Astaksantyna. Czym jest, jakie ma właściwości i zastosowanie w praktyce dietetycznej

Astaksantyna je czerwonym barwnikiem oraz bardzo silnym antyoksydantem. Jeśli zastanawialiście się kiedyś, skąd swój łosiowy kolor bierze łosoś — odpowiedzią jest właśnie astaksantyna [1]. Z tego powodu cieszy się dużym zainteresowaniem dietetyków i przemysłu żywieniowego. Jest naturalnym związkiem chemicznym, należącym do grupy karotenoidów. Nie ma jednak właściwości prowitaminy A. Jej działanie antyoksydacyjne sprawia, że mówi się także wiele o jej właściwościach prozdrowotnych. Jest też wykorzystywana przez przemysł. Na rynku znajdziemy też suplementy tego związku. W tym artykule dowiemy się więcej na temat tej substancji.

Skąd pozyskuje się astaksantynę?

Jak wspomniałam na początku, astaksantyna jest obecna w wielu organizmach morskich. Na większą skalę jej głównym źródłem są jednak zielenice Haematococcus lacustris (dawniej Haematococcus pluvialis) [2]. Łososie, pstrągi, krewetki czy kraby pozyskują związek wraz ze swoją dietą. Co ciekawe, żywy łososiowy kolor łososia jest uzyskiwany często przez suplementowanie diety tych ryb właśnie astaksantyną [1].

Źródła astaksantyny w diecie

Pewna ilość astaksantyny trafia do naszego organizmu dzięki spożywaniu ryb i owoców morza. W większej ilości można zaś ją pozyskać z suplementów diety – tutaj zwykle pochodzą z mikroalg. Inne źródła pokarmowe to między innymi:

• łosoś,
• algi,
• pstrąg,
• krewetki,
• kryl,
• homary,
• ikra łososiowa,
• kraby,
• raki.

Przykładowo w łososiu w porcji 200 gramów znajdzie się 1-7 mg astaksantyny. Wyższe wartości zauważa się u ryb dziko żyjących (nawet 26-38 mg/kg mięsa) [15].

Właściwości i zastosowania, czyli korzyści zdrowotne

Aastaksantyna oferuje wiele korzyści zdrowotnych. Należy mieć na uwadze, że konieczne są bardziej obszerne badania na ludziach, aby w pełni zrozumieć jej skuteczność i długoterminowe bezpieczeństwo. Większość dostępnych badań, jakie poniżej wskazuję, dotyczy małych grup badanych.

Działanie antyoksydacyjne

Aktywność antyoksydacyjna astaksantyny jest 10 razy większa niż zeaksantyny, luteiny, kantaksantyny, β-karotenu i 100 razy wyższa niż α-tokoferolu [17]. Przypomnijmy, że działanie antyoksydacyjne sprawia, że chronimy organizm przed wolnymi rodnikami, które mogą prowadzić do poważnych chorób.

Meta-analiza dziewięciu randomizowanych badań wykazała, że astaksantyna ma graniczne działanie antyoksydacyjne. Wyraźne efekty obserwowano przy dawkach ≥20 mg/dzień, podczas gdy dawki niższe nie wykazywały istotnego wpływu. Efekty antyoksydacyjne były widoczne po 3 tygodniach suplementacji, ale zanikały po 12 tygodniach. Wyniki sugerują, że astaksantyna może mieć potencjał antyoksydacyjny, jednak wymagane są dalsze badania, aby wyjaśnić jej długoterminowe działanie [18].

Działanie przeciwzapalne

Suplementacja astaksantyną w badaniach [13] znacząco obniżała poziom CRP. Wyniki sugerują ochronny potencjał substancji wobec biomarkerów zapalnych, co może mieć istotne znaczenie w prewencji chorób związanych z przewlekłym stanem zapalnym.

Zespół policystycznych jajników

Dzięki swoim silnym właściwościom antyoksydacyjnym może pomagać kobietom z PCOS. Meta-analiza badań [3] wykazała, że jej suplementacja poprawia zdolności obronne organizmu przed stresem oksydacyjnym oraz w pewnym stopniu jakość komórek jajowych i zarodków. Nie miała jednak wyraźnego wpływu na zapłodnienie ani wyniki ciąży. Potrzebne są dalsze badania, aby określić najlepsze dawki, długotrwałe efekty i sposób działania, co może uczynić astaksantynę bardziej skuteczną terapią dla kobiet z PCOS.

