Soda oczyszczona. Groźne panaceum medycyny alternatywnej, studia przypadków

Popularyzacja ,,domowych” metod radzenia sobie z różnymi dolegliwościami organizmu jest bardzo niebezpieczna. Często przekazywane z ust do ust informacje nie mają odniesienia do rzetelnych naukowych faktów. Mogą wprowadzać ludzi w błędy, które narażają ich organizmy na zaburzenia. Nierzadko powodują też daleko idące zdrowotne powikłania. Soda oczyszczona i jej zastosowanie to przykład jednego z nich.

Soda oczyszczona. Rzeczywiste zastosowanie kliniczne

Istnieje kliniczne podejście do sody oczyszczonej (wodorowęglanu sodu). Dotyczy jednak wyłącznie specjalnych przypadków i warunków ambulatoryjnych. Wodorowęglan sodu ma za zadanie wyrównywać równowagę kwasowo-zasadową i jest swoistym buforem w tej roli.

Dotyczy to wyprowadzania z zatruć powstałych po zażyciu leków działających na zasadzie blokerów kanału sodowego, salicylanów oraz toksycznym spożyciu alkoholu. Wodorowęglan sodu doprowadza do zasadowicy metabolicznej. Zatrzymuje ona dalsze destruktywne działanie trucizny i zwiększa jej wydalanie z moczem.

W przypadku alkoholu etylowego podawana dożylnie soda oczyszczona nasila tworzenie i wydalanie metabolitu alkoholu — mrówczanu. Jednak każde ,,odtruwanie” tym związkiem musi być cały czas kontrolowane. Pojawia się bowiem ryzyko wystąpienia zaburzeń elektrolitowych, zbytniego rozwinięcia się zasadowicy, nasilenia kwasicy metabolicznej, pogorszenia czynności nerek, funkcji płuc, stanu układu krążenia oraz oddechowego.

Kontrowersyjne jest zastosowanie wodorowęglanu sodu do leczenia kwasicy (cukrzycowej i mleczanowej). Powiązane jest to nawet ze zmniejszoną czynnością oddechową i powikłaniami neurologicznymi. Leczenia wodorowęglanem nie poleca się także osobom z niewydolnością serca. Blokada kanału sodowego może prowadzić do znacznych zaburzeń czynności serca. Pozbywanie się toksyczności różnych substancji w organizmie za pomocą wodorowęglanu sodu może stanowić jedynie element postępowania w przypadku zatruć, a nie odrębną terapię [7].

Nierozsądne dawki sody oczyszczonej

W powszechnej opinii sodę można stosować jako środek zapobiegający niestrawności. Ujęto nawet dokładną dawkę, która powinna przynieść rzekomy skutek leczniczy. Jest to 1/2 łyżeczki do herbaty na 4-8 uncji wody. Porcje są zalecane do spożycia w odstępach czasowych wynoszących dwie godziny. Soda w swojej strukturze zawiera wodorowęglan sodu i zażywanie tego związku niesie ze sobą ryzyko wystąpienia różnych negatywnych skutków zdrowotnych [4].

Czy zaburzenia psychiczne mogą zwiększać ochotę na spożycie niejadalnych produktów?

Czasem nierozpoznane zaburzenia psychiczne są stymulantem do większej chęci spożycia nietypowych. W normalnym rozumieniu są to produkty nienadające się do spożycia. Taką przypadłość nazywa się pica. Pica nierzadko ujawnia się u kobiet w ciąży i pacjentów poddawanych hemodializie [3]. W opisanych poniżej przypadkach ludzi, którzy byli na tyle zdeterminowani, by poddawać swój organizm eksperymentom leczniczym z udziałem sody, wystąpiły osoby hemodializowane. Niewykluczone, że podłożem tych zachowań mogła być pica.

Skutki spożycia sody oczyszczonej dla organizmu

Najczęstszymi powikłaniami spowodowanymi toksycznością sody są objawy ujawniające się w układzie pokarmowym. Są to nudności, wymioty oraz bóle brzucha. U części osób obserwuje się także zaburzenia ze strony układu neurologicznego. Należą do nich senność, letarg, oczopląs, drgawki, ogólne osłabienie i w bardzo nielicznych przypadkach śpiączka [4]. Zdarzają się również arytmie serca, a także zatrzymania pracy układu krążenia oraz oddechowego [9].

