W Polsce już blisko 60% dorosłych zmaga się z nadwagą lub otyłością – twierdzą naukowcy z Instytutu Żywienia i Żywności w Warszawie. Opracowali oni i wdrożyli z sukcesem bezpieczną i skuteczną metodę odchudzania, dzięki której już ponad 1700 Polaków zrzuciło łącznie 9 ton nadmiernej masy ciała.
Ponad 1700 osób z nadwagą lub otyłością wzięło udział w 12-tygodniowych programach redukcji masy ciała (PRMC), które zostały przeprowadzone w wybranych przychodnich i szpitalach w Polsce w ramach polsko-szwajcarskiego projektu Zachowaj Równowagę. Wyniki są zaskakujące – aż u 95 % osób masa ciała spadła od kilku do kilkunastu kilogramów (średnio o około 5 kg na osobę). Na dodatek u znacznej części osób zaobserwowano obniżenie poziomu cholesterolu i triglicerydów we krwi oraz stężenia glukozy na czczo. Do sukcesu programu przyczyniło objęcie pacjentów kompleksową opieką: lekarza, dietetyka, rehabilitanta oraz psychologa. Jak widać walkę z otyłością można wygrać!
Kiedy mówimy o otyłości?
Tłuszcz jest jednym ze składników naszego ciała, na dodatek korzystnym, gdyż przechowuje zapasy energii, które zużyjemy w przyszłości. Niestety nie zawsze jest on naszym przyjacielem – gdy jest go za dużo prowadzi to do nadwagi.
Zdrowa masa ciała zależy od wzrostu, dlatego często jest przedstawiana w postaci wskaźnika masy ciała (body mass index – BMI). Oblicza się go dzieląc masę ciała wyrażoną w kilogramach przez wzrost do kwadratu wyrażony w metrach do kwadratu. Stan prawidłowy to od 18,5-25,0 kg/m2, kiedy jednak nasze BMI przekroczy 25 mamy nadwagę, powyżej 30 dochodzi do otyłości, która ma niekorzystny wpływ na nasze zdrowie fizyczne i psychiczne. Nadwaga i otyłość to coraz większy problem, który dotyka zarówno dorosłych, jak i dzieci.
Jabłko czy gruszka?
Wyróżniamy dwa typy otyłości – brzuszną (otyłość wisceralna, „typu jabłko”) oraz pośladkowo-udową (otyłość obwodowa, „typu gruszka”). Gdy obwód w talii przekraczać 80 cm u kobiet i 94 cm u mężczyzn mówimy o otyłości brzusznej. Możemy także obliczyć tzw. wskaźnik talia/biodro (WHR): stosunek obwodu talii (w cm) do obwodu bioder (też w cm). Jeśli WHR u kobiet jest większy bądź równy 0,85, a u mężczyzn większy bądź równy 1,0 mówimy o otyłości brzusznej (typ jabłko). Jeśli zaś WHR jest mniejszy niż 0,85 u kobiet, a u mężczyzn niższy niż 1,0, to mamy otyłość pośladkowo-udową (typ gruszka).
Przyczyny otyłości
Powstawaniu otyłości sprzyjają m.in. czynniki genetyczne, środowiskowe, niektóre schorzenia, leki. W około 25- 40% przypadków za otyłość odpowiedzialny jest czynnik genetyczny, który określa m.in. regulację apetytu, preferencje dotyczące wyboru produktów obfitujących w tłuszcz i/lub cukier, zdolność do oksydacji tłuszczu i węglowodanów, podstawową przemianę materii i spontaniczną aktywność fizyczną.
