Apiterapia – na czym polega, czy jest bezpieczna i na jakie dolegliwości może pomóc?

Słowo ,,apiterapia’’ wywodzi się z języka łacińskiego, gdzie ,,apis’’ oznacza pszczołę. Jest to terapia wywodząca się z medycyny ludowej i stosowana w leczeniu wielu schorzeń. Opiera się na wykorzystaniu naturalnych produktów pszczelich takich jak: miód, pierzga, pyłek kwiatowy, propolis, mleczko pszczele, wosk oraz jad. [5,11,13]

Uwaga: artykuł opisuje metody i badania z dziedziny medycyny niekonwencjonalnej. Nie stosuj ich bez konsultacji z lekarzem.

Wstęp

Jad pszczeli służy do obrony owada, gdy ten czuje się on zagrożony. Mało kto jednak wie, że jad stosowany jest także w celach leczniczych w ramach apiterapii. Nietypowy sposób pobierania tej substancji sprawia, że zainteresowanie tym fascynującym produktem rośnie. Do pozyskania jadu pszczelego stosuje się napięcie elektryczne. Pobierający trzyma pszczołę za pomocą pęsety, a następnie przykłada żądło do drucika podpiętego do baterii. Owad broni się przed czynnikiem drażniącym, w efekcie czego wydziela jad. Jest on tylko jednym z wielu asortymentów apiterapii. [5]

Zalety apiterapii

Miłośnicy apiterapii stosują produkty pszczele profilaktycznie. Apiterapia zaliczana jest do medycyny niekonwencjonalnej, jednak poszczególne substancje aktywne z produktów pszczelich, stanowią składniki wielu leków. Apiterapeutyki, bo tak nazywane są leki na bazie produktów pszczelich, stosowane są głównie w dermatologii, ginekologii i laryngologii. Najbardziej istotną właściwością miodu jest jego wysoka przyswajalność a przy tym brak szkodliwości. Wykazuje on działanie przeciwzapalne, antybakteryjne, modulujące układ odpornościowy oraz regenerujące. Wspomaga leczenie układu oddechowego oraz sercowo-naczyniowego. W miodzie znajduje się ponad 300 związków chemicznych. Poza cukrami prostymi (65-85%), stanowi bogactwo kwasów organicznych, białek, witamin (z grupy B, A i K), makro i mikroelementów (potas, sód, jod, miedz, kobalt), a także związków polifenolowych. Aktywność zawartych związków może różnić się od położenia geograficznego i warunków klimatycznych na danym obszarze. [3,4,7,11,15]

Moda na przebywanie w pszczelich domkach (api-domkach)

W ostatnim czasie coraz większą popularnością cieszą się tzw. pszczele domki. Idea polega na przebywaniu średnio 10 min w ciągu jednej sesji w specjalnie przygotowanym api-domku. Powietrze z ula przedostaje się do pomieszczenia, w którym przebywa człowiek. Jego zapach, a także wibracje wytwarzane przez owady, wprawiają amatorów apiterapii w stan spokoju i relaksu, co przekształca się na lepsze samopoczucie w ciągu dnia. Co więcej, powietrze z ula, ma mieć mniej bakterii, grzybów oraz zarazków. [14]

Przeciwwskazania

Produkty pszczele słyną ze swoich nietuzinkowych właściwości zdrowotnych. Należy jednak zachować ostrożność w ich stosowaniu. Pomimo faktu, że są to naturalnie wytwarzane i pozyskiwane produkty, niektóre z nich nie są zalecane dla każdej osoby, a ich nieumiejętne stosowanie może być niebezpieczne. Leczenie za pomocą apiterapii może być ryzykowne dla określonych grup pacjentów. Szczególną ostrożność powinny zachować dzieci oraz osoby starsze. Dodatkowo należy zwrócić uwagę na czynnik alergizujący. Miód jest produktem uczulającym ze względu na obecność alergenów takich jak pyłek kwiatowy. Uczulenie występuje sporadycznie i dotyczy głównie miodu spadziowego i wielokwiatowego.

Nadwrażliwość dotyczy także pozostałych produktów pszczelich. Jad pszczół zawiera m.in. melitynę o potencjalnym działaniu uczulającym. Nie stosuje się go u dzieci poniżej 5 lat, kobiet w ciąży, a także osób starszych. Jest to jedna z najbardziej inwazyjnych metod apiterapii, dlatego leczenie za pomocą jadu pszczelego powinno następować pod nadzorem lekarza.

Terapia z użyciem produktów pszczelich może być również ryzykowna dla chorych na cukrzycę lub osób z insulinoopornością. Pomimo bogactw zawartych w miodzie, należy pamiętać, że składa się on głównie z węglowodanów prostych- fruktozy i glukozy.