Opisano także nietypowy przypadek pęknięcia ścian żołądka po spożyciu wodorowęglanu sodu. Był to skutek reakcji tego związku z kwaśnym środowiskiem żołądka. Ponadto zaburzenia występują również na poziomie elektrolitów w postaci hipokaliemii i hipernatremii [4]. Poważnym skutkiem jest także zasadowica metaboliczna, której rozwój może być niejako napędzany przez nadciśnienie tętnicze, a konsekwencją tego staje się poważne obciążenie układu krążenia o charakterze objętościowym [9].

Niebezpieczne spożycie sody oczyszczonej w określonych stanach fizjologicznych – studia przypadków

Poważne powikłania przedawkowania sody mają swój szczególnie niebezpieczny przebieg u osób starszych, pacjentów dotkniętych hipowolemią (odwodnienie organizmu, które charakteryzuje się trudnością w wyrównaniu strat wody oraz zaburzeniami w obszarze regulacji ciśnienia tętniczego [5]) oraz cierpiących na podstawową chorobę płuc bądź nerek [4].

Przedawkowanie sody oczyszczonej przyczyną wysokiej skali zaburzeń elektrolitowych

Jednym ze skrajnych opisanych przypadków zastosowania doustnie sody oczyszczonej był 33-letni mężczyzna, który spożył 454 g wodorowęglanu sodu. U tego pacjenta toksyczność sody urzeczywistniła się w poważnych zaburzeniach metabolicznych [4] w postaci hipochloremii (stężenie chloru w surowicy poniżej 95 mmol/l, które powstaje w wyniku nadmiernej utraty chloru przez przewód pokarmowy oraz nerki, ten stan fizjologiczny związany jest z zasadowicą metaboliczną), hipokaliemii (stężenie potasu w surowicy poniżej 3,4 mmol/l, które może być powiązane z chorobami nerek), a także rzadko spotykanej podczas tego typu zatrucia hipernatremii (stężenie sodu w surowicy krwi powyżej 145 mmol/l) [6], prowadzącej do krwotoków śródczaszkowych.

W obserwacjach przyswajania wodorowęglanu sodu określono dawkę tolerowaną przez osobę z prawidłową czynnością nerek – 1700 mEq, kiedy to uboczne skutki nie stanowią jeszcze zagrożenia dla życia. Natomiast badany mężczyzna spożył tę substancję w ilości 5403 mlnEq. Taka dawka nasila wydalanie przez nerki chlorków, sodu, potasu oraz wolnej wody. To z kolei przyczynia się do pogorszenia filtracji kłębuszkowej (GFR) i tym samym powoduje obniżenie filtracji wodorowęglanu sodu. Następnym poważnym skutkiem przedawkowania sody oczyszczonej jest hipernatremia osadzona w ośrodkowym układzie nerwowym. W wyniku tego zjawiska fizjologicznego następuje pozbawienie neuronów wody i skurczenie się komórek neuronalnych. W oponie twardej mózgu dochodzi do zwiększonego napięcia żył, a konsekwencją tego jest pękanie naczyń i finalnie krwotok śródczaszkowy [4].

Przedawkowanie sody oczyszczonej a zabieg hemodializy

Kolejną osobą, która doznała znaczącego uszczerbku na zdrowiu, spowodowanego nierozmyślnym spożyciem sody była 54-letnia kobieta poddawana hemodializie [9]. U tej pacjentki wystąpiła zasadowica metaboliczna (powstaje na skutek przesunięcia się jonów wodorowych do wnętrza komórek, zasadowica jest związana z wystąpieniem hipowolemii, hipokaliemii i hipomagnezemii) [2].

Celem zastosowania sody było uzyskanie efektu leczniczego w postaci zniesienia dolegliwości związanych z niestrawnością. Pacjentka spożywała sodę przez 6 lat, ale nie w sposób ciągły [9]. Jednak w przeciągu ostatniego miesiąca zwiększyła zażywanie sody do 4-5 opakowań dziennie, z powodu nasilenia się dolegliwości dyspeptycznych (zespół objawów obejmujących uczucie pełności po posiłku, zbyt wczesne uczucie sytości oraz ból i pieczenie w nadbrzuszu, przyczyną są choroby o różnym podłożu) [1].

