Zespół niedoboru T3 w sporcie. Jak trening wpływa na pracę tarczycy?

Niedoczynność tarczycy jest jednym z najczęściej występujących schorzeń dotykających współczesnych kobiet. Wśród chorób tarczycy rzadko wymienianą jest niedoczynność tarczycy w stanie eutyreozy. Jest ono jednak zjawiskiem częstym wśród sportowców. Schorzenie może być ciężkie do zdiagnozowania i podkreśla rolę prawidłowego odżywienia sportowca.

Etiologia

Ten rodzaj niedoczynności tarczycy w literaturze medycznej występuje pod trzema różnymi nazwami:

• Zespół choroby eutyreozy (ESS)
• Zespół choroby niezwiązanej z tarczycą (NTIS)
• Zespół niskiego poziomu T3

Zespół ten jest uwarunkowany nieprawidłową równowagą hormonów tarczycy u pacjentów z prawidłowym funkcjonowaniem tarczycy [3]. Schorzenie bywa trudne do zdiagnozowania. Szczególnie jeśli diagnostyka opiera się jedynie na badaniu poziomów TSH i fT4. To właśnie one są często zalecane do badań w kierunku chorób tarczycy.

W obrazie klinicznym obserwujemy niski poziom T3 [2,3]. Stężenie TSH pozostaje w normalnym zakresie, ale jest nieodpowiednio niskie w porównaniu do poziomu T3. Obserwowane są również przypadki ze zwiększeniem poziomu T4 i niskim T3. Poziom odwróconej T3 (rT3) jest podwyższony [9]. RT3 jest hormonem metabolicznie nieaktywnym, zwanym antyhormonem tarczycy. Rt3 działa antagonistycznie w stosunku do T3 i polega a blokowaniu receptora dla T3 [1].

Podwyższone rT3 wynika ze zmian w aktywności enzymów dejodynazy. Odpowiadają one za przekształcenie T4 w T3 [9]. Zmniejszona aktywność enzymu 5′-monodejodynazy jodotyroniny typu I powoduje zmienioną pozycję atomów jodu na pierścieniach aromatycznych [9,12].

Następuje odjodowanie wewnętrznego, a nie jak w normalnych warunkach, zewnętrznego pierścienia. Proces ten powoduje powstanie nieaktywnej formy trójjodotyroniny (odwrotnej T3, rT3). Wzrost stężenia rT3 prowadzi do zmniejszenia uwalniania hormonów tarczycy do krwiobiegu i syndromu niskiej T3.

Mechanizmy zespołu niskiego T3

Zmiany w aktywności enzymów dejodynazy tłumaczy się mechanizmami oszczędzającymi energię [3]. Jest to pewnego rodzaju mechanizm obronny organizmu. W sytuacji intensywnego stresu emocjonalnego, psychologicznego lub fizjologicznego organizm przekształca nadmiar T4 w odwrócone T3 (rT3).

Celem jest oszczędzanie energii i ochrona własnych tkanek. Typowa niedoczynność tarczycy zazwyczaj obejmuje dysfunkcję samej tarczycy. Najczęściej spowodowana jest chorobą autoimmunologiczną (Hashimoto) lub niedoborem jodu. Poziom T3 jest zwykle niski z powodu zmniejszonej produkcji prekursora T4 [4]. W zespole niskiego T3 problem nie jest bezpośrednio związany z funkcją samej tarczycy.

U osób z zaburzeniami pracy tarczycy obserwuje się wysokie stężenie kortyzolu. Wysoki poziom kortyzolu u sportowców zwykle spowodowany jest słabą regeneracją. Wynikać też może z dużej objętości treningowej, zbyt niskiej podaży energii i snu [9]. 

Badania wykazały, że głównym czynnikiem prowokującym zmianę aktywności enzymów dejodynazy wśród sportowców jest niska dostępność energii. Dla przypomnienia dostępność energii to spożycie energii w diecie minus wydatek energetyczny podczas ćwiczeń [5]. 

Co ciekawe zaburzenia funkcji tarczycy zaobserwowano nawet przy krótkoterminowych interwencjach. 4-dniowa niska dostępność energii (8 kontra 30 kcal /kg FFM) powodowała spadek fT3 o 18% oraz wzrost poziomu odwróconej T3 (rT3) o 24%. Objętość i intensywność wysiłku nie wpływały negatywnie na poziom hormonów tarczycy.

