Normy BMI dla wieku. Jak zmienia się BMI wraz z wiekiem?

W połowie XIX wieku zaczęto obserwować negatywny wpływ otyłości na zdrowie. Jak dużym jest ona problemem, przekonano się dopiero w ostatnich czasie. Wtedy to branża ubezpieczeniowa udokumentowała jej powikłania chorobowe oraz zwiększoną śmiertelność. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat zaobserwowano gwałtowny wzrost otyłości. [1] Aż ponad 2,2 miliarda osób na świecie zmaga się z otyłością lub nadwagą! Ten problem dotyczy więc średnio co trzeciej osoby. Na otyłość cierpi aż 0,7 miliarda osób. Najwyższy odsetek jest w Stanach Zjednoczonych oraz Egipcie. [2] Jak powszechnie wiadomo, najbardziej popularnym i najprostszym wskaźnikiem oceny masy ciała jest BMI (Body Mass Index). Nazywany inaczej wskaźnikiem Queteleta II. Powstał już w 1869 roku i do dziś jest powszechnie używany. Do jego obliczenia potrzebny jest tylko wzrost oraz masa ciała, które należy podstawić do wzoru: [3]

[CP_CALCULATED_FIELDS id=”8″]

BMI a wiek

Czy interpretacja wskaźnika BMI powinna być taka sama dla kobiet i mężczyzn we wszystkich grupach wiekowych?

Jak wiadomo, w organizmie każdego człowieka zachodzą zmiany przez całe jego życie, od poczęcia aż do śmierci. Ten zespół zmian anatomicznych i fizjologicznych jest nazywany ontogenezą. [4] Można ją podzielić na 3 etapy, w zależności od procesów przebiegających w organizmie:

• Okres rozwoju progresywnego (przewaga procesów anabolicznych nad katabolicznymi)
• Względnej równowagi (procesy kataboliczne i anaboliczne są względnie na równi)
• Okres inwolucji (przewaga procesów katabolicznych nad anabolicznymi)

Przemiany w organizmie zachodzą na poziomie komórkowym, tkankowym oraz narządowym. Część zmian jest widoczna, np. wzrost lub spadek zewnętrznych wymiarów ciała – np. wysokość czy obwód talii albo zmiana kształtu i proporcji poszczególnych części ciała – wzrost lub spadek masy ciała. Równocześnie zachodzą zmiany, które są niewidoczne. Ontogenezę można podzielić także na etapy rozwojowe:

Okres prenatalny

Okres prenatalny (wewnątrzłonowy). Trwa około 280 dni. Wyróżnia się fazę zarodkową, która trwa od poczęcia do ósmego tygodnia oraz fazę płodową, która trwa do porodu, co przypada na 38-42 tydzień życia. Podczas fazy zarodkowej następuje najintensywniejszy rozwój organizmu i pojawiają się pierwsze narządy. W fazie płodowej około 14. tygodnia zaczyna rozwijać się tkanka tłuszczowa, która pod koniec tego okresu stanowi ok. 10-15% masy ciała. Wielkość noworodka jest zależna od wielu czynników, w momencie porodu osiąga masę średnio 3500 g.

Okres postnatalny

Okres postnatalny (pozamaciczny). Trwa on od urodzenia aż do śmierci. Można go podzielić na poszczególne okresy:

• Okres noworodkowy (pierwsze 4 tygodnie życia)
• Okres niemowlęcy (pierwszy rok życia)
• Okres poniemowlęcy (2-3 rok życia)
• Okres przedszkolny (3-6 rok życia)
• Wiek szkolny (7-15 lat)
• Okres młodzieńczy (16-20 rok życia)
• Wiek dojrzały (20/25 – 40/50 lat)
• Okres starzenia się (inwolucyjny, zaczyna się od 40/50 lat) [5]

Zmiany zawartości tkanki tłuszczowej zależnie od wieku i płci

Okres po narodzeniu i niemowlęcy

Masa tkanki tłuszczowej dziecka tuż po urodzeniu jest około pięciokrotnie niższa od masy, jaką osiąga ona w pierwszym roku życia. Pod koniec pierwszego roku życia tkanka ta stanowi ok. 25% masy ciała i jest ona zależna od sposobu odżywiania. Właśnie w tym okresie, pojawia się możliwość wystąpienia nadwagi czy otyłości, co jest związane z dużym wzrostem tkanki tłuszczowej, znacznie zwiększa się liczba i rozmiar komórek tłuszczowych. W celu kontroli prawidłowej masy ciała zostały opracowane siatki centylowe z uwzględnieniem płci i wieku do 36 miesiąca.