Z propolisu przyrządza się najczęściej nalewkę propolisową. Do jej przygotowania niezbędny jest alkohol rozpuszczający większość związków zawartych w tym produkcie. Ze względu na jego obecność nie powinny go stosować kobiety w ciąży i dzieci. [3,4,10]

Apiterapia w prewencji i leczeniu chorób

,,Pożywienie powinno być lekarstwem, lekarstwo zaś pożywieniem’’. Te słowa Hipokratesa idealnie odnoszą się do idei apiterapii. Produkty pszczele mogą korzystnie wpływać na wiele aspektów zdrowotnych. W literaturze naukowej można znaleźć liczne doniesienia co do dobroczynnych właściwości miodu i pozostałych produktów pszczelich. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje fakt, iż stosowane są one do prewencji i leczenia chorób sercowo-naczyniowych, skórnych, infekcji, stanów przebiegających z zapaleniem, chorób układu pokarmowego, a także chorób o podłożu bakteryjnym. [15]

Apiterapia w deramatologii i kosmetyce

Miód znajduje zastosowanie w leczeniu ran i obrzęków. Dzięki swoim właściwościom antybakteryjnym zmniejsza stopień infekcji i skraca czas leczenia. Wykorzystywany jest również we wspieraniu leczenie chorób skóry, a także zmniejszaniu dolegliwości bólowych i świądu w przypadku np. łojotokowego zapalenia skóry.

Domowe kosmetyki na bazie miodu, oliwy oraz wosku pszczelego znacznie przyśpieszają regeneracje naskórka przy egzemie i łuszczycy. Ponadto miód hamuje wzrost patogennych bakterii, a więc takich, które wykazują działanie chorobotwórcze. Ze względu na zawartość flawonoidów, przeciwutleniaczy, cynku miedzi oraz witamin z grupy B, przyspiesza gojenie ran przy opryszczce, w porównaniu do stosowanych leków przeciwwirusowych.

Mleczko pszczele podobnie jak miód wykazuje działanie przeciwko wirusowi opryszczki, przyspiesza gojenie się ran i oparzeń. Sprzyja także odbudowie kolagenu i hamuje rozwój bakterii, grzybów i pierwotniaków.

Propolis stosowany jest w kosmetyce w produktach takich jak maści czy kremy. Ma właściwości przeciwbakteryjne, a także hamuje aktywność wolnych rodników tlenowych. Kit pszczeli znajduje zastosowanie w leczenie trądziku. [3,4,13]

Wpływ produktów pszczelich na układ pokarmowy

Miód zawiera między innymi dekstryny — węglowodany, powodujące wzrost pożytecznej mikroflory jelitowej. Wzrost bakterii komensalnych powoduje supresję bakterii o charakterze chorobotwórczym. Dzieje się tak, ponieważ bakterie rywalizują pomiędzy sobą o substancje odżywcze oraz miejsce bytowania.

Spożycie miodu w małej ilości zmniejsza dolegliwości związane ze wzdęciami oraz kolki u dzieci powyżej pierwszego roku życia. Podobne właściwości wykazuje ekstrakt propolisu na bazie alkoholu stosowany u osób dorosłych. Zachowanie eubiozy, czyli korzystnego stanu równowagi pomiędzy drobnoustrojami w jelitach, jest kluczowe do zachowania zdrowia. Nie od dziś wiadomo, że zdrowie fizyczne oraz psychiczne człowieka zaczyna się właśnie w tym miejscu. [13]

Choroby sercowo-naczyniowe

W miodzie obecne są przeciwutleniacze enzymatyczne i nieenzymatyczne takie jak flawonoidy, kwasy fenolowe, wolne aminokwasy, pochodne karotenoidów oraz witaminy E i C. Przeciwutleniacze te chronią związki biologiczne przed utlenieniem. Stres oksydacyjny powiązany jest z występowaniem wielu chorób. Wśród nich niechlubną czołówkę zajmują choroby sercowo-naczyniowe.

Pyłek pozyskiwany jest przez pszczoły miodne z kwiatów, łączony ze śliną, a następnie transportowany do ula. Stanowi on bogactwo zróżnicowanych substancji m.in. białek, aminokwasów, witamin, kwasów tłuszczowych oraz makro i mikroelementów. Wśród ok. 200 związków zawartych w pyłku, wyróżnić należy WNKT tj. linolowy, linolenowy i arachidonowy wpływające korzystnie na układ sercowo naczyniowy.

Mleczko pszczele stosowane jest do prewencji miażdżycy, a także przyspiesza rekonwalescencje u pacjentów po przebytym zawale mięśnia sercowego.

