Znakowanie produktów spożywczych. Najważniejsze zasady

Znakowanie produktów spożywczych lub znakowanie żywności (tzw. food labelling) oznacza umieszczanie informacji dotyczących środka spożywczego na opakowaniu, etykiecie lub opakowaniu zbiorczym. Informacje te przyjmują postać słów, liter, znaków firmowych, obrazków, rysunków lub symboli. Dotyczyć mogą terminów ważności, sposobów przygotowania, spożycia, wartości odżywczej bądź innych aspektów handlowych. Znakowanie to nie może wprowadzać konsumenta w błąd. Każda deklaracja, którą producent umieszcza na opakowaniu, musi być zweryfikowana i zaakceptowana przez odpowiednie organy nadzoru [1]

Dlaczego znakowanie żywności jest ważne i czemu ono służy?

Zadaniem znakowania żywności jest przede wszystkim ochrona interesów konsumenta, w tym jego życia i zdrowia. Znakowanie odgrywa również rolę w handlu żywnością i jest źródłem informacji dla konsumenta. Znaki mogą być umieszczane bezpośrednio na opakowaniu produktu żywnościowego lub na etykiecie.

Znakowanie stanowi element zapewnienia bezpieczeństwa produktu żywnościowego. Składa się na niego jakość zdrowotna, wartość odżywcza i sensoryczna [2].  Informacje podane na etykiecie mogą przyczynić się do podejmowania świadomych decyzji o wyborze produktu. W celu zapobiegania nieuczciwym praktykom handlowym stosuje się różnorodne systemy rejestracji i znakowania żywności. Chroni to konsumentów przed możliwością popełnienia pomyłki i ułatwia dokonanie wyboru podczas zakupów. Oświadczenia zdrowotne i żywieniowe są niezbędne zwłaszcza dla konsumentów, chcących właściwie się odżywiać [3].

Przepisy prawne dotyczące znakowania żywności w Polsce

W Polsce europejskie standardy znakowania produktów spożywczych określone są w zharmonizowanych aktach prawa krajowego, w tym między innymi [4]:

• Ustawie z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz.U. z 2006 r. Nr 17., poz. 1225 z póżn. zm.);
• Ustawie z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno – spożywczych (Dz.U. Nr 5 z 2001 r., poz. 44 z późn. zm.);
• Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 10 lipca 2007r. w sprawie znakowania środków spożywczych (Dz.U. Nr 137, poz. 966 z późn. zm.);
• Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności;
• Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/848 z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych;
• Rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) 2018/775 z dnia 28 maja 2018 r. ustanawiającym zasady stosowania art. 26 ust. 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, w odniesieniu do reguł dotyczących wskazywania kraju lub miejsca pochodzenia podstawowego składnika środka spożywczego

Informacje o znakowaniu żywności

Można wyróżnić trzy grupy należące do takich informacji: informacja żywieniowa, oświadczenie żywieniowe, oświadczenie zdrowotne.

Informacja żywieniowa

Informacja żywieniowa zawiera dane dotyczące składników odżywczych w produkcie, ich ilości i rodzaju, a także wartości energetycznej całego produktu.

Oświadczenie żywieniowe

Oświadczenia żywieniowe to każda informacja, w tym reklama, która stwierdza lub sugeruje, że środek spożywczy posiada szczególną wartość odżywczą ze względu na: energię, którą dostarcza (w zmniejszonej lub zwiększonej ilości), albo nie dostarcza; wartości odżywcze, które zawiera (w zmniejszonej lub zwiększonej ilości), albo nie zawiera.

Oświadczenia żywieniowe są to więc komunikaty umieszczane na opakowaniach, które sugerują lub dają do zrozumienia, że produkt ma szczególne właściwości odżywcze lub dietetyczne. Właściwości te mogą wynikać z obniżonej zawartości danego składnika np. „niska zawartość cukru”, czy „zmniejszona wartość energetyczna” [13].

Oświadczenia zdrowotne

Oświadczenia zdrowotne stanowią te oświadczenia, na podstawie których stwierdza się, że produkt lub zawarte w nim składniki mogą działać korzystnie na zdrowie, zapobiegać chorobom lub pomagać w ich leczeniu. Podstawą prawną oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych jest Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 z 20 grudnia 2006 r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności.

