Witamina B12. Źródła, rola w organizmie i konsekwencje niedoboru

Mianem witaminy B12 określa się grupę kobalamin – rozpuszczalnych w wodzie związków, posiadających kobalt jako atom centralny. Kobalaminy występują w organizmie ludzi i zwierząt, jak i tworzone są syntetycznie. Rośliny nie syntezują witaminy B12 [1].

By kobalaminy mogły się wchłonąć, niezbędna jest obecność tzw. czynnika wewnętrznego (czynnika Castle’a, IF), czyli glikoproteiny wytwarzanej przez komórki okładzinowe śluzówki żołądka, oraz jonów wapnia. Witamina B12 wchłania się w jelicie krętym i gromadzona jest przede wszystkim w wątrobie oraz w mięśniach, a jej przeciętny zapas w organizmie wystarcza na 3-5 lat pokrywania dziennego zapotrzebowania [2] [3].

Podstawowe funkcje

Kobalaminy spełniają w organizmie rolę koenzymów i są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania komórek. Biorą udział przede wszystkim w:

• tworzeniu czerwonych krwinek,
• syntezie kwasów nukleinowych (głównie w komórkach szpiku kostnego),
• tworzeniu neuroprzekaźników i otoczki mielinowej, która chroni komórki nerwowe,
• przemianach tłuszczów, białek i węglowodanów,
• prawidłowej syntezie DNA i RNA (wraz z kwasem foliowym) [3].

Źródła witaminy B12

Witamina ta występuje jedynie w produktach pochodzenia zwierzęcego, jest także wytwarzana przez niektóre bakterie, również przez mikroflorę jelitową przewodu pokarmowego. Dla człowieka znaczenie mają tylko źródła pokarmowe witaminy B12, ponieważ ta syntezowana przez florę jelitową nie podlega absorbcji [3]. Dobre źródła kobalamin to przede wszystkim: wątroba, nerki, żółtka jaj, mięso, ryby, owoce morza, mleko, sery podpuszczkowe. Można spotkać się z informacjami, że drożdże oraz algi zawierają witaminę B12. Nie jest to prawdą. W ich przypadku mowa o analogach strukturalnych witaminy B12, które nie posiadają w organizmie człowieka aktywności biologicznej, więc nie są witaminami [1].

Witamina B12 jest dość stabilna na działanie tlenu, światła i środowiska kwaśnego bądź zasadowego, mniej jeśli chodzi o temperaturę. Szacuje się, że podczas obróbki kulinarnej straty kobalaminy wynoszą od 7 do 30% [4].

Zapotrzebowanie

Normy na kobalaminę, na podstawie Normy Żywienia dla Populacji Polskiej 2020 w µg kobalaminy / osobę / dobę:

Tab. 1. Opr. na podst. Normy żywienia dla populacji Polski, Instytut Żywności i Żywienia 2020

Niedobór witaminy B12

Niedobór kobalamin jest niebezpieczny dla zdrowia i może skutkować nieodwracalnym uszkodzeniem układu nerwowego, zaburzeniami układu krwiotwórczego oraz niedokrwistością megaloblastyczną.

Niedobory witaminy B12 związane z zaburzeniami wchłaniania

Ta ostatnia najczęściej wynika nie tyle z niewystarczającej podaży witaminy B12, lecz z problemów z jej wchłanianiem, spowodowanych brakiem czynnika wewnętrznego [1].

Zaburzenia w jego wytwarzaniu występują przede wszystkim u osób cierpiących na chorobę autoimmunologiczną niszczącą komórki okładzinowe śluzówki żołądka, po gastrektomii (całkowitej resekcji żołądka), zażywających leki przeciwhistaminowe oraz z uszkodzeniami błony śluzowej żołądka.

Niedobory witaminy B12 u wegan

Ryzykiem niedoborów pokarmowych witaminy B12 obarczeni są szczególnie weganie, niemowlęta karmione przez matki stosujące dietę wegańską, osoby nadużywające alkoholu, ludzie w podeszłym wieku oraz cierpiący na choroby układu pokarmowego [2].

🔎 Dorośli weganie mają niższy poziom witaminy B12 i wyższy poziom homocysteiny w porównaniu do osób jedzących mięso, co wskazuje na zwiększone ryzyko niedoboru funkcjonalnego witaminy B12. Suplementacja witaminą B12 znacząco poprawia wszystkie biomarkery wśród wegan [8].