Zawarty w miodzie tlenek azotu przyczynia się od rozszerzenia naczyń krwionośnych, co skutkuje obniżeniem ciśnienia tętniczego. Obecne w tym produkcie związki powodują obniżenie stężenia cholesterolu frakcji LDL i TC, zwiększeniu natomiast ulega cholesterol HDL. Mleczko pszczele również przyczynia się do normalizacji ciśnienia krwi dzięki zawartości acetylocholiny. [4,6,13]

Wskaźniki hematologiczne

Badania wykazują, iż systematyczne spożycie miodu w niewielkich ilościach, poprawia wskaźniki hematologiczne. Już po 2 tygodniach możliwy jest wzrost erytrocytów, hemoglobiny, krwinek czerwonych i poziomu żelaza.

Mleczko pszczele powstaje w gruczołach gardzielowych pszczół robotnic i wykorzystywane jest do karmienia larw trutni, matek oraz pszczół. Jest gęstą, płynną substancją o lekko kwaskowatym i cierpkim smaku. Pozyskuje się je z mateczników. Już niewielkie ilości tego produktu przyczyniają się do poprawy parametrów krwi. [4]

Apiterapia dla rekonwalescentów

Mleczko pszczele znalazło swoje zastosowanie w leczeniu rekonwalescentów, przyspieszając procesy naprawcze organizmu po ciężkiej chorobie. Szczególnie zalecane jest u osób, które przebyły wyniszczające choroby, są skrajnie niedożywione oraz po operacjach chirurgicznych. Mleczko zapewnia odbudowę białek ustrojowych, a tym samym wspiera procesy regeneracyjne i odżywcze. [6,13]

Zdrowie ośrodkowego układu nerwowego

Ośrodkowy układ nerwowy odpowiedzialny jest za szereg istotnych dla życia funkcji. Za jego sprawa podtrzymywane są wszystkie procesy życiowe. Apiterapia znalazła swoje zastosowanie również w tym obszarze. Mleczko pszczele wykazuje korzystny wpływ na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego. Według badań może spowalniać procesy neurodegeneracyjne np. w przypadku Alzheimera. Mleczko pszczele stosowane jest także do obniżenia poziomu stresu, zmęczenia oraz w przypadku problemów z utrzymaniem koncentracji. Związki zawarte w tym produkcie przyczyniają się do poprawy równowagi psychicznej. Korzystne jest w przypadku przewlekłego zmęczenia, stresu oraz bezsenności. Zalecana się je szczególnie sportowcom, osobom ciężko pracującym oraz narażonym na wysoki poziom stresu. Według badań mleczko pszczele zmniejsza ryzyko występowania depresji poporodowej, a także sprzyja normalizacji układu hormonalnego w organizmie. [5,16]

Choroby nowotworowe

W literaturze naukowej brak jest jednoznacznych dowodów co do terapeutycznych właściwości produktów pszczelich w leczeniu nowotworów. Wprowadzenie każdego z tych produktów jako wsparcie procesu leczenia powinno nastąpić dopiero po konsultacji z lekarzem prowadzącym w celu wykluczenia interakcji z lekami.

Propolis wykazuje potencjał we wspomaganiu leczenia onkologicznego. Istnieją doniesienia co do wpływu tego produktu na zahamowanie rozwoju czerniaka, raka płuc i piersi. Również stwierdzone jest działanie cytotoksyczne w odniesieniu do nowotworów szyjki macicy czy nosogardzieli. Ekstrakt propolisu na bazie alkoholu wpływa na proces apoptozy komórek nowotworowych, czyli zaprogramowanej ich śmierci. Działanie cytotoksyczne tego związku jest wciąż obiektem badań, jednak pojawiają się wciąż nowe doniesienia co do jego wpływu na wspieranie leczenia onkologicznego. [8,9]

Leczenie infekcji i stanów zapalnych

Propolis to substancja o niezwykle złożonym składzie. Głównymi substancjami bioaktywnymi tego produktu są polifenole i terpenoidy. Ekstrakt z propolisu na bazie alkoholu charakteryzuje się właściwościami przeciwbakteryjnymi, przeciwgrzybicznymi oraz przeciwzapalnymi. Stosowany jest on do leczenia stanów zapalnych w obrębie jamy ustnej i gardła, a także w leczeniu infekcji płuc czy stanach przebiegających z obniżona odpornością. Preparaty na bazie propolisu znalazły zastosowanie w leczeniu infekcji wirusowych, zakażeń bakteryjnych i stanów zapalnych. Jad pszczeli wykorzystywany jest w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów. Zmniejsza rozwój zapalenia wielostawowego, a także ból związany z procesem zapalnym. [2,12,15]

Zastosowanie w sporcie

🔎 Badania wykazały [17], że spożycie mleczka pszczelego może korzystnie wpływać na wydolność fizyczną, obniżając poziom kwasu mlekowego we krwi. Nie stwierdzono jednak wpływu na uszkodzenia mięśni ani ich markery, a kwestia zmian w składzie ciała pozostaje niejednoznaczna.

