„Zagłodzić raka?” – dieta ketogeniczna w nowotworach

Choroba nowotworowa nie jest sytuacją łatwą ani dla pacjenta, ani dla jego bliskich. Nic zatem dziwnego, że często poszukuje się rozwiązań niekonwencjonalnych, gdy dotychczasowe leczenie zawodzi lub nie daje zadowalających rezultatów. Jednym z nich jest dieta ketogeniczna, która wciąż zbiera szerokie grono zwolenników.

Skąd pomysł na dietę ketogeniczną w chorobie nowotworowej?

Największy przełom w temacie żywienia w chorobie nowotworowej nastąpił w roku 2005, kiedy niemiecki uczony Johannes F. Coy odkrył gen i kodowany przez niego enzym TKTL1 (Transketolase-like 1). Następnie w swoich badaniach zauważył, że w komórkach nowotworowych obserwuje się wysoką aktywność tego enzymu, opisał także szereg działań, jakie owy enzym powoduje. Wzmożona aktywność w komórkach nowotworowych prowadzić ma do wykorzystywania glukozy do celów energetycznych w przemianach bez dostępu tlenu – produktem glikolizy jest wówczas kwas mlekowy. Główne korzyści dla komórek nowotworowych to brak powstających wolnych rodników (a tym samym ryzyka uszkodzenia komórek guza), a także ochronne działanie mleczanu – jak twierdzi doktor Coy, mleczan wytwarza “barierę” ochronną wokół guza, ale także wokół pojedynczych jego komórek krążących we krwi [1,2].

Badania rzeczywiście istnieją, doktor wydał nawet książkę w kilkunastu językach, a obecnie prowadzi własny biznes sprzedając między innymi produkty uzupełniające jego autorską dietę [2].

Dieta doktora Coy’a

Dieta oczywiście powinna być ketogenna i zdaniem autora dostarczać maksymalnie 1 g węglowodanów na kilogram masy ciała. Dodatkowo powinniśmy przyjmować wraz z pokarmem minimum 10 g kwasów tłuszczowych omega-3, 10 g kwasów MCT, 1,5 g kwasu mlekowego oraz 100 mg witaminy E dziennie, a do tego zwiększyć podaż polifenoli [3]. 

Wśród dozwolonych produktów mamy głównie mięsa, ryby oraz nabiał, warzywa z dużą zawartością wody (większość liściastych, ogórki, pomidory, cukinia, itp.), a z owoców jedynie cytryny. Ograniczamy oczywiście wszelkie źródła węglowodanów, również i tych złożonych [4].

Tak, czy nie? Nie wiadomo

Mimo dość dużych nadziei pokładanych w diecie wysokotłuszczowej, nadal nie ma dobrych badań, które jednoznacznie oceniały by jej skuteczność w terapii onkologicznej. Wynikać to może w dużej mierze z trudności w prowadzeniu takich obserwacji – pacjenci często nie przestrzegają diety lub rezygnują w trakcie. Ponadto randomizacja badań również stanowi wyzwanie. Zazwyczaj liczba badanych rzadko przekracza 20 osób, z czego w najlepszym wypadku tylko połowa jest w stanie utrzymać dietę do końca.

Kolejny problem w wystawieniu jednoznacznej oceny diecie ketogennej stanowią różnice w jej założeniach. W typowej diecie ketogennej podaż tłuszczów powinna pokrywać 90% zapotrzebowania energetycznego, ale są też źródła, które podają stosunek tłuszczu do pozostałych składników wynoszący 4:1 lub 3:1 (zazwyczaj podaż węglowodanów nie jest większa niż 20 g). Czasem proponuje się również zamianę długołańcuchowych kwasów tłuszczowych na średniołańcuchowe, czyli oleje MCT [5,6].

Dieta ketogeniczna a nowotwór – publikacje

Przegląd systematyczny z 2018 roku łącznie uwzględniał 102 przypadki (z 11 publikacji), głównie z nowotworami mózgu i odbytnicy. Jedynie 50 osób ukończyło badania, a nieliczne przestrzegały diety w 100%. Wyniki nie były jednoznaczne, bowiem u części badanych obserwowano poprawę, u innych nic się nie zmieniło, a była również grupa, w której doszło do progresji choroby nowotworowej. Pojawiały się również skutki uboczne w postaci nadmiernego zmęczenia, nudności, zaparć, hiper- lub hipokaliemii i innych [7].

Kolejny przegląd, który uwzględniał 14 opisów przypadków i 10 badań kohortowych wskazywał na poprawę jakości życia u pacjentów onkologicznych, głównie lepsze samopoczucie, mniejsze uczucie bólu, lepsze funkcjonowanie. Spośród wszystkich badań tylko jedno wskazywało na negatywne efekty diety ketogennej, kilka wyników było niejednoznacznych. Ostateczny wniosek natomiast wskazywał na dość obiecujące wyniki, ale i potrzebę dalszych badań [8].

W innej publikacji przeanalizowano 35 badań prowadzonych na osobach z nowotworami. Zauważono, że korzystny efekt diety ketogennej obserwowano w znamienitej większości przypadków, a pogorszenie stanu pacjenta lub brak efektów jedynie w kilku. Dodatkowo analiza wskazuje na dość dobre efekty terapeutyczne u osób z nowotworami mózgu czy generalnie układu nerwowego. Duża zawartość tłuszczu w diecie może natomiast nie być korzystna w nowotworach nerek i skóry [9].

