Zespół kruchości. Styl życia oraz żywienie w profilaktyce i leczeniu

Zespół kruchości, inaczej nazywany zespołem słabości (ang. Frailty Syndrome) jest częstym problemem populacji geriatrycznej. Jego występowanie jednak jest niedoszacowane, przede wszystkim ze względu na brak jednolitych kryteriów diagnostycznych [1].

Spis treści:

1. Diagnostyka zespołu kruchości
2. Styl życia jako czynnik ryzyka
3. Dieta w zespole kruchości
4. Podsumowanie
5. Bibliografia

Diagnostyka zespołu kruchości

Aktualnie w praktyce klinicznej najczęściej korzysta się z kryteriów opracowanych przez L. Fried [2] i zakładają one 5 aspektów:

• niską siłę mięśni,
• złe odżywianie, niezamierzoną utratę masy ciała w ciągu ostatniego roku,
• brak energii i zmęczenie,
• niskie tempo poruszania się,
• niską aktywność fizyczną, mniej niż 20 min aktywności fizycznej dziennie lub mniej niż 90 minut chodzenia tygodniowo.

Aby móc zdiagnozować zespół kruchości, pacjent powinien spełniać minimum trzy z kryteriów L. Fried [3].

Kwestionariusz FRAIL

Powstało kilka propozycji innych metod przesiewowej oceny ryzyka występowania zespołu kruchości, takich jak na przykład The Groningen Frailty Indicator, Frailty Index czy Tailburg Frailty Indicator [2,4,5]. Inną metodą jest kwestionariusz FRAIL będący pięciostopniową oceną zaawansowania tej jednostki chorobowej. Do każdej litery angielskiego słowa FRAIL dopasowane jest pytanie:

• F – Fatique – Czy jesteś zmęczony?
• R – Resistance – Nie możesz wyjść na więcej niż jeden odcinek schodów?
• A – Aerobic – Ciężko Ci wykonywać ćwiczenia?
• I – Ilnesses – Czy posiadasz więcej niż 5 zdiagnozowanych chorób?
• L – Loss of weight – Czy doszło u Ciebie do niezamierzonej utraty masy ciała powyżej 5% w ciągu ostatnich 6 miesięcy?

Za każdą odpowiedź twierdzącą pacjent otrzymuje 1 punkt, a poszczególne wyniki odpowiadają następującym „diagnozom”:

• 0 pkt. – osoba nie jest zagrożona,
• 1 – 2 pkt. – pacjent ma ryzyko występowania zespołu kruchości
• 3 – 5 pkt. – pacjent jest chory na zespół słabości [6].

Styl życia a zespół kruchości

Edukacja oraz zdrowy styl życia jest bardzo ważnym elementem profilaktyki i leczenia zespołu kruchości.

Używki

W tym kontekście należy skupić się na używkach takich jak alkohol i papierosy. Badania w tym zakresie różnią się wynikami. Jedne z nich, takie jak na przykład praca Xiu oraz Semby [7,8] nie wykazały związku między paleniem papierosów oraz spożywaniem alkoholu a ryzykiem występowania zespołu kruchości. Inne badanie [9] jednak wykazało silną korelację między nadmiarem alkoholu, a tą jednostką chorobową.

Aktywność fizyczna

Kolejnym czynnikiem wartym do zaznaczenia, a może nawet najważniejszym jest ruch. Wszystkie badania przeanalizowane w tym zakresie wykazały pozytywny wpływ aktywności fizycznej na profilaktykę i leczenie zespołu kruchości.

Dokładniej przytoczę jedno z tych badań [10]. Było ono przeprowadzone w grupie osób powyżej 75. roku życia. Na początku zmierzono poziom aktywności fizycznej oraz jakości życia na podstawie skali ADL. Następnie wprowadzono interwencję w postaci grupowego, regularnego, zindywidualizowanego ruchu. Badanie trwało 12 tygodni, treningi odbywały się 2 razy w tygodniu, każdy z nich trwał około godziny i składał się z 3 części:

• rozgrzewki, która obejmowała ćwiczenia aerobowe i trwała około 20 min,
• treningu siłowego, który był dopasowany indywidualnie do pacjenta i obejmował ćwiczenia na maszynach oraz inne proste aktywności, takie jak np. wspinanie się na palce,
• treningu równowagi, w skład którego wchodziła również relaksacja.

Początkowe pomiary wykonano ponownie po 3, 9 i 24 miesiącach. Po analizie wykazano wzrost nawykowej aktywności fizycznej oraz dodatnią korelację z wynikiem skali ADL.