U kobiety pojawił się bezdech senny, senność w ciągu dnia, niekontrolowane nadciśnienie wywołane zasadowicą metaboliczną, uczucie duszności i uogólniony świąd. Toksyczność sody doprowadziła również do hipokaliemii, hipernatremii oraz niedotlenienia. Ujawnienie się zasadowicy metabolicznej u tej pacjentki było powiązane z niewydolnością nerek, które nie były zdolne, by skutecznie prowadzić wydalanie związków alkalicznych. Zdrowe nerki zachowują prawidłową filtrację tych związków, jeśli nie jest to zbyt duża dawka i towarzyszy temu spożycie płynów na wystarczającym poziomie. Zaburzenie funkcji nerek ma prawo pojawić się, gdy następuje odsysanie treści żołądkowej, czy też silne wymioty bądź nadmierna podaż substancji alkalizujących (w tym przypadku wodorowęglanu sodu).

Do rozwoju skutków ubocznych z pewnością przyczyniły się także choroby towarzyszące (niedoczynność serca oraz zastoinowa niewydolność serca), gdyż zażywanie sody może mieć wpływ na wydolność układu krążenia. U pacjentki stwierdzono także, iż spożywanie sody wywołało przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka [9].

Zażywanie sody oczyszczonej jako niebezpieczna alternatywna metoda leczenia nowotworów

Trzecim przypadkiem opisanym klinicznie, w którym przedawkowano sodę, był 63-letni pacjent po przebytej chorobie nowotworowej. Mężczyzna podczas swoich osobistych poszukiwań terapii w świecie medycyny alternatywnej sięgnął między innymi po leczenie spożyciem sody oczyszczonej. Pacjent zmagał się z rakiem okrężnicy przez 12 lat i przez ten czas stosował różne metody leczenia, które miały swoje źródło w medycynie niekonwencjonalnej.

Różne preparaty (w tym płyn alkaliczny) zostały przepisane mężczyźnie przez lekarza, będącego przedstawicielem tej gałęzi medycyny. ,,Płyn alkaliczny” był sporządzany z wody o ph 7,8-8, wody butelkowanej, soku z limonki i ćwierć łyżki stołowej sody oczyszczonej, a ta mieszanina ilością obejmowała 1 litr. Dodatkową chorobą u mężczyzny był czerniak zatok przynosowych.

Z tego powodu pacjent został zakwalifikowany do wielokierunkowej operacji obejmującej rejony twarzy. W wywiadzie przedoperacyjnym pacjent nie przyznał się do przeprowadzanych terapii, dopiero po wykonaniu badania gazometrycznego krwi tętniczej stwierdzono głęboką zasadowicę metaboliczną i liczne zaburzenia elektrolitowe.

Interwencja lekarska w takich sytuacjach (zwłaszcza gdy pacjent zataja zażywanie środków nieprzeznaczonych do leczenia) wymaga precyzyjnej diagnostyki i stwarza spore wyzwanie w doprowadzaniu organizmu do stanu równowagi. Należy wyrównać elektrolity (sód oraz potas), by zapobiec zaburzeniom pracy serca.

Bez wiedzy na temat stanu wyjściowego jest to trudne. Łagodna zasadowica metaboliczna, występująca po zażyciu sody wywołuje problemy z wyrównaniem ciśnienia, gdyż w takich warunkach następuje osłabiona odpowiedź na leki wazopresyjne.

Skutkiem zaistniałej zasadowicy jest także zjawisko obniżenia odpowiedzi ośrodkowego układu nerwowego na bodźce [10].

Pomysł na leczenie niestrawności poalkoholowej wysokimi dawkami sody oczyszczonej

Zdarzają się także przypadki osób, które stosują sodę w alarmująco długiej rozciągłości czasowej. Po tak zaskakujące zażycie tego związku sięgnął 64-letni pacjent, który w ten sposób chciał wyleczyć niestrawność, spowodowaną chorobą alkoholową. Jego indywidualnie wymyślona kuracja trwała 40 lat, a dawki dostarczanej do organizmu sody były coraz większe.

W chwili rozpoczęcia spożywania – ilość sody wynosiła 10-15 g, potem mężczyzna sięgał po dawki 30-35 g na dzień, aż do ostatniego roku, gdy mężczyzna spożywał więcej niż 50 g sody dziennie (w przeliczeniu na miesiąc jest to 1,5 do 2 kg sody). Wówczas wystąpiły u niego: zasadowica metaboliczna, drgawki epileptyczne, krwiak podtwardówkowy oraz rabdomioliza (objawy wywołane ostrym uszkodzeniem mięśni, który może następować po działaniu leków lub substancji toksycznych [8]).

