Intensyfikacja oraz masowa produkcja żywność, globalizacja rynku żywnościowego, czy międzynarodowa wymiana towarów przyczyniły się do tego, że większość produktów spożywczych zatraciła swoją tożsamość narodową czy regionalną.
Rosnące tempo życia i towarzyszący temu popyt na produkty typu „fast” odsunęły na dalszy plan podstawowe wartości, jakie powinny towarzyszyć jedzeniu – przyjemność i delektowanie się smakiem.
W odpowiedzi na te problemy i naturalną chęć powrotu do korzeni wzrasta zainteresowanie unikalną żywnością i żywieniem, w duchu „slow”.
Czym jest Slow Food? Jakie są jego główne założenia i korzyści? Czy potrzeba czasu i umiejętności, żeby być ‘slow’? Na te pytania postaram się odpowiedzieć poniżej.
Historia ruchu
Początek ruchu miał miejsce we Włoszech. Zainicjował go Carlo Petrini, wyrażając spontaniczny sprzeciw wobec powstania pierwszej restauracji typu fast food w Rzymie.
Określenie „slow”, czyli wolny, powolny, oznacza, że przygotowaniu tej żywności oraz jej konsumpcji nie towarzyszy pośpiech. Dlatego też jej symbolem jest ślimak.
Slow Food realizuje się jako organizacja non profit pod tą samą nazwą, powstałą w 1989 roku. Jej siedziba mieści się we Włoszech [1]. Slow Food obecnie zrzesza ponad 100 tysięcy członków z różnych krajów, 2000 społeczności zajmujących się jedzeniem oraz 1300 lokalnych przedstawicieli w tzw. convidiach, również w Polsce. Najwięcej convidiów znajduje się obecnie we Włoszech (285) oraz Stanach Zjednoczonych (250) [2].
Główne założenia ruchu Slow Food
Obecnie, kluczowym założeniem SF jest „podstawowe prawo do przyjemności dobrego jedzenia, a co za tym idzie, odpowiedzialność za ochronę dziedzictwa żywności, tradycji oraz kultury, która tę przyjemność umożliwia” (Slow Food International, 2010, pkt.1).
Ponadto, żywność powinna być „dobra” (świeża, lokalna, wywołująca zmysłową przyjemność i pozytywne odczucia wobec produktu), „czysta” (wyprodukowana w ekologiczny sposób) oraz „sprawiedliwa” (dostępna dla wszystkich i zapewniająca godziwe warunki produkcji i wynagrodzenie producentom) [2]. Wszystkie te zasady wpisują się w kontekst zrównoważonego rozwoju.
Inicjatywy towarzyszące ruchowi Slow Food
Ruchowi Slow Food towarzyszą różne przedsięwzięcia, a jednym z nich jest Terra Madre, czyli Matka Ziemia. Zrzesza ona rolników, hodowców i producentów wytwarzających w sposób zrównoważony i odpowiedzialny, z poszanowaniem natury oraz ukierunkowanych na podtrzymanie tradycji i kultury regionu.
Terra Madre posiada silne wsparcie wśród szefów kuchni, restauratorów, naukowców oraz dziennikarzy kulinarnych, a w ramach inicjatywny organizowane są różnego rodzaju konferencje oraz targi żywności [1].
Bogatą w przedsięwzięcia inicjatywną jest również ochrona bioróżnorodności, która zajmuje się powołana do tego celu Fundacja Slow Food na rzecz Bioróżnorodności ONLUS. Koordynuje ona i wspiera działania i projekty obejmujące małych lokalnych producentów [1].
Fast food vs. Slow food
Slow Food to nie tylko ochrona prawa do smaku oraz przyjemność jedzenia. To również swoista filozofia życia opierająca się na zasadach zrównoważonego rozwoju oraz konsumpcji, dodatkowo szanująca pochodzenie kuchni i tradycji regionu. Ruch Slow Food jest opozycją do życia i żywności w stylu „fast”, wspierającą małych, lokalnych producentów.
| Kryteria różnicujące | Slow Food | Fast Food |
| Podstawowa idea | Przyjemność przygotowania i konsumpcji, delektowanie się smakiem | Szybkość posiłku, wygoda |
| Cel konsumpcji | Potrzeby wyższego rzędu – zrównoważony rozwój, wspieranie lokalnych producentów | Szybkie zaspokojenie głodu |
| Produkcja | Niszowa, lokalna | Masowa |
| Miejsce posiłku | Charakterystyczne, unikalne dla regionu | Wystandaryzowane |
| Atmosfera posiłku | Spokojna, celebrowanie posiłku | Nie ma większego znaczenia |
| Pochodzenie surowców | Lokalne | Globalne |
| Wsparcie dla lokalnych producentów i rolnictwa | Duże | Znikome |
| Wizerunek produktu | Produkt nieróżnorodny, wysokokaloryczny i mało odżywczy | Produkt o wysokiej wartości odżywczej, różnorodny |
| Związek z kulturą, tradycją, regionem | Silny | Znikomy |
| Konsument | Świadomy | Przypadkowy |
| Cena | Raczej wysoka | Niska |
Nie zawsze szybciej znaczy lepiej
Bez wątpienia, zaletą żywności „slow” jest atmosfera towarzysząca spożywaniu posiłku: brak pośpiechu, delektowanie się smakiem, czerpanie przyjemności z jedzenia.