Ciekawostką dotyczącą stylu życia w tej jednostce chorobowej jest badanie Xiu [7]. Wykazało ono, że osoby pracujące wiele godzin w średnim wieku miały wyższe ryzyko występowania zespołu kruchości w przyszłości. Nie wykazano jednak tej zależności w przypadku osób pracujących tyle godzin w wieku podeszłym.

Dieta a zespół kruchości

Żywienie jest ważnym aspektem zdrowego starzenia się oraz utrzymania wysokiej sprawności przez całe życie. Należy zwrócić szczególną uwagę na to zagadnienie w przypadku profilaktyki i leczenia zespołu kruchości.

Kluczowe składniki odżywcze

Niskie spożycie składników odżywczych może zwiększać ryzyko występowania zespołu kruchości. Potwierdzono to w badaniu Bartali [11]. Jako niskie spożycie określono wartości, które odpowiadały najniższemu kwartylowi. Były one oceniane przede wszystkim na podstawie częstości spożycia. Szczegółowe dane przedstawiono w Tabeli 1.

Tabela 1. Ilość spożywanych składników odżywczych określone, jako niskie [11]

Składnik odżywczy	mężczyźni	kobiety
witamina D	< 1,4 µg	< 1,1 µg
witamina E	< 5,1 mg	< 4,5 mg
witamina A	< 468 µg	< 413 µg
witamina C	< 75,2 mg	< 73,6 mg
foliany	< 214 µg	< 184 µg
żelazo	< 11,7 mg	< 8,8 mg
wapń	< 639 mg	< 561 mg
cynk	< 62,8 mg	< 62,8 mg

Inne badanie [8] określało stężenie odpowiednich składników odżywczych w surowicy krwi. Tak jak w poprzedniej pracy, za niskie uznawano to stężenie, które odpowiadało najniższemu kwartylowi. Szczegółowe dane przedstawiono w Tabeli 2.

Tabela 2. Stężenie składników odżywczych w surowicy krwi [8]

składnik odżywczy	stężenie w surowicy
witamina A	1,97 lmol/L
witamina D	35,4 nmol/L
witamina E	15,87 nmol/L
witamina B6	17,8 nmol/L
witamina B12	300 pg/ mL
karotenoidy	1,038 lmol/ L
foliany	13,4 nmol/ L
cynk	0,73 lg/ mL
selen	105 lg/ L

Wartość energetyczna

Energia jest jednym z ważniejszych elementów dietoprofilaktyki w zespole kruchości. Osoby starsze mogą być narażone na spożywanie zbyt małej ilości kalorii. Może to prowadzić do rozwinięcia niedożywienia oraz narażenia na większe powikłania chorób [12]. W badaniu Shikany [13] wykazano, że osoby z zespołem kruchości spożywały średnio o 63 kcal mniej na dobę w stosunku do osób chorych. Inne badanie [14] potwierdziło tę zależność. Różnica jednak wynosiła 140 kcal/ dobę. Jeszcze inna praca [11] wykazała, że spożycie poniżej 21 kcal/ kg masy ciała/ dobę wiąże się z ryzykiem występowania choroby.

🔎 Dość kontrowersyjnym tematem jest natomiast związek nadwagi, otyłości i zespołu kruchości. W badaniu z BMC Medicine [22] naukowcy dowodzili, że nadwaga u osób ze średnim i ciężkim natężeniem choroby oraz otyłość pierwszego stopnia u osób z lżejszym natężeniem ma działanie protekcyjne. W przeciwieństwie do osób zdrowych wyższe BMI miało się w tym przypadku wiązać z niższym ryzykiem śmierci. Dla odmiany badanie w BMJ Open [23] pokazywało, że zarówno wysokie BMI, jak i obwód pasa to predyktor powstania w późniejszym okresie życia zespołu kruchości. Jak widać – sprawa nie jest jeszcze wyjaśniona i czekamy na dalsze nowości ze świata nauki.

Białko

Białko jest jednym z najczęściej analizowanych składników w kontekście tej jednostki chorobowej. Zbyt niska podaż białka u osób starszych może prowadzić do spadku siły i masy mięśniowej. W konsekwencji może powodować większe narażenie na zespół kruchości [15]. W badaniu Shikany [13] wykazano, że osoby chore spożywały mniej białka w stosunku do osób zdrowych.

Wykazano, że spożywanie 1g białka/ kg masy ciała/ dobę wiąże się z mniejszym ryzykiem zachorowania [54]. Ciekawe wyniki zaobserwowano w badaniu Bollwein [16]. Co prawda nie wykazano związku między ilością białka, jednak zauważono, że osoby chore mają niższe spożycie białka w godzinach porannych. Wyższe spożycie pojawiało się po południu i wieczorem.