Dodatkowo informacja podana na opakowaniu musi być podana w języku polskim i być wyraźna, czytelna, zrozumiała, widoczna i nieusuwalna. W przypadku produktów zagranicznych na opakowaniu powinno znaleźć się dodatkowe oznakowanie w języku polskim [5].

Obligatoryjne i dodatkowe informacje umieszczane na produktach spożywczych

Informacja na opakowaniu	Status informacji
Nazwa produktu	Obowiązkowo
Nazwa i adres producenta	Obowiązkowo
Masa netto produktu	Obowiązkowo
Lista składników	Obowiązkowo
Data minimalnej trwałości	Obowiązkowo
Zawartość składników odżywczych w 100g produktu	Obowiązkowo
Sposób użycia	Obowiązkowo
Obecność dozwolonych substancji dodatkowych lub innych dodatków	Obowiązkowo
Warunki przechowywania	Obowiązkowo
Stopień pokrycia zalecanego dziennego zapotrzebowania na dany składnik	Dobrowolnie
Nazwa kraju pochodzenia dla produktów importowanych	Obowiązkowo
Zalecenia zdrowotne	Po spełnieniu dodatkowych kryteriów

Na opakowaniach środków spożywczych mięsnych powinny znaleźć się jeszcze informacje takie jak: składniki, klasa jakości handlowej, o ile została ustalona w odrębnych przepisach. W przypadku pozostałych środków spożywczych – klasa jakości handlowej lub inny wyróżnik, o ile ustalono je w odrębnych przepisach lub wynika to z przepisów Unii Europejskiej.

Sformułowanie ,,dietetyczny” na opakowaniach: czy jest ono dozwolone?

Przepisy jednoznacznie wykluczają używanie pewnych sformułowań w stosunku do środków spożywczych powszechnie spożywanych. Nie wolno używać w oznaczeniu sformułowania dietetyczny bądź innego mającego tożsame znaczenie, mogłoby to bowiem sugerować, iż oferowany przez producenta produkt jest środkiem specjalnego przeznaczenia żywieniowego.

W przypadku środków spożywczych, które nie zostały uznane na mocy obowiązujących regulacji za preparaty do początkowego żywienia niemowląt, jest podobnie. Nie mogą one zostać oznakowane, prezentowane, reklamowane, promowane i wprowadzane do obrotu w sposób przekonujący bądź chociażby sugerujący, że spożywanie ich wystarcza do zaspokojenia potrzeb żywieniowych prawidłowo rozwijającego się niemowlęcia w okresie pierwszych kilkudziesięciu tygodni życia [7].

Informacje o dacie ważności produktu

Środki spożywcze muszą zawierać informację o dacie ważności. Informacja ta może mieć postać napisu: „najlepiej spożyć przed…”, „najlepiej spożyć przed końcem…” lub „termin przydatności do spożycia”. Te zwroty nie są synonimami i oznaczają dwie różne rzeczy.

Terminy „najlepiej spożyć przed…”, „najlepiej spożyć przed końcem…” oznaczają „minimalną trwałość” produktu lub czas, w ciągu którego produkt zachowuje swoje specyficzne właściwości pod warunkiem odpowiedniego przechowywania. Innymi słowy, gdy termin wskazany w informacji „najlepiej spożyć przed…” upłynął, produkt nadal nadaje się do spożycia, ale producent nie gwarantuje utrzymania jego właściwości organoleptycznych na najwyższym poziomie[8].

System znakowania GDA

Chcąc sprostać oczekiwaniom konsumentów, Europejska Federacja Producentów Żywności przy współudziale największych firm spożywczych w Europie wprowadziła system znakowania żywności, który ma na celu głównie zapobieganie chorobom cywilizacyjnym wynikającym ze złych nawyków żywieniowych.

System ten pełni rolę programu edukacyjnego, tak aby konsument był poinformowany o wartości odżywczej całego produktu lub jego porcji i już w miejscu zakupu mógł, bez posiadania zaawansowanej wiedzy na temat żywienia, określić ważność danego produktu w swojej diecie.

Z systemem związany jest skrót GDA występujący na produktach, który oznacza Wskazane Dzienne Spożycie (WDS). Jest to informacja o poziomie spożycia poszczególnych składników odżywczych i energii w ciągu doby, zalecanego dla przeciętnego dorosłego, zdrowego konsumenta [5].