Płodność

Astaksantyna może wspierać płodność kobiet i poprawiać wyniki związane z technologiami wspomaganego rozrodu, poprzez redukcję stresu oksydacyjnego i poprawę jakości oocytów. Meta-analiza badań klinicznych wykazała [5], że suplementacja zwiększała wskaźnik dojrzewania oocytów oraz całkowitą zdolność antyoksydacyjną w płynie pęcherzykowym. Badania na zwierzętach potwierdziły jej korzystny wpływ na obniżenie stresu oksydacyjnego, stanu zapalnego, apoptozę i strukturę tkanek jajnika.

Cukrzyca, insulinooporność

Suplementacja karotenoidów, takich jak astaksantyna może poprawiać kontrolę glikemii, szczególnie u osób z cukrzycą typu 2. Analiza 36 badań wykazała [4], że suplementy te obniżały poziom glukozy na czczo (średnio o 4,54 mg/dl) oraz hemoglobiny glikowanej HbA1C (średnio o 0,25%). Dodajmy jednak, że pewność dowodów oceniono jako bardzo niską z powodu ograniczeń, takich jak małe próby badawcze. Wśród osób z cukrzycą typu 2 zauważono także znaczące działanie przeciwzapalne astaksantyny [11].

Cholesterol

Meta-analiza badań [6] wykazała, że astaksantyna obniża poziom cholesterolu LDL (-0,11 mmol/L), cholesterolu całkowitego (-0,22 mmol/L), triglicerydów (-0,46 mmol/L), oraz poziom insuliny na czczo (-2,66 pmol/L), a także podnosi poziom cholesterolu HDL (0,13 mmol/L).

Zespół metaboliczny i odchudzanie

Astaksantyna może wspierać redukcję ryzyka zespołu metabolicznego, choć wyniki badań są niejednoznaczne. Analiza siedmiu badań z udziałem 321 uczestników [10] wykazała marginalne obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego i ciśnienia skurczowego, a także istotne zmniejszenie poziomu cholesterolu LDL.

Suplementacja karotenoidami (w tym astaksantyną) może wspierać redukcję masy ciała i poprawę parametrów związanych z nadwagą i otyłością. Analiza 15 badań z udziałem 28 944 osób wykazała [14], że niski poziom karotenoidów w surowicy jest czynnikiem ryzyka nadwagi i otyłości. Suplementacja karotenoidów była związana z istotną redukcją masy ciała, wskaźnika masy ciała i obwodu talii.

Zdrowie wątroby

Astaksantyna, dzięki właściwościom przeciwzapalnym i antyoksydacyjnym, może wpływać na zdrowie wątroby, choć jej efekty na poziom enzymów wątrobowych nie są jednoznaczne. Meta-analiza pięciu badań [7] wykazała, że suplementacja astaksantyną podnosiła poziom ALT o 1,92 U/L, podczas gdy nie miała istotnego wpływu na poziom AST, GGT ani ALP. Wyniki sugerują, że astaksantyna może zwiększać ALT, choć brak zmian w innych enzymach wskazuje na konieczność dalszych, lepiej zaprojektowanych badań, aby w pełni zrozumieć jej wpływ na funkcjonowanie wątroby.

Zdrowie skóry

Astaksantyna wykazuje potencjał w łagodzeniu starzenia się skóry. Analiza 11 badań [12] wykazała, że doustna suplementacja znacząco poprawia nawilżenie skóry i jej elastyczność, ale nie miała istotnego wpływu na redukcję głębokości zmarszczek. Dwa badania otwarte sugerują, że stosowanie doustne i miejscowe astaksantynhy może mieć ochronne działanie przeciwstarzeniowe. Wyniki wskazują na obiecujący potencjał kosmetyczny astaksantyny, wymagający jednak dalszych badań.

Badano także wpływ astaksantyny na nawilżenie skóry zdrowych osób dorosłych w innym przeglądzie, jednak uznano, że brak jest wystarczających dowodów na ten temat [9].

Zdrowie oczu

Karotenoidy, w tym astaksantyna, wykazują obiecujący potencjał w leczeniu chorób oczu, takich jak zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem i retinopatia cukrzycowa. Badania kliniczne potwierdzają korzyści karotenoidów w ochronie wzroku i łagodzeniu objawów [19].

