Dieta zachodnia obfituje w produkty, które mogą powodować niedokrwistość z niedoboru żelaza. Wynika to z niewielkiego spożycia warzyw i owoców obfitujących w witaminę C, która zwiększa absorpcję żelaza pochodzenia roślinnego. Spora ilość spożytych kaw i herbat przyczynia się do “wyłapywania” żelaza przez zawarte w nich taniny. Z tego względu coraz częściej poleca się zażywanie preparatów żelazowych, które zwiększają ilość tego pierwiastka w diecie. Ale czy na pewno przyjmowanie takich suplementów jest bezpieczne?
RODZAJE ŻELAZA
Żelazo możemy podzielić na hemowe czyli pochodzenia zwierzęcego, które jest lepiej wchłaniane (ok. 20%) oraz niehemowe, pochodzenia roślinnego, które wchłania się maksymalnie w 5%. Aby żelazo było lepiej wchłaniane niezbędna jest obecność witaminy C, która zwiększa wchłanianie tego pierwiastka.
Zwiększone wchłanianie żelaza:
- obecność w diecie żelaza hemowego, białka, kwasu askorbinowego, miedzi, kwasu foliowego,
- niedobór żelaza w organizmie (ciąża, laktacja),
- utrata krwi.
Zmniejszone wchłanianie żelaza:
- obecność żelaza niehemowego, błonnika, szczawianów, wapnia, cynku, tłuszczu,
- stany zapalne jelit,
- nadmiar żelaza organizmie,
- niewystarczające wydzielanie kwasu solnego w żołądku.
NIEDOBÓR ŻELAZA
Anemia (niedokrwistość) – jest patologicznym stanem, o którym mówimy, kiedy dochodzi do zmniejszenia liczby erytrocytów (czerwonych krwinek), poziomu hemoglobiny (barwnika erytrocytów odpowiedzialnego za transport tlenu) we krwi.
Najczęściej występujące rodzaje niedokrwistości:
→ Pokrwotoczna,
→ Niedokrwistość z niedoboru żelaza (dotyczy 1/4 kobiet w wieku 20-50 lat),
→ Anemia hemolityczna (nabyta lub wrodzona),
→ Anemia megaloblastyczna – związana jest z powiększeniem
krwinki czerwonej (niedobór witaminy B12 i/lub kwasu foliowego).
Przyczyny anemii są różne: nieodpowiednia dieta uboga w witaminę B12, kwas foliowy i/lub żelazo; zespół złego wchłaniania; obfite miesiączki; alkoholizm; stosowanie niektórych leków; czynniki genetyczne; itp.
Objawami niedoboru żelaza są: łamliwość włosów, kruche paznokcie, blada, ziemista cera, przemęczenie, bladość śluzówki jamy ustnej i towarzyszące jej stany zapalne, zaburzenia trawienia, zawroty głowy, kruchość kości, nerwowość, otyłość, zwolnione reakcje umysłowe.
W organizmie człowieka żelazo występuje w ilości ok. 5 g z czego blisko 70% jest połączone z hemoglobiną odpowiadając za transport tlenu po organizmie. Zapotrzebowanie na ten pierwiastek wynosi dla dorosłego mężczyzny około 1 mg, dla kobiety około 1,4 mg. W przypadku kobiet zapotrzebowanie jest wyższe ze względu na utratę krwi w trakcie miesiączek i to zapotrzebowanie zwiększa się w okresie ciąży i laktacji.
Dobre źródła żelaza to: podroby (wątroba, nerki, serce), żółtko jaj, kasze, warzywa strączkowe, kakao, sok z czarnych jagód. Średnio zasobne w żelazo są ryby, drób, mięso, orzechy, pełne ziarno zbóż, szpinak, buraki, brokuł, pokrzywa.
Wybór produktów o niskiej wartości odżywczej przez dorosłych przekłada się na zły stan odżywienia małych dzieci i jak pokazują badania [1] ponad 80% dzieci w wieku przedszkolnym ma niedobory żelaza, które skutkują rozwojem anemii. Z tego względu coraz częściej promowane są suplementy zawierające żelazo, aby zwiększyć jego poziom w organizmie.
NADMIAR ŻELAZA
Nie tylko niedobór żelaza jest niebezpieczny dla organizmu, również nadmiar żelaza powoduje duże szkody. Suplementy żelaza jedynie zwiększają poziom pierwiastka w przewodzie pokarmowym, ponieważ żelaza niezależnie od dawki nadal będzie wchłaniane przez organizm maksymalnie w 20 procentach. Pozostała ilość zostaje w jelitach powodując namnażanie się bakterii [2] przez co osoby o wysokim poziomie żelaza cierpią na przewlekłe infekcje.
Jednocześnie wolne żelazo uczestniczy w reakcji Fentona przyczyniając się do powstawania wolnych rodników hydroksylowych, które uszkadzają tkanki i mogą sięprzyczyniać do powstania nowotworów, a szczególnie raka płuc i jelita grubego [3]. Ponadto zwiększona ilość wolnego żelaza uszkadza wątrobę (żelazo jest metalem ciężkim), przyczynia się do powstania cukrzycy przez zwłóknienie trzustki, a nawet wystąpienia żółtaczki poporodowej u noworodków, których matki suplementowały żelazo w trakcie ciąży [4].
Literatura:
[1] Sochacka-Tatata E., Jacek R., Sowa A., Musiał A.: Ocena sposobu żywienia dzieci w wieku przedszkolnym. Probl Hig Epidemiol, 2008, 89(3), 389-394
[2] Artym J., Zimecki M. Organizm gospodarza kontra drobnoustroje w walce o żelazo. Rola żelaza w zakażeniach. Problemy Nauk Biologicznych, 2014, 63(3), 345-366
[3] Pollmer U., Fock A., Gonder U., Haug K.: Smacznego. Chorzy z Powodu Zdrowego Jedzenia. Państwowy Instytut Wydawniczy, 2010, 67-78
[4] raypeat.com/articles/articles/iron-dangers.shtml