Dodatkowo wspiera ona lokalnych producentów, a także pomaga podtrzymać tradycję regionu. Najbardziej widoczne jest to w prezydiach Włoch, gdzie zjawisko zjedzenia posiłku jest swoistą celebracją, a włoski szef kuchni to artysta – posiłki przygotowywane są powoli, z dbałością o detale i przede wszystkim smaku.
Włoski Slow Food dąży do tego, by nie zapomnieć o swej kulinarnej tożsamości, która jest nierozerwalnie złączona z historią oraz kulturą regionu [2].
Czy ten trend ma wady?
Wadą żywności „Slow Food” może być wysoka cena. Druga kwestia to fakt, że potrzeba więcej świadomości, czasu i zaangażowania, aby dotrzeć do tego typu produktów oraz ich producentów. W dobie powszechnego dostępu do żywności, szerokiego asortymentu oraz szybkiego trybu życia, mogą one zostać niezauważalne przez nieświadomych ich obecności konsumentów.
Dla kogo żywność w ruchu SF?
Ruch Slow Food w swoim założeniu opiera się na pojęciu koprodukcji poprzez wybór konsumentów świadomych. To ludzie kierujący się etycznymi wyborami w wyborze produktów, ze zdolnością do przeżywania konsumpcji.
Często mówi się o tym, że żywność Slow Food przeznaczona jest dla osób posiadających środki finansowe na zakup lokalnych produktów małych firm, gdyż często są one droższe niż masowe, powszechne produkty [2].
Czy więc cena i zasób finansowy jest decydującym kryterium u potencjalnego konsumenta? Niekoniecznie.
Żywność w stylu Slow Food jest dla każdego miłośnika naturalnej, niskoprzetworzonej żywności, pochodzącej z lokalnego rynku, o charakterystycznych cechach i smaku [3].
Co jest potrzebne, aby być slow?
Slow Food jest nie tylko tradycją i naturalną żywnością. To pewnego rodzaju filozofia. Zachęca ona nas do zwolnienia tempa życia i czerpania przyjemności z tak oczywistej rzeczy, jaką jest jedzenie.
Nie bez powodu symbolem ruchu jest ślimak. Jednak w dzisiejszych czasach bardzo trudno żyć w tempie ślimaka. Codzienne obowiązki, praca po godzinach, pośpiech nie sprzyjają tworzeniu atmosfery w stylu „slow”.
Można więc pokusić się o stwierdzenie, że jedyne czego potrzebujemy do bycia slow, jest czas, niekoniecznie umiejętności kulinarne. Samodzielne przygotowanie posiłku, bez względu na finalny efekt też potrafi dać dużo radości i satysfakcji.
Razem z rodziną można cieszyć się wspólnie przygotowanym posiłkiem i czasem spędzonym w swoim towarzystwie. A jeśli na co dzień nie jesteśmy w stanie być „slow”, poświęćmy na to dzień lub dwa w tygodniu.
Wspólne gotowanie, próbowanie nowych produktów, odkrywanie tajemnic kulinarnych regionu też wpisuje się w filozofię bycia „slow”, a paradoksalnie proces globalizacji może nam w tym pomóc [4].
Slow Food w Polsce i na świecie
Pierwszy projekt realizowany przez polski oddział Slow Food dotyczył Oscypka i miał na celu wprowadzenie regulacji prawnych, pozwalających na legalną sprzedaż tego tradycyjnego polskiego sera produkowanego na Podhalu oraz jego promocję w Polsce i na świecie [3].
Obecnie realizowany jest m.in. Projekt Slow Food-CE. Jest on ponadnarodowym projektem współpracy, mającym na celu poprawę zdolności lokalnych, publicznych i prywatnych, podmiotów do zabezpieczania i nadawania wartości swojemu dziedzictwu kultury gastronomicznej. Wszystko to w ramach wizji, która łączy zrównoważony rozwój gospodarczy, środowiskowy i społeczny.
Projekt opiera się na koncepcji „nowej gastronomii” promowanej przez ruch Slow Food. Jest to multidyscyplinarne podejście do żywności, które uznaje ścisły związek między tym, co mamy na talerzu, planetą i ludźmi.