Niedobory witaminy B12 u dzieci

🔎 Warto dodać, że w przypadku dzieci i młodzieży niedobór witaminy B12 dodatkowo może wiązać się ze spowolnieniem wzrostu [7]. Niskie poziomy witaminy B12 mogą również wpływać na rozwój motoryczny niemowląt, a suplementacja może być skutecznym środkiem poprawy tych aspektów u zdrowych dzieci [9].

Hiperwitaminoza

Na chwilę obecną nie zaobserwowano, by nadmiar witaminy B12 pociągał za sobą działania niepożądane. Zarówno badania prowadzone na myszach, jak i na ludziach, nie wykazały działania teratogennego, mutagennego ani kancerogennego dużych dawek kobalamin [2] [4].

Badanie poziomu witaminy B12 oraz suplementacja

Materiał do badania poziomu witaminy B12 w organizmie to krew żylna, pobierana na czczo ze zgięcia łokciowego. Koszt badania różni się w zależności od laboratorium, lecz przeważnie nie przekracza 30 zł. Jako normę przyjmuje się zazwyczaj wartość 173-545 pmol/l kobalamin w osoczu, zaś niedobór stwierdza się, gdy poziom witaminy spada poniżej 89 pmol/l (120 ng/l) [2]. Obniżenie wartości zawsze wymaga konsultacji lekarskiej i często także wykonania dodatkowych badań, w celu ustalenia przyczyny takiego stanu rzeczy oraz wdrożenia odpowiedniego leczenia.

Witamina B12 dostępna jest w postaci tabletek, kapsułek, kropli oraz zastrzyków. Preparaty te są jedno- lub wieloskładnikowe. W tych ostatnich kobalaminę najczęściej łączy się z kwasem foliowym, wapniem, witaminą C, jak i innymi witaminami z grupy B. Przeciętna dieta w zupełności zaspokaja dzienne zapotrzebowanie organizmu na kobalaminy. Suplementacja to rozwiązanie dla osób, które nie dostarczają wystarczających ilości witaminy B12 wraz z pożywieniem (np. weganie). W przypadku znacznych niedoborów witaminy B12 i utrudnionego jej wchłaniania (np. przy braku czynnika wewnętrznego), konieczne jest podawanie jej w zastrzykach domięśniowych. O leczeniu i dawkach decyduje lekarz.

Bibliografia

1. Bender D. A., The Vitamins, [in:] Introduction to Human Nutrition, M. J. Gibney et al. (ed.), Second Edition, Hong Kong 2009, 132-187.
2. Combs G. T., The Vitamins. Fundamental Aspects in Nutrition and Health, USA 2008.
3. Vitamin B12, [in:] Vitamin and mineral requirements in human nutrition: report of a joint FAO/WHO expert consultation, Hong Kong 2004, 279-288.
4. Wartanowicz M. Witaminy rozpuszczalne w wodzie, [w:] Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu, Gawęcki, L. Hryniewiecki (red.), Warszawa 2007, 243-279.
5. Witaminy i mikroelementy. Przewodnik USP, praca zbiorowa, Warszawa 1998.
6. Normy żywienia dla Populacji Polski, Instytut Żywności i Żywienia, 2020
7. Jensen C. F. (2022). Vitamin B12 levels in children and adolescents on plant-based diets: a systematic review and meta-analysis. Nutrition reviews, nuac096. Advance online publication. https://doi.org/10.1093/nutrit/nuac096
8. Niklewicz A, Hannibal L, Warren M, Ahmadi KR. A systematic review and meta-analysis of functional vitamin B12 status among adult vegans. Nutr Bull. 2024 Oct 7. doi: 10.1111/nbu.12712. Epub ahead of print. PMID: 39373282.
9. Dos Santos MERA, da Silva KG, da Silva Souza AP, da Silva ABJ, da Silva RF, da Silva EHA, de Souza SL, Barros WMA. Relationship between vitamin B12 levels and motor development: A systematic review. Clin Nutr ESPEN. 2024 Oct;63:148-156. doi: 10.1016/j.clnesp.2024.06.026. Epub 2024 Jun 22. PMID: 38944829.

• Data pierwotnej publikacji: 30.05.2018
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 13.10.2024