W pracy przeglądowej z zeszłego roku również podkreśla się duży potencjał diety ketogennej, wynikający z badań preklinicznych i klinicznych. Znamienita większość przytaczanych wyników również dotyczyła nowotworów układu nerwowego. Wyraźnie zostało jednak podkreślone, że potrzeba pozytywnych wyników randomizowanych badań kontrolnych, aby rozważać włączenie diety w schemat leczenia [6].

Obowiązujące zalecenia

Co natomiast mówią wytyczne? The European Society for Clinical Nutrition and Metabolism podaje, że dieta ketogenna nie jest optymalną w leczeniu nowotworów, jednocześnie również przytaczają doniesienia o obserwowanych korzyściach z jej stosowania np. przy glejaku oraz że tłuszcze mogą być preferowanym źródłem energii w zaawansowanym stadium choroby i przy insulinooporności [10].

Czy możemy mówić o jakimś złotym środku? W zasadzie dr Coy, choć odkrył gen TKTL1 i stworzył całą filozofię diety antyrakowej, nie powiedział w rzeczywistości nic nowego. Nawet bez znajomości tego konkretnego genu zdajemy sobie sprawę, że nadmiar cukrów prostych w diecie nie jest korzystny. Znaczny wyrzut insuliny i aktywacja receptora insulinowego, a w konsekwencji również i szlaku IGF-1/PI3K/Akt/mTOR może zwiększać proliferację komórek nowotworowych. Wybór źródła węglowodanów złożonych, o niskim indeksie glikemicznym będzie znacznie łagodzić ten efekt [11].

Ponadto dieta ma większe znaczenie w prewencji choroby nowotworowej, a już w czasie jej wystąpienia ma za zadanie utrzymywać prawidłowy stan odżywienia pacjenta, aby odpowiedź na leczenie była odpowiednia. Również i pod tym względem dieta ketogenna nie wydaje się korzystna – u pacjentów spożywających znaczne ilości tłuszczów obserwowano mniejsze całkowite spożycie pokarmu, niekiedy również zmniejszenie masy ciała, co nie jest korzystną sytuacją w chorobie nowotworowej. Wobec tak dużego udziału tłuszczów w diecie wzrasta również ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, nawet jeśli będą to głównie tłuszcze nienasycone. Kłopotliwość w komponowaniu diety i jej ciężkostrawność może odbierać apetyt i nasilać dolegliwości (biegunka, nudności) będące skutkiem ubocznym stosowanej terapii [10, 12]

Podsumowanie

Zdecydowanie potrzeba dalszych badań, na większej grupie pacjentów i z wprowadzeniem randomizacji oraz grupy kontrolnej. Natomiast nieco większa podaż tłuszczów w diecie kosztem węglowodanów prostych może być dobrym rozwiązaniem.

Bibliografia

1. Coy, J. F., Dressler, D., Wilde, J., & Schubert, P. (2005). Mutations in the transketolase-like gene TKTL1: clinical implications for neurodegenerative diseases, diabetes and cancer. Clinical laboratory, 51(5-6), 257-274. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15991799/
2. https://www.dr-coy.info/en/discoveries-tktl1/
3. https://www.dr-coy.info/en/diet-according-to-dr-coy/
4. https://www.dr-coy.info/wp-content/uploads/2018/06/coy-diaet-lebensmittel-liste.pdf
5. Zhang, Y., Xu, J., Zhang, K., Yang, W., & Li, B. (2018). The anticonvulsant effects of ketogenic diet on epileptic seizures and potential mechanisms. Current neuropharmacology, 16(1), 66-70.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5771386/
6. Weber, D. D., Aminzadeh-Gohari, S., Tulipan, J., Catalano, L., Feichtinger, R. G., & Kofler, B. (2019). Ketogenic diet in the treatment of cancer-where do we stand?. Molecular metabolism.https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2212877819304272
7. Sremanakova, J., Sowerbutts, A. M., & Burden, S. (2018). A systematic review of the use of ketogenic diets in adult patients with cancer. Journal of Human Nutrition and Dietetics, 31(6), 793-802. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30062812/
8. Klement, R. J. (2017). Beneficial effects of ketogenic diets for cancer patients: a realist review with focus on evidence and confirmation. Medical Oncology, 34(8), 132. https://www.researchgate.net/publication/317826322_Beneficial_Effects_Of_Ketogenic_Diets_For_Cancer_Patients_-_A_Realist_Review_With_Focus_On_Evidence_And_Confirmation
9. Weber, D. D., Aminazdeh-Gohari, S., & Kofler, B. (2018). Ketogenic diet in cancer therapy. Aging (Albany NY), 10(2), 164. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5842847/#!po=25.0000
10. Arends, J., Bachmann, P., Baracos, V., Barthelemy, N., Bertz, H., Bozzetti, F., … & Krznaric, Z. (2017). ESPEN guidelines on nutrition in cancer patients. Clinical nutrition, 36(1), 11-48. http://www.espen.info/wp/wordpress/wp-content/uploads/2016/11/ESPEN-cancer-guidelines-2016-final-published.pdf
11. Klement, R. J., & Kämmerer, U. (2011). Is there a role for carbohydrate restriction in the treatment and prevention of cancer?. Nutrition & metabolism, 8(1), 75. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3267662/
12. Vieytes, C. A. M., Taha, H. M., Burton-Obanla, A. A., Douglas, K. G., & Arthur, A. E. (2019). Carbohydrate Nutrition and the Risk of Cancer. Current nutrition reports, 8(3), 230-239.https://link.springer.com/article/10.1007/s13668-019-0264-3