Dodatkowo pacjent był obciążony nadciśnieniem i niewydolnością nerek, a to schorzenie wymagało wykonywania hemodializ. Na skutek szkodliwego działania sody u mężczyzny pogłębiła się choroba nerek, przekształcając się do stanu przewlekłego, z wystąpieniem zwapnień. Niewydolność nerek rzadko występuje jako oczywisty skutek spożycia wodorowęglanu sodu.

Zazwyczaj już pogarszający się stan nerek jest dodatkowo obciążany przez toksyczność sody oczyszczonej. Tak też można zarysować obraz kliniczny opisanego pacjenta, którego kłębuszki nerkowe były objęte zapaleniem. Dodatkowo do rozwoju schorzenia przyczyniło się długotrwałe nieleczone nadciśnienie tętnicze, znaczący udział miała także ilość spożywanego alkoholu oraz zażywanie sody oczyszczonej.

Wskutek tych wszystkich zaistniałych czynników powstało bardzo niekorzystne środowisko w organizmie, które dotknęło osobliwie nerki. Obciążenie organizmu i nerek pod wpływem zażywania wodorowęglanu sodu przyczynia się do wadliwej, zmniejszonej filtracji nerek z wodorowęglanów. Wywołane skutki u mężczyzny były poważne – rabdomioliza z towarzyszącym jej obniżeniem objętości krwi oraz zasadowica metaboliczna związana z zaburzeniami elektrolitów na wysoką skalę, które jeszcze bardziej prowokowały niewydolność nerek.

Ucierpiał również żołądek pacjenta, gdyż jego odźwiernik był silnie zdeformowany, co było powiązane z przebytymi nawracającymi owrzodzeniami dwunastnicy [3].

Podsumowanie

Podsumowując, stosowanie każdej substancji niezgodnie z jej przeznaczeniem zawsze może przynieść zaburzenia funkcji organizmu. Dlatego należy bardzo rozsądnie podchodzić do samoleczenia się i bezwzględnie konsultować rozwiązania medycyny alternatywnej z doświadczonymi lekarzami oraz dietetykami.

Bibliografia:

1. Bartnik W. (2011). Dyspepsja – co nowego na Kongresie Digestive Disease Week w Chicago w 2011 roku? Gastroenterologia Kliniczna, 3 (3), 99-105.
2. Budziszewska K. B. (2018). Zaburzenia metaboliczne i wodno-elektrolitowe u pacjentów z hematologicznymi chorobami nowotworowymi. Varia Medica, 2 (3), 201–215.
3. Forslund T., Koistinen A., Anttinen J., Wagner B., Miettinen M. (2008). Forty Years Abuse of Baking Soda, Rhabdomyolysis, Glomerulonephritis, Hypertension Leading to Renal Failure: A Case Report. Clinical Medicine: Case Report, 1: 83–87.
4. Hughes A., Brown A., Valento M. (2016). Hemorrhagic Encephalopathy From Acute Baking Soda Ingestion. Western Journal of Emergency Medicine, 17(5), 619–622.
5. Idasiak-Piechocka I. (2012). Odwodnienie – patofizjologia i klinika. Forum Nefrologiczne, 5 (1), 73–78.
6. Jarosz M., Rychlik E., Szponar L., Wierzejska M. (2012). Woda i elektrolity. W: M. Jarosz (red.), Normy żywienia dla populacji polskiej ( s. 245-255). Warszawa: Wydawnictwo Instytut Żywności i Żywienia.
7. Mirrakhimov A. E., Ayach T., Barbaryan A., Talari G., Chadha R., Gray A. (2017). The Role of Sodium Bicarbonate in the Management of Some Toxic Ingestions. International Journal of Nephrology, 1-8.
8. Prygiel J., Potulska-Chromik A., Kostera-Pruszczyk A. (2017). Rabdomioliza – przyczyny, obraz kliniczny i postępowanie. Child Neurology, 26 (53), 55-61.
9. Solak Y., Turkmen K., Atalay H., Turk S. (2009). Baking soda induced severe metabolic alkalosis in a haemodialysis patient. Nephrology Dialysis Transplantation, 2(4), 280–281.
10. Soliz J., Lim J., Zheng G. (2014). Anesthetic Management of a Patient with Sustained Severe Metabolic Alkalosis and Electrolyte Abnormalities Caused by Ingestion of Baking Soda. Case Reports Anesthesiology, 1-3.