Obserwacje zespołu niskiego poziomu T3 u sportowców sugerują, że niedobór energii w głównej mierze jest indukowany przez koszt energetyczny ćwiczeń. Sportowcy mają problem z odpowiednim uzupełnieniem energii wydatkowanej na długich i intensywnych treningach.

Niska rezerwa energetyczna prowadzi do zaburzeń gospodarki hormonalnej, funkcji rozrodczych i funkcji endokrynologicznych [1,9]. Zawodniczki z zespołem niskiego T3 wykazują zaburzenia miesiączkowania [11]. Więcej energii w diecie zwykle przywraca równowagę hormonalną tarczycy [5].

Najbardziej drastyczne spadki poziomu fT3 i wzrost rT3 obserwowano przy dostępności energii na poziomie 10-19 kcal/kg FFM (beztłuszczowej masy ciała). Zwiększenie dostępności energii do 25 kcal/kg przywracało prawidłowe funkcjonowanie tarczycy bez konieczności moderowania schematu ćwiczeń [7]. Spostrzeżenia te mogą, być zadziwiające, biorąc pod uwagę, że zgodnie z literaturą naukową o niskiej dostępności energii mówimy <30 kcal/kg FFM dziennie. Zgodnie z aktualnymi zaleceniami dla utrzymania odpowiedniej równowagi energetycznej sportowiec powinien spożywać ok. 45 kcal/ kg FFM (beztłuszczowej masy ciała) dziennie [13]. 

Wpływ aktywności fizycznej na pracę tarczycy

W odniesieniu do osób cierpiących na jawną niedoczynność włączenie aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności poprawia pracę gruczołu. Obserwuje się znacznie niższe stężenie TSH u pacjentów regularnie ćwiczących w porównaniu z osobami nieaktywnymi. Stwierdza się istotny spadek poziomu TSH oraz znaczny wzrost w poziomach T3 i T4. Włączenie aktywności powoduje zmniejszenie poziomu tkanki tłuszczowej. Wytyczne dla pacjentów z leczoną już niedoczynnością tarczycy rekomendują włączenie regularnej aktywności fizycznej w celu poprawy funkcji tarczycy [6].

Temat związany z leczeniem niedoczynności tarczycy u elitarnych sportowców nie tak dawno wywołał sporo kontrowersji. Agencja Antydopingowa Stanów Zjednoczonych (USADA) złożyła wniosek do Światowej Agencji Antydopingowa (WADA) o zakaz stosowania leków na tarczycę wśród sportowców. WADA odrzuciła prośbę USADA, argumentując, że dostępne dowody naukowe nie potwierdzają, aby niedoczynność tarczycy była wywoływana przetrenowaniem ani wpływu leków na tarczycę na poprawę wydajności [10]. 

Skutki

Choć zaburzenie równowagi między T3 a rT3 bywa postrzegane jako korzystne dla adaptacji oszczędzającej energię i azot [14] to należy podkreślić, iż jest to stan patologiczny. Osoba dotknięta zespołem choroby w stanie eutyreozy doświadcza objawów typowych dla niedoczynności tarczycy. Objawy obejmują:

• obniżone tempo spoczynkowej przemiany materii (PPM)
• tendencję do szybkiego przyrostu masy ciała
• mniejszoną produkcję ciepła
• wrażliwość na zimno
• uczucie letargu
• spowolnienie umysłowe
• opadające powieki.

W konsekwencji długofalowej niski poziom aktywnego hormonu tarczycy T3 może prowadzić do zmniejszenia kurczliwości mięśnia sercowego, dysfunkcji rozkurczowej i przedwczesnego usztywnienia naczyń krwionośnych [8]. W zespole niskiego T3 obserwuje się osłabienie mięśni, co może objawiać się podwyższonym poziomem kinazy kreatynowej (CK). Niedoczynność tarczycy powoduje zmniejszony obrót białka i upośledzenie metabolizmu węglowodanów [11].

Postępowanie

W sytuacjach, kiedy T4 jest przekształcane w odwrócone T3 (rT3) w celu oszczędzania energii przyjmowanie syntetycznego hormonu T3 może być niebezpieczne. Obserwowane zmiany w poziomach T3 i rT3 są kompensacyjną adaptacją organizmu w odpowiedzi na czynniki zewnętrzne. Wówczas podanie syntetycznego T3 może zwiększyć tempo przemiany materii i prowadzić do powikłań sercowo-naczyniowych.