Wiek szkolny

Wiek szkolny jest jednym z trudniejszych okresów pod względem utrzymania prawidłowej masy ciała. Wynika to z konieczności siedzenia w szkolnej ławce i co za tym idzie zmiany stylu życia z aktywnego przedszkolaka na siedzącego ucznia. W tym okresie powinno się zwrócić szczególną uwagę na zapewnienie dzieciom odpowiedniej ilości ruchu. W przypadku niedopilnowania wystarczającej ilości aktywności fizycznej u dzieci mogą się pojawić problemy związane z wystąpieniem wad postawy oraz nadwaga, a nawet otyłość.

Przyjmuje się, że okres pokwitania u dziewczynek ma miejsce między 10. a 12. rokiem życia. W tym czasie następuje rozbudowa tkanki tłuszczowej w okolicy bioder, ud, pośladków oraz piersi a jej prawidłowa wartość wynosi między 15 a 25% masy ciała. Na początku tego okresu zaczynają się różnice w zależności od płci, ponieważ dziewczynki posiadają większy odsetek tkanki tłuszczowej niż chłopcy.

Okres młodzieńczy i dojrzały

W okresie młodzieńczym oraz dojrzałym następuje stabilizacja proporcji ciała.

🔎 Zwróćmy uwagę, że problemy z wysokim BMI w tym wieku mogą oznaczać większe ryzyko poważnych chorób w przyszłości. W badaniu przeprowadzonym na Uniwersytecie w Göteborgu [12] stwierdzono, że mężczyźni z nadwagą lub otyłością w wieku 18 lat są narażeni na wyższe ryzyko wystąpienia 17 różnych rodzajów raka w późniejszym życiu. Badanie wykazało, że już BMI w zakresie uznawanym za normalną wagę (20-22,4) może wiązać się z podwyższonym ryzykiem niektórych typów raka, w tym raka głowy i szyi, przełyku, żołądka, trzustki, wątroby, nerek oraz czerniaka złośliwego i chłoniaka nieziarniczego. Naukowcy wręcz sugerują, że obecna definicja normalnej wagi może być bardziej odpowiednia dla osób starszych, podczas gdy optymalna masa ciała dla młodych dorosłych może leżeć w niższym zakresie.

Okres starzenia się

W fazie starzenia się organizmu obserwuje się zmniejszanie wysokości ciała oraz ubytek masy mięśniowej. Na 5 lat masa mięśniowa spada średnio o 1,4 kg i jednocześnie następuje wzrost tkanki tłuszczowej o 1,2% oraz nieznacznie wzrasta masa ciała. [6]

W tabeli poniżej podano zaproponowane prawidłowe zawartości procentowe tkanki tłuszczowej dla dzieci oraz dorosłych [7. Ginalska-Malinowska 2008]:

W drugiej tabeli podano zaproponowane prawidłowe wartości procentowe tkanki tłuszczowej dla dorosłych z uwzględnieniem wieku [8. Stupnicki, Tomaszewski 2016]:

Interpretacja wskaźnika BMI

Interpretacja wartości wskaźnika jest taka sama dla kobiet i mężczyzn we wszystkich grupach wiekowych i prezentuje się następująco:

• < 16 – wygłodzenie
• 16-16,99 – wychudzenie
• 17-18,49 – niedowaga
• 18,5-24,99 – wartość prawidłowa
• 25-29,99 – nadwaga
• 30-34,99 – otyłość I stopnia
• 35-39,99 – otyłość II stopnia
• >40 – otyłość III stopnia [9]

Wskaźnik BMI nie uwzględnia wieku, płci, zawartości tkanki tłuszczowej czy stopnia wytrenowania. Klasyfikacja tego wskaźnika dotyczy osób po 18. roku życia, czyli przyjęto sztucznie granice dojrzałości, która nie jest związana z rozwojem ontogenetycznym. Można go traktować jedynie jako orientacyjną miarę do wstępnej oceny pacjenta.