🔎 W badanich wykazano także korzyści astaksantyny dla zdrowia oczu dzieci. Suplementacja astaksantyną przez 84 dni istotnie zmniejszała objawy zmęczenia oczu u dzieci korzystających z ekranów ponad 4 godziny dziennie. Poprawiła także stereopsję, odruch źreniczny oraz produkcję łez [22].

Odporność

Astaksantyna była skuteczniejsza niż olej rybi w modulacji odpowiedzi układu odpornościowego i zmniejszaniu ryzyka chorób naczyniowych i zapalnych [15].

Astaksantyna dla sportowców

Suplementacja astaksantyną może poprawiać wydajność fizyczną, redukować zmęczenie i marginalnie wspierać funkcje poznawcze. Meta-analiza 11 badań z udziałem 346 zdrowych uczestników wykazała [8], że astaksantyna w połączeniu z treningiem znacznie zwiększała spalanie tłuszczu i wydolność fizyczną [8]. Efekty były szczególnie wyraźne w ćwiczeniach aerobowych, przy dawkach ≥20 mg i czasie suplementacji >12 tygodni. Wpływ na dokładność poznawczą był marginalnie istotny, a na czas reakcji – nieznaczący.

Przegląd badań na temat piłkarzy wykazał, że astaksantyna jest jednym ze składników, które zmniejszają uszkodzenia mięśni (np. poziom kinazy kreatynowej, mioglobiny) oraz ograniczają stan zapalny (np. IL-6, białko C-reaktywne). Obniża stres oksydacyjny poprzez redukcję markerów takich jak malondialdehyd czy białka karbonylowe [20].

🔎 Kolejne badanie dotyczyło jazdy na rowerze. Suplementacja astaksantyną (28 mg dziennie przez 4 dni) wydłużyła czas wysiłku o ponad 13 minut w porównaniu z placebo. Zmniejszyła też markery uszkodzenia mięśni i ograniczyła stres oksydacyjny bez negatywnego wpływu na samopoczucie uczestników. Wyniki sugerują praktyczne zastosowanie astaksantyny w poprawie wydolności młodych, aktywnych osób [23].

Dawkowanie. Jak stosować suplementy astaksantyny?

Astaksantyny nie znajdziemy wyszczególnionej jako oddzielny składnik. Natomiast pewne normy nakłada Unia Europejska [21]. Obecne regulacja stwierdzają, że:

„Nowa żywność „bogata w astaksantynę oleożywica z alg Haematococcus pluvialis” została dopuszczona (…) do stosowania w suplementach żywnościowych przeznaczonych dla ogółu populacji (…). Maksymalne dopuszczalne poziomy bogatej w astaksantynę oleożywicy z alg Haematococcus pluvialis dla ogółu populacji wynoszą obecnie 40–80 mg oleożywicy dziennie, co daje ≤ 8,0 mg astaksantyny dziennie.„

W randomizowanym podwójnie zaślepionym, kontrolowanym placebo badaniu przeprowadzonym na zdrowych osobach w wieku 35–69 lat nie stwierdzono żadnych skutków ubocznych przy dziennym spożyciu 6 mg astaksantyny (ekstraktu z alg H. pluvialis) [16].

Można zatem wnioskować, że poziom w granicach do 8 mg astaksantyny dziennie jest odpowiedni. Natomiast znajdziemy na rynku suplementy z dawkami dziennymi różniącymi się od tych wartości. Obecnie są to między innymi 4mg, 8 mg, 12mg, 18 mg.

Suplementy mają zazwyczaj formę kapsułek zawierających ekstrakt z alg. Ze względu na jej lipofilny charakter, najlepiej przyjmować ją wraz z posiłkiem zawierającym tłuszcze, co zwiększa jej wchłanianie. Zaleca się podawanie astaksantyny z olejami z nasion bogatych w kwasy omega-3, takimi jak chia, siemię lniane, ryby, nutella, orzechy włoskie i migdały [21].

Przeciwwskazania i skutki uboczne

Astaksantyna jest uznawana za bezpieczną w stosowaniu, jeśli jest spożywana z jedzeniem [21]. Także suplementacja nie wiąże się z poważnymi skutkami ubocznymi. Tak jak w przypadku beta-karotenu, nadmierne spożycie astaksantyny prowadzi do żółtej do czerwonej pigmentacji skóry.

Przed rozpoczęciem suplementacji warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, zwłaszcza w przypadku osób z chorobami przewlekłymi lub przyjmujących inne leki.

