Grejpfruty właściwości prozdrowotne

Grejpfrut zyskał miano najzdrowszego owocu cytrusowego. Mimo, że jego miąższ w większości składa się z wody, to zawiera on wiele cennych składników wpływających pozytywnie na zdrowie.

Grejpfruty zawierają kwasy organiczne, głównie kwas cytrynowy i jabłkowy. Najwięcej jednak stanowi kwas cytrynowy, 90-100% wszystkich kwasów. To one nadają im charakterystyczną kwasowość oraz odpowiedni dla nich smak. Kwasy organiczne mają właściwości odświeżające, bakteriobójcze oraz wspomagające wydzielanie soków trawiennych.

Zawartość składników mineralnych, czyli popiołu w grejpfrucie zależy głównie od odmiany. Popiół stanowi około 0,2-0,4% suchej masy. Wśród składników, które tworzą popiół grejpfruta są potas, sód, wapń, fosfor, magnez, żelazo. Grejpfrut jest bardzo dobrym źródłem potasu, który ma wpływ na regulację gospodarki wodnej i kontrolę ciśnienia krwi. Dostarcza komórkom substancji odżywczych oraz pobiera zbędne produkty przemiany materii. Związki mineralne występują w owocu w połączeniach organiczno-mineralnych. Dzięki temu są bardzo łatwo przyswajalne w czasie trawienia.

Grejpfruty są bardzo dobrym źródłem witamin. Występują w nich witaminy rozpuszczalne w wodzie (z grupy B oraz witamina C) oraz witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A i E). Grejpfruty są bogate w witaminę C (30-70 mg/100g świeżego owocu) i stanowią jej bardzo dobre źródło ponieważ grejpfruty dostępne są przez cały rok, chociaż jej zawartość jest niższa niż w owocach czarnej porzeczki (150-300 mg/100g) i kiwi (84 mg/100 g). Jej zawartość może się wahać w szerokich granicach pomiędzy owocami tego samego gatunku. Ilość witaminy C w owocu zależy od stopnia jego dojrzałości, czasu przechowywania i przetwarzania.

Obok polifenoli i karotenoidów witamina C jest ważnym przeciwutleniaczem. Neutralizuje reaktywne formy tlenu lub azotu i ochrania przed powstawaniem uszkodzeń oksydacyjnych. Przeciwdziała powstawaniu blaszki miażdżycowej. Zwiększa wchłanianie wapnia i żelaza. Wspomaga produkcję czerwonych krwinek, co pomaga przy leczeniu anemii. Poza tym przyczynia się do wzrostu odporności na niektóre choroby wirusowe i bakteryjne.

W owocach grejpfruta występują pektyny. Stanowią one element wielu roślin, jednak najwięcej jest ich w owocach cytrusowych. Pektyny grejpfrutowe charakteryzują się wysoką jakością. Są to nierozpuszczalne w wodzie wielocukry. Występują one w ścianach komórkowych, blaszkach środkowych przestrzeni międzykomórkowych. Pełnią funkcję strukturotwórczą, spajającą komórki miąższu oraz regulatora gospodarki wodnej. Pektyny zbudowane są z reszt kwasu galakturonowego, połączonych w łańcuchy za pomocą wiązań α- 1,4 glikozydowych. Część grup karboksylowych kwasu galakturonowego jest zestryfikowana metanolem. Kwas galakturonowy zarówno wolny jak i zestryfikowany tworzą główny szkielet pektyn. Ilość pektyn w owocach zmienia się podczas dojrzewania. W niedojrzałych owocach są one połączone z celulozą (protopektyna). Z czasem pektyna nierozpuszczalna zmienia się w pektynę rozpuszczalną, która może reagować np. z polifenolami co wpływa pozytywnie na smak owoców.

Owoc grejpfruta zawiera około 0,5-3,5% pektyn. Znacznie więcej zawiera ich skórka, bo około 30%. Pektyny stanowią cenny składnik diety, ponieważ pełnią funkcję błonnika pokarmowego. Błonnik wchłania wodę, co daje uczucie sytości. Wykorzystywany jest w leczeniu otyłości i chorób z zaburzeniami gospodarki tłuszczowej. Uczestniczy w wypłukiwaniu metali ciężkich z organizmu. Dodatkowo obniża poziom cholesterolu we krwi, zapobiega zaparciom, eliminuje bakterie odpowiedzialne za powstawanie biegunki, obniża poziom cukru we krwi, zapobiega tworzeniu się kamieni żółciowych. Pektyny grejpfrutowe powodują powolne wchłanianie cukrów prostych w jelicie cienkim, są łatwo przyswajalne.

