Wiele osób, które kiedykolwiek stosowało dietę miała moment kryzysu. Pojawiają się wtedy zdania: „nie dam rady”, „mam słabą wolę”, „nie potrafię sobie odmówić”, „mam słomiany zapał”, itp. Każda z takich wypowiedzi wynika z braku poczucia sprawczości. Robimy coś, ale szybko tracimy cały zapał. Z czego to wynika?
Początkowy optymizm
Optymizm na początku jakiejkolwiek diety to rzecz normalna. Wykonujemy większość zalecanego planu, pilnujemy się ściśle, ale niestety do pewnego momentu. Kryzys motywacyjny najczęściej koreluje z zatrzymaniem spadków masy ciała (u osób odchudzających się) lub z zahamowaniem wzrostu masy ciała (u osób chcących przybrać na wadze). Przestój na wadze nie jest zaskoczeniem dla dietetyka, ale dla wielu pacjentów to moment przełomowy. Wielu z nich często jest zdecydowanie lepiej zorganizowanych w kwestii robienia zakupów i przygotowania posiłków niż na początku diety, więc oczekuje, że im pilniej są przestrzegane zalecenia dietetyka to tym większe powinny być efekty. Z obserwacji moich klientów mogę powiedzieć, że u każdego z nich im dłużej trwa czas kuracji tym spada motywacja, u niektórych kilkukrotnie.
Bardzo istotną sprawą jest zapobieganie/wybieganie w przyszłość. Już na pierwszej wizycie (i na każdej kolejnej) powinno się informować klienta o wystąpieniu coraz to mniejszych efektów oraz zatrzymania masy ciała. Klient świadomy jest bardziej elastyczny i szybciej ponownie wzbudzimy w nim motywację.
Określenie celu
Pojęcie motywacja to inaczej proces, który wywołuje, kierunkuje i podtrzymuje człowiek by osiągnąć określone cele. Proces zachodzi, gdy osiągnięcie tego celu jest dla tej osoby użyteczne i a jego wykonanie prawdopodobne [1].
Ogromnym błędem jest myślenie, że motywacja przychodzi sama, bez pracy nad sobą. Niestety nigdy tak nie jest. Już na samym początku diety (lub nawet przed jej rozpoczęciem) należy sobie przemyśleć i spisać odpowiedzi na pytania o cel:
- Jak obecnie się czuję? Czy jestem gotowy do podjęcia zmian?
- Dlaczego chcę dokonać zmian? Jaki jest mój cel?
- Jak bardzo mi na tym zależy?
- Od czego zacznę? I jakie będą moje kolejne kroki?
Zapobieganie kryzysowi
Kolejnym punktem jest zastanowienie się nad momentami kryzysowymi. Czyli w jakich sytuacjach jest największe prawdopodobieństwo, że mogę sobie nie dać rady. Takie zadanie pozwala przewidywać momenty, które będą osłabiać motywację, aby im w przyszłości zapobiec. Poniżej ćwiczenie „Rejestr reakcji na uczucia/emocje”.
Tab.1 Rejestr reakcji na uczucia/emocje (opracowanie własne na podstawie [2])
| Uczucia i emocje | W jakiej sytuacji dana emocja pojawia się? (krótki opis) | Czy jest pozytywna (+), czy negatywna (-)? | Co robię? Jak na nią reaguję? | Jak chciałabym zareagować / zachować się? | Czy to jak chciałabyś zareagować na emocje jest trudne w osiągnięciu?* |
* W skali 1-5 (gdzie 1 – nie ma żadnej trudności, 5 – nie do wykonania)
Zawsze po kilku tygodniach diety – najczęściej początek drugiego miesiąca – zalecam jeszcze raz odpowiedzenie sobie na pytania o cel (4 punkty powyżej), ponieważ może on ulec zmianie. Ponadto proszę o spisanie 20 czynności które sprawiają nam przyjemność, a które nie łączą się z jedzeniem, np. bieganie, kąpiel przy świecach, czytanie książki, itp. Taka lista przyda się nam, gdy już pojawi się kryzys związany ze stresem/złym samopoczuciem (emocje negatywne w tabeli) i klient będzie chciał sobie odpuścić. Warto wtedy użyć tej listy, aby pokazać, że są inne rzeczy niż słodycze i fast foody, dzięki którym możemy odreagować/poprawić sobie humor. Należy pamiętać, że jedzenie związane z emocjami może być początkiem zaburzeń odżywiania. Przy napadowym jedzeniu nad którym nie może klient zapanować mimo interwencji dietetyka i wysokiej świadomości problemu potrzebna będzie interwencja wykwalifikowanego terapeuty.
Zwrócę uwagę iż zaproponowane ćwiczenia są jedynie przykładem wzbudzania u klienta motywacji wewnętrznej.
Motywacja wewnętrzna
Motywacja zewnętrzna to proces ukierunkowany na osiągnięcie korzyści materialnych, np. „Jak schudnę 10 kg to będę mogła zjeść pizzę” (pizza jako nagroda). Motywacja wewnętrzna skupia się na samym procesie dochodzenia do celu, radość daje sam fakt, że coś robimy, a nie to że osiągamy ten cel, np. „Chcę schudnąć 10 kg, ale już z każdym utraconym kilogramem poprawia się moja kondycja i zdrowie”. Osoba zmotywowana wewnętrznie cieszy się z drobnych sukcesów, rozumie trudność całego procesu, ma świadomość niepowodzeń. Efekty u tej osoby będą trwalsze niż u osoby zmotywowanej zewnętrznie, która chce tylko celu oraz nagród z tym związanych. Często o takiej osobie mówimy, że ma słomiany zapał, gdyż jeśli spotka drobny problem bardzo szybko zarzuca dietę ze względu na to, że osiągnięcie celu staje się dla niej mało prawdopodobne.
Podsumowując: czas prowadzenia diety to nie tylko okres wykonywania ściśle poleceń dietetyka, ale również czas, który klient poświęca do pracy nad sobą. Proces zmiany nawyków żywieniowych będzie pomyślny i trwały jeśli klient będzie świadomie i aktywnie uczestniczył w procesie zmian. Pamiętajmy, że dietetykowi nie może zależeć bardziej niż klientowi!
Literatura:
[1] Michalik K. Typologia czynników motywacji. Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie, nr 2 (13)/2019, T.2
[2] Wolfigiel B., Jankowska M. Automotywacja. Wyd. Edgard, 2015