Przechowywanie oraz użytkowanie produktów pszczelich

Miód charakteryzuje się długim okresem przydatności do spożycia i zaliczany jest do jednego z najtrwalszych pod względem przydatności do spożycia produktów spożywczych. Aby zachował swoje dobroczynne właściwości, ważne jest, aby przestrzegać kilku zasad przechowywania.

• Przechowuj miód w szczelnie zamkniętym pojemniku, najlepiej szklanym.
• Chroń miód przed światłem słonecznym. Mimo iż miody pakowane są do przeźroczystych pojemników, przechowuj je w zaciemnionym miejscu lub szafce.
• Pilnuj odpowiedniej temperatury. Optymalną do przechowywania miodu temperaturą jest 8-10 st. C.
• Krystalizacja miodu to proces naturalny. Miód przekształca się z postaci płynnej (patoka), w stałą (krupiec).
• Miód charakteryzuje się higroskopijnością, a więc należy go przechowywać w szczelnie zamkniętym pojemniku. W przeciwnym razie, na skutek wzrostu pobranej z otoczenia wody nastąpi jego fermentacja.
• Wybieraj miody w małych pojemnikach. Częste otwieranie słoika prowadzi do dostępu powietrza do jego wnętrza, co sprzyja szybszemu psuciu.
• Wybieraj miód jedynie w szklanym pojemniku. Szkło w przeciwieństwie do metalu nie powoduje wytworzenia szkodliwych związków w kontakcie z miodem. Dodatkowo miód przechowywany w metalowych pojemnikach traci swoje właściwości, gdyż związki aktywne ulegają utlenieniu. [15]

Bibliografia:

1. Bąk B., Wilde J. Mleczko pszczele jako produkt dietetyczny i leczniczy. Biul. Nauk., 2002, 18.
2. Matysiak J., Matysiak J., Kokot Z. Właściwości farmakologiczne jadu pszczelego, Nowiny Lekarskie, 2008, 77, 6, 453-458.
3. Szeleszczuk Ł., Zielińska-Pisklak M., Goś P. Propolis- panaceum prosto z ula. Lek w Polsce, 2013, 23, 6-7, 266-267.
4. Koszowska A., Dittfeld A., Nowak J., Ziora K. Pszczoły i ich produkty – znaczenie dla zrównoważonego rozwoju roślin, zwierząt i ludzi. 2013, 16, 2, 79-84
5. Pędziwiatr P., Zawadzki D. Proces pozyskiwania i oczyszczania produktów pszczelich. Koło naukowe ,,OKTAN”. 2017
6. Bartkowski J., Wilde J., Grabowski P. Pozyskiwania, zagospodarowanie i zastosowanie mleczka pszczelego w marketingu produktów pszczelich. Biul Nauk., 2002, 18. 
7. Cianciosi D. et al. Phenolic Compounds in Honey and Their Associated Health Benefits: A Review. Pubmed, 2018, 11, 23(9). 
8. Pasupuleti V. et al. Honey, Propolis and Royas Jelly: A Comprehensive Review of Theis Biological Actions and Health Befeficts. Pubmed, 2017. 
9. Markiewicz-Żukowska R., Borawska M., Fiedorowicz A., Naliwajko S., Sawicka D., Car H. Propolis changes the anticancer activity of temozolomide in U87MG human glioblastoma cell line. BMC Complementary and Alternative Medicine, 2013,13-50.
10. Weis W. et al. An overview about apitherapy and its clinical applications. Phytomedicine Plus, 2022, 2. 
11. Żak N., Przybyłowski P. Apiterapia wśród konsumentów XXI wieku – badania wstępne. 2018, 3(53), 241-254. 
12. Katz-Talmor D., Shoenfeld Y. Apitherapy- the good and the myth. Pubmed, 2021, 160, 49-53. 
13. Apiterapia, czyli miód na zdrowie: Biotechnologia: e-biotechnologia.pl :: Biotechnologiczny Portal Internetowy-aktualności, artykuły, laboratorium, studia biotechnologiczne.
14. Uloterapia – Apiterapia – Pszczelarz Kozacki (pszczelarz-kozacki.pl)
15. Apiterapia – czyli lecznicze zastosowanie miodu i produktów pszczelich. – HCV (prometeusze.pl)
16. APITERAPIA – leczenie produktami pszczelimi – Odkrywamy Zdrowie (martabrzoza.pl)
17. Pasdar Y, Tadibi V, Sadeghi E, Najafi F, Miryan M. The Impact of Royal Jelly on Athletic Performance, Lactate Levels, Anthropometric Parameters, and Muscle Damage: A Systematic Review. Prev Nutr Food Sci. 2024 Dec 31;29(4):385-393. doi: 10.3746/pnf.2024.29.4.385. PMID: 39759813; PMCID: PMC11699573.

• Data pierwotnej publikacji: 26.08.2023
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 7.01.2025