Karotenoidy stanowią kolejną grupę związków zawartych w grejpfrutach i pozytywnie oddziałujących na zdrowie. Owoce grejpfruta stanowią dobre źródło karotenoidów. Karotenoidy występujące w grejpfrutach to: α- i β-karoten, luteina i zeaksantyna. Karotenoidy mogą pełnić rolę antyoksydantów, które przeciwdziałają, zapobiegają albo hamują rozwój nowotworów, zwłaszcza jamy ustnej, gardła, krtani i płuc. Zapobiegają miażdżycy oraz chorobom degeneracyjnym. Właściwości przeciwutleniające tej grupy związków wynikają z obecności w ich budowie wiązań podwójnych. Taka budowa cząsteczki sprzyja delokalizacji niesparowanych elektronów w łańcuchu. Dzięki temu karotenoidy mogą „wyłapywać” tlen singletowy oraz reagować z rodnikami nadtlenkowymi, wodorotlenowymi i ponadtlenkowymi.

Skórka i miąższ grejpfruta stanowią bogate źródło polifenoli. Polifenole to najważniejsze naturalne przeciwutleniacze. Zbudowane są z pierścienia benzenowego i minimum dwóch grup hydroksylowych o różnym położeniu w cząsteczce. Taka budowa powoduje, że łatwo reagują z rodnikami i innymi reaktywnymi formami tlenu. Posiadają właściwości antyoksydacyjne, neutralizują wolne rodniki. Polifenole są zróżnicowane pod względem budowy i dzielą się na różne grupy. Grejpfruty zawierają cenne flawonoidy (C6- C3-C6), które są grupą fenolowych metabolitów wtórnych (kwercetyma, kampferol, nagingina, narirutyna, hesperydyna). Badania na sokach grejpfrutowych przeprowadzone przez Klimczak i Małecką w 2008 r. podają, że w sokach grejpfrutowych zidentyfikowano 4 wolne kwasy hydroksycynamonowe: kwas ferulowy, kwas kawowy, kwas p-kumarowy i kwas sypinowy. Dwa ostatnie występują w ilościach śladowych (<0,05 mg/l). Dominującym kwasem w soku grejpfrutowym jest kwas ferulowy (53 mg/l).

Sok grejpfrutowy zawiera najwięcej gorzko i cierpko smakującej naringiny. Naringina jest cennym glikozydem flawonoidowym o wzorze strukturalnym widocznym na poniższym rysunku.

Wzór strukturalny naringiny

Rozpowszechniona jest w całym owocu grejpfruta, ale najwięcej jej jest w owocni i mezokarpie. W organizmie jest metabolizowana do naringeniny, która jest jej aglikonem.

Naringina jest silnym przeciwutleniaczem i „wyłapuje” wolne rodniki, czyli wykazuje właściwości antyoksydacyjne. Przeciwdziała ona powstawaniu nowotworów, miażdżycy oraz niewydolności serca i żylnej. Działa antyseptycznie, przeciwwirusowo, przeciwgrzybiczno i przeciwzapalnie. Naringina hamuje przemiany metaboliczne w organizmie w taki sposób, że może podwyższać stężenie lekarstw kardiologiczno-nasercowych w organizmie. Skutkuje to niebezpiecznymi objawami przedawkowania.

Zawartość polifenoli jest dodatnio skorelowana z aktywnością przeciwutleniającą, która może się różnić między odmianami. Grejpfruty są zasobne w polifenole dlatego też wykazują wyższą aktywność przeciwutleniającą, stanowią źródło potencjału antyoksydacyjnego. Dane dotyczące spożycia owoców są niższe niż zalecenia, dlatego dobrą alternatywę stanowią soki. Są one dostępne przez cały rok, dostarczają do diety karotenoidów, kwasu askorbinowego oraz flawonoidów. Dzięki swojej aktywności biologicznej przeciwutleniacze ochraniają organizm przed stresem oksydacyjnym zmniejszając podatność na choroby.