Podsumowanie

Astaksantyna jest coraz częściej stosowana jako suplement diety w żywności. Pojawia się też w paszach, nutraceutykach i farmaceutykach. Warto wiedzieć, że substancja ta ma spory potencjał prozdrowotny i w niektórych obszarach już teraz zyskuje na popularności. Jako dietetycy powinniśmy na bieżąco śledzić dalsze regulacje oraz badania naukowe z nią związane.

Bibliografia:

1. https://marine-aquaculture.extension.org/what-does-color-added-mean-on-a-label-for-salmon-at-the-grocery-store/
2. Marcolungo L, Bellamoli F, Cecchin M, Lopatriello G, Rossato M, Cosentino E, Rombauts S, Delledonne M, Ballottari M. Haematococcus lacustris genome assembly and annotation reveal diploid genetic traits and stress-induced gene expression patterns. Algal Res. 2024 Jun;80:103567. doi: 10.1016/j.algal.2024.103567. PMID: 39717182; PMCID: PMC7617258.
3. Rodrigues VD, Boaro BL, Laurindo LF, Chagas EFB, de Lima EP, Laurindo LF, Barbalho SM. Exploring the benefits of astaxanthin as a functional food ingredient: Its effects on oxidative stress and reproductive outcomes in women with PCOS – A systematic review and single-arm meta-analysis of randomized clinical trials. Naunyn Schmiedebergs Arch Pharmacol. 2024 Sep 13. doi: 10.1007/s00210-024-03432-w. Epub ahead of print. PMID: 39269488.
4. Shokri-Mashhadi N, Baechle C, Schiemann T, Schaefer E, Barbaresko J, Schlesinger S. Effects of carotenoid supplementation on glycemic control: a systematic review and meta-analysis of randomized clinical trials. Eur J Clin Nutr. 2024 Sep 26. doi: 10.1038/s41430-024-01511-y. Epub ahead of print. PMID: 39327454.
5. Maleki-Hajiagha A, Shafie A, Maajani K, Amidi F. Effect of astaxanthin supplementation on female fertility and reproductive outcomes: a systematic review and meta-analysis of clinical and animal studies. J Ovarian Res. 2024 Aug 10;17(1):163. doi: 10.1186/s13048-024-01472-7. PMID: 39127677; PMCID: PMC11316280.
6. Wan S, Wu W, Zhang Y, He J, Wang X, An P, Luo J, Zhu Y, Luo Y. Antioxidant Lipid Supplement on Cardiovascular Risk Factors: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients. 2024 Jul 10;16(14):2213. doi: 10.3390/nu16142213. PMID: 39064656; PMCID: PMC11279989.
7. Arefpour H, Rasaei N, Amini MR, Salavatizadeh M, Hashemi M, Makhtoomi M, Hajiaqaei M, Gholizadeh M, Askarpour M, Hekmatdoost A. The effects of astaxanthin supplementation on liver enzyme levels. Int J Vitam Nutr Res. 2024 Jun;94(5-6):434-442. doi: 10.1024/0300-9831/a000804. Epub 2024 Feb 26. PMID: 38407143.
8. Liu C, Dong X, Jia J, Ha M. Effects of Astaxanthin Supplementation on Fatigue, Motor Function and Cognition: A Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Biol Res Nurs. 2024 Jul;26(3):469-480. doi: 10.1177/10998004241227561. Epub 2024 Jan 20. PMID: 38243785.
9. Sun Q, Wu J, Qian G, Cheng H. Effectiveness of Dietary Supplement for Skin Moisturizing in Healthy Adults: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Front Nutr. 2022 Jun 2;9:895192. doi: 10.3389/fnut.2022.895192. PMID: 35719159; PMCID: PMC9201759.
10. Leung LY, Chan SM, Tam HL, Wong ES. Astaxanthin Influence on Health Outcomes of Adults at Risk of Metabolic Syndrome: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients. 2022 May 13;14(10):2050. doi: 10.3390/nu14102050. PMID: 35631193; PMCID: PMC9148008.
11. Ma B, Lu J, Kang T, Zhu M, Xiong K, Wang J. Astaxanthin supplementation mildly reduced oxidative stress and inflammation biomarkers: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Nutr Res. 2022 Mar;99:40-50. doi: 10.1016/j.nutres.2021.09.005. Epub 2021 Dec 30. PMID: 35091276.