Dieta śródziemnomorska dietą zalecaną

W kontekście zespołu kruchości nie można nie wspomnieć o modelu diety śródziemnomorskiej. Jak pokazują badania, ma on szerokie zastosowanie w tej jednostce chorobowej. U kobiet z zespołem kruchości, zaobserwowano niższe spożycie orzechów, owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych oraz gorszy stosunek jednonienasyconych do nasyconych kwasów tłuszczowych [17]. Wszystkie te elementy są ważnymi składowymi diety śródziemnomorskiej [18].

Wykazano również, że w grupie osób przestrzegających zasad diety śródziemnomorskiej było o 50% mniej osób z zespołem kruchości. Zależność ta utrzymywała się w trakcie 8- letniej obserwacji [17].

Orzechy

🔎 Również regularne spożywanie orzechów może pomóc w zachowaniu zdrowia i dobrostanu wśród starszych dorosłych, obniżając ryzyko wystąpienia zespołu kruchości. Badania wykazały, że osoby spożywające 5 lub więcej porcji orzechów tygodniowo miały o około 20% niższe ryzyko zapadnięcia na chorobę w porównaniu z tymi, którzy spożywali mniej niż 1 porcję miesięcznie [24].

Karotenoidy

Badanie na ten temat z 2022 roku opublikowano w renomowanym The American Journal of Clinical Nutrition [21]. Objęło grupę ponad 2 tysięcy osób starszych w ciągu 11 lat. Najistotniejszy wpływ miało spożycie karotenoidów. 10 mg dziennie obniżało ryzyko zespołu kruchości aż o 16%. Co ciekawe, w tym badaniu nie wykazano ochronnego wpływu takich antyoksydantów, jak witamina C oraz witamina E – przyp. redakcja

Mikrobiom jelitowy a zespół kruchości

Ciekawym i innowacyjnym podejściem do zespołu kruchości może być ocena składu mikrobiomu jelitowego. Co prawda, nie powstało wiele badań na ten temat, jednak w jednym z nich wykazano, że osoby chore miały znacznie zmniejszoną ilość pałeczek kwasu mlekowego w stosunku do osób zdrowych [19]. W innej pracy [20] zaobserwowano mniejszą różnorodność mikrobiomu u osób chorych.

Podsumowanie

Podsumowując, w kontekście zespołu kruchości należy zwrócić szczególną uwagę na wczesne wykrywanie choroby oraz edukację pacjenta w zakresie stylu życia oraz odpowiedniego sposobu żywienia. Należy zachęcać, w szczególności osoby starsze, do regularnej aktywności fizycznej oraz rezygnacji z używek. W przypadku żywienia trzeba zadbać o odpowiednią podaż energii, białka oraz innych składników odżywczych. Osoby starsze powinny jeść zdrowo oraz różnorodnie.

Bibliografia:

1. Wieczorowska-Tobis K. (2017), Typowe cechy medycyny geriatrycznej [w:] Wieczorowska-Tobis K., Talarska D., Geriatria i pielęgniarstwo geriatryczne (s. 96 – 97), Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL
2. Gilardi F., Capanna A., Ferraro M., Scarcella P., Marazzi M., Palombi L., Liotta G. (2018), Frailty screening and assessment tools: a review of characteristics and use in Public Health, Ann Ig 2018; 30: 128-139
3. Hernández Morante J. (2019), Dietary Factors Associated with Frailty in Old Adults: A Review of Nutritional Interventions to Prevent Frailty Development, Nutrients 2019; 11(1): 102
4. Peters L., Buskens E., Slaets J. (2012), Measurement Properties of the Groningen Frailty Indicator in Home-Dwelling and Institutionalized Elderly People, J Am Med Dir Assoc 2012; 13(6): 546 – 551
5. Dent E., Kowal P., Hoogendijk E. (2016), Frailtymeasurement in research and clinical practice: A review, European Journal of Internal Medicine 2016; 31: 3–10
6. Gleason L., Benton E., Alvarez-Nebreda M., Weaver M., Harris M., Javedan H. (2017), FRAIL Questionnaire Screening Tool, J Am Med Dir Assoc. 2017; 18(12): 1082–1086
7. Wang X., Lu Y., Li C., Larbi A., Feng L., Shen Q., Chong M., Lim W., Feng L. (2020), Associations of lifestyle activities and a heathy diet with frailty in old age: a community-based study in Singapore, Aging 2020; 12(1): 288 – 308
8. Semba R., Bartali B., Zhou J., Blaum C., Ko C., Fried L. (2006), Low Serum Micronutrient Concentrations Predict Frailty Among Older Women Living in the Community, The Journals of Gerontology 2006; 61(6): 549 – 599
9. Brikman S., Voortman T., Jong J., van Rooij F., Ikram M., Rivadeneira F., Franco O., Schoufour J. (2018), The association between lifestyle and overall health, using the frailty index, Arch Gerontol Geriatr. 2018; 76: 85 – 91
10. Rydwik E., Frandin K., Akner G. (2010), Effects of a physical training and nutritional intervention program in frail elderly people regarding habitual physical activity level and activities of daily living-A randomized controlled pilot study, Archives of Gerontology and Geriatrics 2010; 51(3): 283 – 289
11. Bartali B., Frongillo E., Bandinelli S., Lauretani F., Semba R., Fried L., Ferrucci L. (2006), Low Nutrient Intake Is an Essential Component of Frailty in Older Persons, J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2006; 61(6): 589 – 593
12. Kłęk S. (2019), Problematyka diagnozowania i leczenia dietetycznego pacjentów niedożywionych [w:] Grzymisławski M., Dietetyka kliniczna (s. 367 – 375), Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL
13. Shikany J., Barrett-Connor E., Ensrud K., Cawthon P., Lewis C., Dam T., Shannon J., Redden D. (2015), Macronutrients, Diet Quality, and Frailty in Older Men, Journals of Gerontology 2015; 69(6): 695 – 701
14. Kobayashi S., Suga H., Sasaki S. (2017), Diet with a combination of high protein and high total antioxidant capacity is strongly associated with low prevalence of frailty among old Japanese women: a multicenter cross-sectional study, Nutrition Journal 2017; 16(1): 29
15. Warchoł M. (2019), Podstawowe informacje na temat jakości żywienia w różnych okresach życia człowieka [w:] Krauss H., Fizjologia Żywienia (s. 302-308), Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL
16. Bollwein J., Diekmann R., Kaiser M., Bauer J., Uter W., Sieber C., Volkert D. (2013), Dietary Quality Is Related to Frailty in Community-Dwelling Older Adults, J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2013; 68(4): 483 – 489
17. Veronese N., Stubbs B., Noale M., Marco Solmi M, Rizzoli R., Vaona A., Demurtas J., Crepaldi G., Maggi S. (2018), Adherence to a Mediterranean diet is associated with lower incidence of frailty: A longitudinal cohort study, Clinical Nutrition 2018, 37, 1492 – 1497
18. Widmer J., Flammer A., Lerman L., Lerman A. (2015), The Mediterranean Diet, its Components, and Cardiovascular Disease, Am J Med. 2015; 128(3): 229 – 238
19. van Tongeren S., Slaets J., Harmsen H. (2005), Fecal microbiota composition and frailty. Appl Environ Microbiol 2005; 71: 6438 – 6442
20. Jackson A., Jeffery B., Beaumont M. (2016), Signatures of early frailty in the gut microbiota. Genome Med 2016; 8: 8
21. Millar, C. L., Costa, E., Jacques, P. F., Dufour, A. B., Kiel, D. P., Hannan, M. T., & Sahni, S. (2022). Adherence to the Mediterranean-style diet and high intake of total carotenoids reduces the odds of frailty over 11 years in older adults: Results from the Framingham Offspring Study. The American Journal of Clinical Nutrition.
22. Jayanama, K., Theou, O., Godin, J., Mayo, A., Cahill, L., & Rockwood, K. (2022). Relationship of body mass index with frailty and all-cause mortality among middle-aged and older adults. BMC medicine, 20(1), 404. https://doi.org/10.1186/s12916-022-02596-7
23. Uchai, S., Andersen, L. F., Hopstock, L. A., & Hjartåker, A. (2023). Body mass index, waist circumference and pre-frailty/frailty: the Tromsø study 1994-2016. BMJ open, 13(2), e065707. https://doi.org/10.1136/bmjopen-2022-065707
24. Wang R, Hannan MT, Want M, Schwartz AW, Lopez-Garcia E, Grodstein F. Long-Term Consumption of Nuts (Including Peanuts, Peanut Butter, Walnuts, and Other Nuts) in Relation to Risk of Frailty in Older Women: Evidence from a Cohort Study. The Journal of Nutrition, Volume 153, Issue 3, March 2023, Pages 820-827, doi.org/10.1016/j.tjnut.2023.01.003.

• Data pierwotnej publikacji: 16.12.2020
• Data aktualizacji o nowe badania naukowe: 28.08.2023