Badania nad właściwościami antyrodnikowymi wykonane przez Człapkę-Matysiak i wsp. w 2011 r. podają, że średnia wartość potencjału przeciwrodnikowego dla gotowego soku grejpfrutowego wynosi 12±0,007 μM Tx/ml produktu. Soki grejpfrutowe stanowią bardzo dobre źródło przeciwutleniaczy jednak zdecydowanie wyższe poziomy DPPH notowane są dla soków z czarnej porzeczki (28,91 μM Tx/ml produktu) czy aronii (26,80 μM Tx/ml produktu). Soki grejpfrutowe w porównaniu z czarną porzeczką i aronią są mniej bogate w związki polifenolowe stąd mają one mniejszą aktywność przeciutleniającą. Owoce o ciemniejszej barwie charakteryzują się wyższymi zawartościami polifenoli. W przypadku soków grejpfrutowych witamina C w największym stopniu odpowiada za aktywność przeciwutleniającą.

Piśmiennictwo:

1. Pijanowski E., Mrożewski S., Jarczyk A., Harubała A. 1973: Technologia produktów owocowo-warzywnych. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa.

2. Sinclair W. B. 1972: The Grapefruit: Its Composition, Physiology and Products. Agriculture & Natural Resources.

3. Bańkowski E. 2009: Biochemia. Elsevier Urban & Partner, 2, Wrocław.

4. Miktus M. 2000: Witaminy. Część II: Ogólna charakterystyka witaminy C. Nutrition & Health, 1(12), 1-4.

5. Konopacka M. 2004: Rola witaminy C w uszkodzeniach oksydacyjnych DNA. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 58, 343-348.

6. Sroka Z., Gamian A., Cisowski W. 2005: Niskocząsteczkowe związki przeciwutleniające pochodzenia naturalnego. Postępy Higieny Medycyny Doświadczalnej, 59, 34-41.

7. Lebiedzińska A., Czaja J., Petrykowska K., Szefer P. 2012: Soki i nektary owocowe źródłem witaminy C. Bromat. Chem. Toksykol. – XLV, 3, 390–396.

8. Waszkiewicz-Robak B. 2005: Pektyny i ich zastosowanie w przemyśle spożywczym. Agro Przemysł, nr 4.

9. Gryszczyńska A., Gryszczyński B., Opala B. 2011: Karotenoidy. Naturalne źródła, biosynteza, wpływ na organizm ludzki. Postęp Fitoterapii, 2, 127-143.

10. Stolarzewicz I., A., Ciekot J., Fabiszewska A., U., Białecka-Florjańczyk E. 2013: Roślinne i mikrobiologiczne źródła przeciwutleniaczy. Postępy Higieny Medyny Doświadczalnej, 67, 1359-1373.

11. Iriarte Pinto K., Acuna Mendoza J., Zurita Flores S. 2006: Extraccion de la naringina a partir del pomelo (Citrus paradise). Universidad Mayor De San Simon Faculted De Cs Farmaceuticas y Bioquimica, Cochabamba Bolivia.

12. Zalega J., Szostak-Węgierek D. 2013: Żywienie w profilaktyce nowotworów. Część I. Polifenole roślinne, karotenoidy, błonnik pokarmowy. Problemy Higieny Epidemiologii, 94(1), 49-49.

13. Klimczak I., Małecka M. 2008: Wpływ warunków przechowywania na profil związków polifenolowych i jakość sensoryczną wybranych soków cytrusowych. Katedra Towaroznawstwa Artykułów Spożywczych. Wydział Towaroznawstwa. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu.

14. Miller E., Malinowska K., Gałęcka E., Mrowicka M., Kędziora J. 2008: Rola flawonoidów jako przeciwutleniaczy w organizmie człowieka. Polski Merkuriusz Lekarski, 14, 556-560.

15. Jasiński M., Mazurkiewicz E., Rodziewicz P., Figlerowicz M. 2009: Flawonoidy – budowa, właściwości i funkcja. Biotechnologia, 2(85), 81-94.

16. Alcaraz M. 1988: Flavonoides y agents antiinflamatorios. Editorial.

17. Borowska J. 2003: Owoce i warzywa jako źródło naturalnych antyoksydantów. Przemysł Fermentacyjny i Owocowo-Warzywny, 47(6), 29-30.

18. Gałek A., Targoński Z. 2003: Wpływ odżywiania na poziom potencjału antyoksydacyjnego organizmu oraz na genezę chorób z nim związanych. Żywność. Nauka Technologia. Jakość., 10(1), 3-15.

19. Zając K., Podstędek A. 2002: Skład i właściwości przeciwutleniające wybranych handlowych soków owocowych. Przemysł Fermentacyjny i Owocowo-Warzywny, 46, 14-17.