Za otyłość odpowiedzialne są również czynniki środowiskowe m.in. mała aktywność fizyczna i łatwy dostęp do wysoko przetworzonej i wysokokalorycznej żywności, mała liczba posiłków – niestety obfitych. Otyłość bywa też objawem schorzeń gruczołów endokrynnych, np. upośledzona funkcja tarczycy, zaburzenia wydzielania hormonów przysadki, nadnerczy, jajników oraz trzustki. Duży wpływ na nadwagę ma też psychika człowieka. Od jedzenia można się niestety uzależnić, tak jak od alkoholu, papierosów czy narkotyków. Podczas spożywania pokarmu wydzielają się tzw. hormony szczęścia – endorfiny, dlatego jedzenie wy branych produktów(np. czekolady) poprawia nam humor.
Niekorzystnie na naszą wagę wpływają również niektóre leki przeciwdepresyjne, przeciwlękowe, leki psychotropowe oraz kortykosteroidy, które podwyższają stężenie glukozy we krwi i zatrzymują wodę w organizmie. Do otyłości przyczyniają się również środki przeciwpłytkowe, przeciwpadaczkowe, beta-adrenolityki i insulina.
Skutki otyłości
Otyłość może prowadzić do wystąpienia różnych chorób, m.in. cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego, hiperlipemii, chorób sercowo-naczyniowych, zaburzenia krzepliwości krwi, podwyższenia poziomu cholesterolu we krwi, kamicy pęcherzyka żółciowego, zespołu bezdechu sennego, dny, choroby zwyrodnieniowej stawów. Ponadto zwiększa ryzyko wystąpienia raka macicy, jelita grubego i innych nowotworów. Otyłość ma również wpływ na pojawienie się powikłań okołoporodowych, operacyjnych i pooperacyjnych.
Ubytek masy ciała sprzyja cofaniu się chorób towarzyszących otyłości. Należy więc zadbać o odpowiednią wagę ciała, zmienić dotychczasowy sposób żywienia i zwiększyć aktywność fizyczną.
Dieta i aktywność fizyczna
Podstawę leczenia dietetycznego otyłości stanowi dieta niskoenergetyczna, zwana też dietą niskokaloryczną lub redukującą, która uwzględnia wiek pacjenta, choroby i schorzenia, jego aktywność ruchową i zwyczaje żywieniowe. Podczas kuracji odchudzającej należy spożywać 4- 5 posiłków dziennie, nie krócej niż co 3 godziny. Należy wybierać produkty zalecane, np. cielęcina zamiast boczku, czy indyk zamiast gęsi. Wskazane produkty to m.in. kasza gryczana, pieczywo pełnoziarniste, otręby, pieczywo chrupie, razowe. Należy ograniczyć spożywanie pozostałych kasz, ziemniaków, makaronów, jasnego pieczywa. W trzech posiłkach należy dostarczyć białko zwierzęce o wysokiej wartości odżywczej. Do produktów białkowych chudych zaliczamy: mięso, mleko, drób, twaróg, jaja w ograniczonej ilości, wędliny. Na mięso czerwone (krwiste) możemy sobie pozwolić kilka razy w miesiącu, gdyż zawiera ono homocysteinę, która wpływa na rozwój miażdżycy. Potrawy powinny być sporządzane bez dodatku tłuszczu, pieczone, gotowane, duszone. Warzywa i owoce powinny być stałym składnikiem diety. W diecie nie ma miejsca dla soli, cukru i słodyczy. Sól zwiększa ryzyko zawału serca, udaru mózgu oraz raka żołądka. Trzeba ją zastąpić np. ziołami: rozmarynem, oregano, tymiankiem, kurkumą. Ponadto należy spożywać co najmniej 1,5 litra płynów. Ważne miejsce w leczeniu otyłości zajmuje aktywność fizyczna. Spacer, jazda na rowerze czy inny wybrany sport jest wskazany codziennie przynajmniej w wymiarze 45 minut.
Walka z otyłością jest trudna, wymaga wiele wyrzeczeń ze strony pacjenta. Dieta niskokaloryczna i aktywność fizyczna powinny pomóc zrzucić zbędne kilogramy i sprawić, że dana osoba poczuje się lepiej fizycznie i psychicznie.