12. Zhou X, Cao Q, Orfila C, Zhao J, Zhang L. Systematic Review and Meta-Analysis on the Effects of Astaxanthin on Human Skin Ageing. Nutrients. 2021 Aug 24;13(9):2917. doi: 10.3390/nu13092917. PMID: 34578794; PMCID: PMC8472736.
13. Hajizadeh-Sharafabad F, Zahabi ES, Malekahmadi M, Zarrin R, Alizadeh M. Carotenoids supplementation and inflammation: a systematic review and meta-analysis of randomized clinical trials. Crit Rev Food Sci Nutr. 2022;62(29):8161-8177. doi: 10.1080/10408398.2021.1925870. Epub 2021 May 17. PMID: 33998846.
14. Yao N, Yan S, Guo Y, Wang H, Li X, Wang L, Hu W, Li B, Cui W. The association between carotenoids and subjects with overweight or obesity: a systematic review and meta-analysis. Food Funct. 2021 Jun 8;12(11):4768-4782. doi: 10.1039/d1fo00004g. PMID: 33977977.
15. Jamioł-Milc, D., Biernawska, J., Liput, M., Stachowska, L., & Domiszewski, Z. (2021). Seafood intake as a method of non-communicable diseases (NCD) prevention in adults. Nutrients, 13(5), 1422.
16. Spiller, G.A.; Dewell, A. Safety of an Astaxanthin-Rich Haematococcus Pluvialis Algal Extract: A Randomized Clinical Trial. J. Med. Food 2003, 6, 51–56.
17. Ambati, R.R.; Phang, S.M.; Ravi, S.; Aswathanarayana, R.G. Astaxanthin: Sources, Extraction, Stability, Biological Activities and Its Commercial Applications—A Review. Mar. Drugs 2014, 12, 128–152.
18. Wu D, Xu H, Chen J, Zhang L. Effects of Astaxanthin Supplementation on Oxidative Stress. Int J Vitam Nutr Res. 2020 Jan;90(1-2):179-194. doi: 10.1024/0300-9831/a000497. Epub 2019 Apr 15. PMID: 30982442.
19. Das A, Shahriar TG, Zehravi M, Sweilam SH, Alshehri MA, Ahmad I, Nafady MH, Emran TB. Clinical management of eye diseases: carotenoids and their nanoformulations as choice of therapeutics. Naunyn Schmiedebergs Arch Pharmacol. 2024 Aug 21. doi: 10.1007/s00210-024-03376-1. Epub ahead of print. PMID: 39167170.
20. Poulios A, Papanikolaou K, Draganidis D, Tsimeas P, Chatzinikolaou A, Tsiokanos A, Jamurtas AZ, Fatouros IG. The Effects of Antioxidant Supplementation on Soccer Performance and Recovery: A Critical Review of the Available Evidence. Nutrients. 2024 Nov 6;16(22):3803. doi: 10.3390/nu16223803. PMID: 39599590; PMCID: PMC11597853.
21. ROZPORZĄDZENIE WYKONAWCZE KOMISJI (UE) 2021/1377 z dnia 19 sierpnia 2021 r. zezwalające na zmianę w warunkach stosowania nowej żywności „bogata w astaksantynę oleożywica z alg Haematococcus pluvialis” na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2283 oraz zmieniające rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2017/2470
22. Hecht KA, Marwah M, Wood V, Nishida Y, Bach AE, Gerson J, Hom MM, Schnackenberg J, Raote S, Srivastava S, Negi P, Caston E. Astaxanthin (AstaReal^®) Improved Acute and Chronic Digital Eye Strain in Children: A Randomized Double-Blind Placebo-Controlled Trial. Adv Ther. 2025 Apr;42(4):1811-1833. doi: 10.1007/s12325-025-03125-7. Epub 2025 Feb 27. PMID: 40014233.
23. Tsao JP, Wu PY, Kuo HT, Hong WH, Chen CC, Wang MY, Korivi M, Cheng IS. Effect of astaxanthin supplementation on cycling performance, muscle damage biomarkers and oxidative stress in young adults: a randomized controlled trial. BMC Sports Sci Med Rehabil. 2025 Jul 4;17(1):180. doi: 10.1186/s13102-025-01221-3. PMID: 40615903; PMCID: PMC12232156.

• Data pierwotnej publikacji artykułu: 2.01.2025
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 2.08.2025