🔎 Co do osób do 18. roku życia zdaniem części naukowców [13] stosunek obwodu talii do wzrostu (WHtR) jest lepszym wskaźnikiem nadwagi u dzieci i młodzieży niż wskaźnik masy ciała (BMI). Pomaga lepiej ocenić i rozróżniać masę tłuszczową od beztłuszczowej od wieku dziecięcego do dorosłości.

Zmiany, jakie zachodzą w organizmie z upływem lat, powodują, że klasyfikacja jest zakłamana szczególnie dla osób powyżej 40/50. roku życia. Zalecane interpretacje dla osób starszych:

Bibliografia:

1. Eknoyan G. (2008). Adolphe Quetelet (1796-1874)–the average man and indices of obesity. Nephrology, dialysis, transplantation : official publication of the European Dialysis and Transplant Association – European Renal Association, 23(1), 47–51.
2. GBD 2015 Obesity Collaborators, Afshin, A., Forouzanfar, M. H., Reitsma, M. B., Sur, P., Estep, K., Lee, A., Marczak, L., Mokdad, A. H., Moradi-Lakeh, M., Naghavi, M., Salama, J. S., Vos, T., Abate, K. H., Abbafati, C., Ahmed, M. B., Al-Aly, Z., Alkerwi, A., Al-Raddadi, R., Amare, A. T., … Murray, C. (2017). Health Effects of Overweight and Obesity in 195 Countries over 25 Years. The New England journal of medicine, 377(1), 13–27.
3. Stupnicki R., Tomaszewski P. (2016) Wskaźnik masy ciała a zawartość tkanki tuszowej u dorosłych. Hygeia Public Health, 51(4): 335-338
4. Szajner-Milart I., Papierkowski A.: Choroby wieku rozwojowego. Podręcznik dla szkół medycznych. PZWL, Warszawa 1997
5. Woynarowska B. (2013) Rozwój fizyczny oraz motoryczny dzieci i młodzieży w: Pediatria, Wydawnictwo Lekarskie PZWL
6. Chwałczyńska A. (2017) Wskaźnik tłuszczowo-beztłuszczowy zależny od wieku jako nowe narzędzie oceny masy ciała. Wydawnictwo AWF Wrocław
7. Ginalska – Malinowska M.: Funkcja hormonalna tkanki tłuszczowej. Diabetologia, Endokrynologiawieku dziecięcego 2008; 16 (4): 470 – 474
8. Stupnicki R., Tomaszewski P. (2016) Wskaźnik masy ciała a zawartość tkanki tłuszczowej u dorosłych. Hygeia Public Health, 51(4): 335-338
9. Brończyk-Puzoń A., Koszowska A., Bieniek J. (2018) Podstawowe pomiary antropometryczne i pochodne wskaźniki w poradnictwie dietetycznym – część pierwsza. Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne, 8 (3): 217–222.
10. Babiarczyk B, Turbiarz A. Body Mass Index in elderly people: Do the reference ranges matter? Prog Health Sci. 2012;2(1):58–67
11. Queensland Government. A consensus document from Dietitian/ Nutritionists from the Nutrition Education Materials Online: NEMO. 2014. www.health.qld.gov.au. Dostęp 18.09.2020.
12. University of Guthenburg, https://www.gu.se/en/news/higher-risk-of-17-cancers-after-high-bmi-in-late-teens, dostęp: 20.01.2024
13. Agbaje, A. O. (2024). Waist-circumference-to-height-ratio had better longitudinal agreement with DEXA-measured fat mass than BMI in 7237 children. Pediatric Research, 1-12.

• Data pierwotnej publikacji artykułu: 1.06.2021
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 7.10.2024