątróbka, ciemne pieczywo, mięso, produkty zbożowe z pełnego przemiału, kasza gryczana czy jaja (tabela poniżej).
Biodostępność cynku
Warto tu wspomnieć o biodostępności cynku i wpływie innych składników na jego wykorzystanie przez organizm. Z pożywienia wchłania się on w ilości od 10% do 40%. Lepiej wchłania się z produktów zwierzęcych niż roślinnych. Szczególną rolę w jego przyswajaniu odgrywają: białko zwierzęce, kwasy organiczne tj. kwas cytrynowy, niektóre aminokwasy (histydyna i cysteina) – zwiększają wchłanianie i wykorzystanie przez organizm cynku. Natomiast do składników, które przyczyniają się do zmniejszania biodostępności tego pierwiastka możemy zaliczyć: żelazo niehemowe, miedź, kadm, duży stosunek molowy fitynianów do cynku, obecność wapnia, kwas szczawiowy czy poszczególne frakcje błonnika pokarmowego. Dużą rolę w absorpcji mikroskładnika z diety odgrywa metalotioneina. Jest to niskocząstkowe białko, które zawiera wiele grup SH, powstające w błonie śluzowej enterocytów pod wpływem czynników hormonalnych. Zapotrzebowanie na mikroskładnik wynosi na poziomie RDA dla kobiet 8 mg, a dla mężczyzn 11 mg.
Niedobór cynku
W przypadku niedoboru cynku u osób dorosłych występują następujące objawy: zmiany skórne, wypadanie włosów, zaburzenia smaku, węchu, upośledzenie widzenia o zmroku czy upośledzenie gojenia się ran. Jeśli natomiast dojdzie do niedoboru u niemowląt i dzieci to pojawiają się problemy, tj. hamowanie wzrostu, hipogonadyzm, opóźnione wzrastanie, utrata łaknienia, plus dodatkowo mogą wystąpić objawy jak u dorosłych, czyli zmiany skórne czy wypadanie włosów.
Nadmierna podaż tego mikroskładnika może wiązać się z zaburzeniami żołądkowymi, utratą łaknienia oraz zaburzeniami gospodarki lipidowej.
Jedną z ról cynku jest utrzymanie prawidłowej czynności hormonów płciowych a także rozwój i funkcjonowanie komórek nasiennych – dlatego ważne, aby uwzględnić ten składnik w diecie mężczyzn, mających problem z płodnością oraz kobiet borykających się z nieregularnymi cyklami miesiączkowymi. Osoby będące na diecie wegetariańskiej czy wegańskiej powinny zwrócić szczególną uwagę na pokrycie zapotrzebowania na cynk ze względu na jego słabszą przyswajalność z diety zawierającej białko roślinne w porównaniu z dietą składającą się z białka zwierzęcego. O prawidłowe wartości tego mikroskładnika zadbać powinny osoby starsze, gdyż stwierdzono, że jego niedobór może przyczyniać się do rozwoju choroby Alzheimera. Starajmy się, by w naszym jadłospisie znalazły się cenne źródła tego pierwiastka, bo jego znaczenie w naszym organizmie jest wielokierunkowe i spokojnie może nasunąć się nam określenie, że cynk jest „pierwiastkiem życia”.
Opracowanie własne na podstawie:
1. Gawęcki J.: Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu., Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2012
2. Jarosz M. [red.].: Normy żywienia dla populacji polskiej- nowelizacja, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2012.
3. Bańkowski E.: Biochemia-podręcznik dla studentów uczelni medycznych, Wrocław 2009.
4. Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005.