Dodatkowo ma na celu stworzenie modelu, który można wdrażać również w innych regionach. Nadaje on tradycyjnej żywności jej prawdziwą wartość poprzez poznanie producentów, odmian roślin, ras zwierząt, tradycyjnych metod przetwórstwa, folkloru i krajobrazu kulturowego.
Stanowi wzmocnienie wspólnego dziedzictwa kulinarnego Europy Środkowej, prowadząc do powstania platformy współpracy między Wenecją, Dubrownikiem, Brnem, Kecskemét i Krakowem [5].
Korzyści zdrowotne z konsumpcji żywności w ruchu SF
Biorąc pod uwagę wszystkie badania, które zostały przeprowadzone do tej pory, można stwierdzić, że spożywanie żywności w stylu „slow food” pomaga w budowaniu zdrowego trybu życia i poprawie zdrowia.
Dzieje się to na skutek różnych czynników, które wpływają na wartość odżywczą żywności. Jedzenie „slow” zostało postawione wyżej ze względu na wysoką zawartość fitozwiązków, witamin i składników mineralnych, a także zmniejszoną pozostałość pestycydów oraz nawozów, które mogą być szkodliwe dla zdrowia [6].
Dodatkowo charakter i atmosfera towarzysząca spożywaniu posiłków – brak pośpiechu – może przyczyniać się do redukcji napięcia oraz stresu, a powolne przeżuwanie może wpływać na szybsze odczuwanie sytości i tym samym stanowić prewencję nadmiernej masy ciała [4].
Trend ten jest w stanie przynieść długofalowe, pozytywne skutki dla stanu zdrowia i samopoczucia, chociażby z uwagi na:
- Różnorodność składników.
- Naturalne produkty.
- Żywność niewymagająca długiego czasu transportu i przechowywania.
- Żywność lokalna.
- Łączenie produktów w odżywcze kompozycje.
Stosunek młodego pokolenia do ruchu slow food
W 2016 roku, w Rumunii, przeprowadzono badania na temat stosunku młodego pokolenia do ruchu Slow Food. Pokazuje ono, że konieczna jest szersza edukacja w tym zakresie i promocja produktów w stylu „slow”. Potrzeba ta dotyczy zarówno poziomu krajowego, jak i międzynarodowego. Większość młodych osób nie orientuje się w działalności, a także inicjatywie ruchu.
Zauważalna jest coraz większa niechęć do produktów sprowadzanych z daleka, na rzecz wsparcia lokalnego rolnictwa i producentów.
Rośnie także świadomość w kwestiach ekologii, zmian klimatu i zrównoważonej konsumpcji. Stanowi to duży potencjał dla zwrócenia się w kierunku „slow” następnych pokoleń [7].
Podsumowanie
Ruch Slow Food zaczyna cieszyć się coraz większą popularnością. Działania i inicjatywy podejmowane w jego imieniu docierają do coraz szerszego grona osób.
Obecnie, nie chodzi jedynie o poprawę smaku i ochronę dziedzictwa kulturowego i kulinarnego, a także o swoistą filozofię życia, która nakłania nas do zrównoważonej i świadomej konsumpcji, zwolnienia tempa życia, a także czerpania z przyjemności jedzenia, które nie musi służyć jedynie zaspokojeniu naszej najbardziej podstawowej potrzeby.
Wszystkie główne idee slow food, po wdrożeniu w życie są w stanie przynieść wymierne, długofalowe korzyści nie tylko zdrowotne, lecz również ekonomiczne, społeczne, czy ekologiczne.
Bibliografia:
- Wiśniewska, M (2012). Żywność, życie i turystyka w stylu „slow”. Zarządzanie i Finanse, 10(3), 161-176
- Travel & Tourism Research Association (2011). CittaSlow, Slow Cities, Slow Food: Searching for a Model for the Development of Slow Tourism. 42nd Annual Conference Proceedings: Seeing the Forest and the Trees – Big Picture Research in a Detail- Driven World, London, Ontario, Canada
- Slow Food Polska http://www.slowfood.pl/ [dostęp 30.10.2020]
- Gołębiowska, J (2016). O sztuce (po)wolnego jedzenia – komentarz socjologa. Kultura – Historia – Globalizacja, 20, 31-43
- Interreg Central Europe. Slow Food-CE (2019). Strategia Slow Food – CE. Ponadnarodowa strategia zrównoważonej promocji dziedzictwa kulinarnego Europy Środkowej, https://www.interreg-central.eu/Content.Node/The-SlowFood-CE-Strategy-PL.pdf [dostęp 30.10.2020]
- Rughl, H (2013). Slow Food: From Farm to Healthy Body o Healthy Body. University of Maine
- Voinea, L., Atanase, A,. Schileru, R (2016). Perceptions of the Slow Food Cultural Trend among the Youth. Amfiteatru Economic Journal, 18(10), 847-861
