Związki fitochemiczne o właściwościach prozdrowotnych

W zaktualizowanej piramidzie żywienia warzywa i owoce stanowią pierwsze piętro produktów spożywczych. Często jako walory tej grupy przytacza się wysoką zawartość błonnika, bogactwo witamin i minerałów czy działanie alkalizujące. Produkty roślinne są fenomenalne pod względem mnogości wytwarzanych przez nie związków chemicznych. W tym artykule chcę zagłębić się nieco w chemię, a właściwie fitochemię. Związki fitochemiczne to substancje wytwarzane przez rośliny w celu ochrony ich przed działaniem czynników środowiskowych m.in. do walki z patogenami. Substancje, w które natura wyposażyła rośliny, sprawdzają się również w leczeniu jak i zapobieganiu chorobom występującym u ludzi.

Spokojnie można stwierdzić że były to pierwsze środki lecznicze, a za przykład niech posłużą chinina, atropina, glikozydy nasercowe. Wszystkie warzywa i owoce są cenne i powinny stanowić nieodłączny element zdrowej diety, jednak wśród tej grupy są prawdziwe bomby zdrowotne właśnie ze względu na zawartość substancji o korzystnym wpływie na ludzki organizm. Poniżej zestawienie kilku fitochemicznych superpozycji.

1. Czosnek, cebula, szczypiorek

Pierwsze skojarzenie jakie przychodzi większości z nas jeśli chodzi o sam czosnek to kuracja przy przeziębieniu. Warzywa z rodziny o wdzięcznej nazwie amaryklowate swoje właściwości zdrowotne zawdzięczają organicznym związkom siarki z bakteriobójczą allicyną na czele. Allicyna wykazuje działanie hamujące względem bakterii gram „-„ i gram „+”. Na jej działanie nie pozostają obojętne bakterie z rodzaju Staphylococcus, Streptococcus, Bacillus. Do tego należy dołączyć również działanie przeciwwirusowe (simplex, Influenzae B, Parainfluenzae virus, Cytomegalovirus), przeciwgrzybicze (Candida i Saccharomyces) oraz przeciwpasożytnicze (G. lamblia, E.histolytica). Z kolei disiarczek diallilu wykazuje działanie antynowotworowe dzięki możliwości osłabiania działania kancerogennych nitrozoamin (obecnych m.in. w zwęglonym na grillu mięsie). Związki siarki wpływają pozytywnie na układ krążenia poprzez obniżenie ciśnienia krwi i właściwości przeciwzakrzepowe.

2. Warzywa krzyżowe

Mocny punkt jeśli chodzi o zapobieganie nowotoworom, najbardziej znane są dwa związki – sulforafan oraz indolo-3 karbinol. Pierwszy występuje w brokule i jego kiełkach, jego działanie minimalizuje ryzyko powstawania mutacji oraz obniża reaktywność czynników mutagennych. Dodatkowo sulforafan działa jak antyoksydant oraz wykazuje działanie bakreriobójcze względem H.pylori. Indylo-3-karbinol jest związkiem wytwarzanym przez rośliny kapustne zwłaszcza kapustę, kalafior, brukselkę, jarmuż i przede wszystkim ogranicza namnażanie i wzrost komórek nowotworowych.

3. Przyprawy

Mnogość metabolitów wtórnych obecnych w przyprawach wpływa na szerokie spektrum ich działania na organizm. Wśród najbardziej popularnych należy wymienić:

Kurkuma – żółty składnik przyprawy curry. Obecna w kurkumie kurkumina ma wielokierunkowe działanie na organizm. Należy do najsilniejszych środków przeciwzapalnych, wykazuje działanie przeciwutleniające, co odgrywa dużą rolę zwłaszcza w ochronie przed chorobami sercowo-naczyniowymi. Jak pokazują badania kurkumina sprawdza się jako druga linia wspomagająca przy chemioterapii nowotworów, wzmacniając efekty terapii oraz ograniczając wzrost guza. Z innych antynowotworowych właściwości należy wymienić zdolność do kierowania komórek na drogę apoptozy (programowanej śmierci) oraz zapobieganie angiogenezie (tworzeniu nowych naczyń krwionośnych). Ważną rzeczą, o której należy pamiętać, to aby do kurkumy dodawać pieprz – zawarta w nim piperyna zwiększa przyswajalność kurkuminy. Druga istota sprawa kurkumina rozpuszcza się w tłuszczu więc warto spożywać ją do posiłku zawierającego ten składnik.

Imbir – gingerol zawart w imbirze wykazuje działanie przeciwwymiotne co może być wykorzystane przy leczeniu choroby lokomocyjnej, leczeniu nudności i wymiotów – zwłaszcza po zabiegach chirurgicznych, po chemioterapii czy w trakcie ciąży. Gingerol wykazuje również działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne, może mieć zastosowanie w leczeniu stanów zapalnych kości i stawów. Zwalcza powstawanie niektórych komórek rakowych oraz hamuje angiogenezę.

Tymianek, majeranek cząber – wspólnym mianownikiem dla tych trzech ziół jest wystepowanie olejków eterycznych, wśród których głównymi składnikami jest tymol oraz karwakrol o silnym działaniu antyseptycznym. Tymol  wykazuje działanie bakteriobójcze jak i grzybobójcze w stosunku do C.albicans. Z kolei karwakrol wykazuje działanie bakteriobójcze w stosunku do E.coli i B. cereus. Także i te przyprawy przyczyniają się do hamowania wzrostu guzów nowotworowych. Oregano i olejek na jego bazie mają bardzo dużą zdolność do hamowania wzrostu H.pylori.

4. Zielona herbata

Bogactwo polifenoli, w tym ketachin ze sławnym galusanem epigallokatechiny (EGCG) na czele. Polifenole zawarte w herbacie wykazują silne działanie przeciwutleniające, przyczyniając się m.in. do wzrostu aktywności enzymów antyoksydacyjnych w organizmie. EGCG odgrywa bardzo ważną rolę jeśli chodzi o ochronę przed nowotworami przyczyniając się do szybszej eliminacji toksyn kancerogennych. Z innych aspektów warto również nadmienić zapobieganie angiogenezie. Na sam koniec warto wspomnieć również o działaniu hamującym EGCG na wzrost H.pylori

5. Owoce o ciemnej skórce

Jagody, jeżyny, czarne porzeczki oraz aronia. Mają bardzo duży potencjał antyoksydacyjny za względu na obecność antocyjanów. Oprócz zmiatania wolnych rodników antocyjany wykazują zdolność do chelatowania jonów metali ciężkich oraz hamują procesy utleniania tłuszczów. Wykazują także szereg prozdrowotnych właściwości, jeśli chodzi o działanie na organizm – wymienić tutaj należy działanie ochronne na układ sercowo-naczyniowy, pozytywny wpływ na wzrok czy działanie ochronne przed procesem nowotworowym.

Lista dobroczynnych składników fitochemicznych jest znacznie dłuższa – to tylko niektóre z przykładów obrazujących jak duże znaczenie dla zdrowia ma obecność warzyw i owoców w codziennym jadłospisie.

Żródła:

1. Kolarzyk, Antyodżywcze i antyzdrowotne aspekty żywienia człowieka
2. Krzyżek, Polifenole w terapii chorób wywołanych przez Helicobacter pylori
3. Servan-Schreiber. Antyrak- nowy styl życia
4. M.Szaniawska i wsp., Budowa, właściwości i zastosowanie antocyjanów
5. M.Tomas i wsp., Substancje pochodzenia naturalnego w walce z zakażeniami Helicobacter pylori