Znakowanie żywności ekologicznej

Zasady produkcji metodami ekologicznymi, kontroli i certyfikacji oraz znakowania produktów rolnictwa ekologicznego reguluje na poziomie Unii Europejskiej Rozporządzenie Rady (EWG) 2092/91 z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych (DzUrz WE L 198 z 22.7.1991 z późn. zm.). Do znakowania tego typu żywności odnoszą się oczywiście wszystkie zasady znakowania żywności określone przepisami krajowymi i wspólnotowymi, a powyższe rozporządzenie określa szczegółowo dodatkowe zasady znakowania zarezerwowanego wyłącznie dla żywności produkowanej metodami ekologicznymi .

Według przepisów umiejscowienie słów “eko”, “eco”, “bio” lub “organic” na opakowaniu jest zarezerwowany wyłącznie dla żywności ekologicznej.

 Producenci często próbują wprowadzać konsumentów w błąd, stosując wyrażenia tj.: “prosto z natury”, “z ekologicznych rejonów”, ale jest to charakter wyłącznie marketingowy i nie świadczy to o ekologicznym charakterze produktów.

Jedynie powyżej wymienione oznaczenia gwarantują pewne pochodzenie z certyfikowanych gospodarstw ekologicznych. Gwarancją tego, że zakupiony przez nas produkt pochodzi z ekologicznego gospodarstwa są specjalne certyfikaty, które przyznawane są producentom po spełnieniu przez nich określonych warunków[9].

Znak rolnictwa ekologicznego Unii Europejskiej: o czym świadczy?

Użycie tego znaku jest dobrowolne. Znak informuje, że :

• 95% składników tego produktu zostało wyprodukowane metodami ekologicznymi,
• produkt spełnia wymogi oficjalnego nadzoru,
• produkt pochodzi bezpośrednio od producenta lub sprzedawany jest przygotowany w zamkniętym i zabezpieczonym opakowaniu

Podsumowanie

Etykiety są najważniejszym, bo bezpośrednim sposobem dostarczania konsumentom informacji o żywności. Informacje umieszczane na etykietach muszą być czytelne, a także proste i łatwe do wykorzystania przez przeciętnego konsumenta. Nie jest to łatwe do spełnienia, gdyż czytelność etykiety często jest ograniczana jej niewielkim rozmiarem oraz dużą liczbą obowiązkowych informacji, które ma ona zawierać.

Obowiązujące przepisy dotyczące znakowania żywności stanowią, że środek spożywczy w opakowaniu jednostkowym ma być oznakowany w sposób zawierający następujące dane: nazwa produktu i dane identyfikujące producenta bądź dystrybutora, wykaz składników oraz ilości niektórych składników lub kategorii składników, ilość netto lub masa netto i liczba sztuk w przypadku paczkowanych środków spożywczych, data ważności produktu, sposób przechowywania i sposób użycia wyrobu.

Bibliografia:

1. I. Wąsowska-Grzesznik. Obowiązek znakowania żywności(2012). A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 270 str.41
2. M. Śmiechowska. Znakowanie produktów żywnościowych (2012).Zakład Chemii, Ekologii i Towaroznawstwa Żywności Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Ann. Acad. Med. Gedan. 42, 65
3. E. Czarniecka- Skubina, A. Janicki. Znakowanie produktów żywnościowych. Informacje żywieniowe i zdrowotne(2009). Przemysł Spożywczy. Tom 63, nr 1, str. 34-36
4. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej(2011). Pobrano z https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32011R1169
5. M. Śmiechowska. Znakowanie produktów żywnościowych (2012).Zakład Chemii, Ekologii i Towaroznawstwa Żywności Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Ann. Acad. Med. Gedan. 42, str. 67
6. Dziennik Ustaw (2006).Pobrano z Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia. (Dz.U. z 2006 r. Nr 171, poz. 1225)
7. I. Wąsowska-Grzesznik. Obowiązek znakowania żywności(2012). A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 270 str.225
8. K. KRYSZTOFIAK, A. BILSKA. ZASADY ZNAKOWANIA PRODUKTÓW SPOŻYWCZYCH(2011). Nauka Przyroda Technologie 2011 Tom 5 Zeszyt 3
9. Certyfikacja i znakowanie żywności ekologicznej(2019). Pobrano z https://zywnosc-ekologiczna.com.pl/blog/zywnosc-ekologiczna-wiedza/certyfikacja-i-znakowanie-zywnosci-ekologicznej/