W centrum uwagi powinno znaleźć się zdefiniowanie przyczyny wystąpienia schorzenia. Zespół niskiego T3 jest odwracalny, jeśli źródło problemu zostanie rozwiązane. Konieczne jest systematyczne monitorowanie czynności tarczycy w celu potwierdzenia normalizacji zespołu choroby niskiego T3 [9].

Podsumowanie

Jak wykazano, sama aktywność fizyczna nie wpływa negatywnie na pracę tarczycy, a nawet może ją usprawniać. Na arenie sportowej zespół niskiego T3 najczęściej występuje w połączeniu z niskim spożyciem energii, jadłowstrętem psychicznym i przetrenowaniem. Fakt ten podkreśla konieczność monitorowania prawidłowego odżywienia i stanu zdrowia sportowca. Należy zachować czujność przy rozważaniu przyczyn zaburzeń endokrynologicznych. Zwłaszcza w odniesieniu do osób, które zgłaszają dolegliwości typowe dla niedoczynności tarczycy.

Bibliografia:

1. Pirahanchi, Y., Tariq, M. A., & Jialal, I. (2020). Physiology, thyroid. StatPearls [Internet].

2. Ganesan, K., & Wadud, K. (2020). Euthyroid sick syndrome. StatPearls [Internet].  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482219/

3. Iwona Beń-Skowronek, Robert Piekarski. (2011). Zespół niskiej fT3 i fT4 – prezentacja pacjentów z chorobami pozatarczycowymi. Endokrynol. Ped. 10/2011;3(36):67-70
   DOI: 10.18544/EP-01.10.03.1324
4. Rhee, C. M., & Kalim, S. (2018). Thyroid Status in Chronic Renal Failure Patients. In Textbook of Nephro-Endocrinology (pp. 477-492). Academic Press. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B9780128032473000283.  
5. Loucks, A. B., & Callister, R. (1993). Induction and prevention of low-T3 syndrome in exercising women. American Journal of Physiology-Regulatory, Integrative and Comparative Physiology, 264(5), R924-R930.   

6.  Bansal, A., Kaushik, A., Singh, C. M., Sharma, V., & Singh, H. (2015). The effect of regular physical exercise on the thyroid function of treated hypothyroid patients: An interventional study at a tertiary care center in Bastar region of India. Archives of Medicine and Health Sciences, 3(2), 244.
7. Loucks, A. B., & Heath, E. M. (1994). Induction of low-T3 syndrome in exercising women occurs at a threshold of energy availability. American Journal of Physiology-Regulatory, Integrative and Comparative Physiology, 266(3), R817-R823.. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8160876/.
8. Zhao, Y., Wang, W., Zhang, K., & Tang, Y. D. (2021). Association Between Low T3 Syndrome and Poor Prognosis in Adult Patients With Acute Myocarditis. Frontiers in Endocrinology, 12, 103. 
9. Ganesan, K., & Wadud, K. (2020). Euthyroid sick syndrome. StatPearls [Internet].  https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29489255/.

10. Thompson, P. D., Arena, R., Riebe, D., & Pescatello, L. S. (2013). ACSM’s new preparticipation health screening recommendations from ACSM’s guidelines for exercise testing and prescription. Current sports medicine reports, 12(4), 215-217.   
11. Duhig, T. J., & McKeag, D. (2009). Thyroid disorders in athletes. Current sports medicine reports, 8(1), 16-19.
12. Warner, M. H., & Beckett, G. J. (2009). Mechanisms behind the non-thyroidal illness syndrome: an update. The Journal of endocrinology, 205(1), 1-13.

13. Casazza, G. A., Tovar, A. P., Richardson, C. E., Cortez, A. N., & Davis, B. A. (2018). Energy availability, macronutrient intake, and nutritional supplementation for improving exercise performance in endurance athletes. Current sports medicine reports, 17(6), 215-223.  
14. Larson-Meyer, D. E., & Gostas, D. E. (2020). Thyroid Function and Nutrient Status in the Athlete. Current sports medicine reports, 19(2), 84-94.