Czym różni się celiakia od alergii i nadwrażliwości na gluten?

Celiakia, alergia, nietolerancja na gluten. Na celiakię czyli chorobę trzewną choruje 1 osoba na 100, niestety celiakia znacznie częściej występuje w formie skąpoobjawowej, bez charakterystycznych cech zespołu złego wchłaniania. Poza nią, chorobami zależnymi od glutenu są także: alergia na pszenicę oraz nieautoimmunologiczna  nadwrażliwość na gluten.

Celiakia

Celiakia jest chorobą autoimmunizacyjną o podłożu genetycznym, która może ujawnić się w każdym wieku. Czynnikiem wywołującym chorobę jest gluten, czyli białko poszczególnych zbóż: gliadyna występująca w pszenicy, sekalina w życie oraz hordeina w jęczmieniu. Białko zawarte w owsie na terytorium Polski jest zanieczyszczone glutenem, dlatego nie zaleca się w diecie bezglutenowej.

Gluten działa toksycznie na kosmki jelita cienkiego, prowadzi do ich zaniku, co w konsekwencji powoduje złe wchłanianie składników odżywczych. W chorobie trzewnej należy zastosować dietę bezglutenową, koncentrującą się na wyborze produktów zawierających ilość glutenu nieprzekraczającą 20 mg/kg surowca.. Nieprzestrzeganie specjalistycznej diety może prowadzić np. do: osteoporozy, zaburzeń psychicznych, zmniejszenia płodności.

Celiakię można podzielić na: pełnoobjawową, skąpoobjawową oraz utajoną.

Celiakia pełnoobjawowa

Do charakterystycznych objawów tego rodzaju celiakii zalicza się: biegunki tłuszczowe oraz wodniste, zwiększony obwód brzucha, zmiany zachowania np. apatia, depresja, wzdęcia, szybka utrata masy ciała, niedobór witamin i składników mineralnych, np. foliany, żelazo. Dzieci w szczególności narażone są na niekorzystne objawy niedożywienia, bowiem grozi im niski wzrost i niedobór masy ciała.

Choroba trzewna w przeważającej części dziedziczona jest genetycznie. Istnieją badania genetyczne na celiakię refundowane przez NFZ. W badaniu genetycznym na celiakię, oznaczeniu podlegają genetyczne haplotypy  HLA-DQ2 i HLA.

Zdiagnozowanie choroby trzewnej za pośrednictwem badań genetycznych jest trudne. Potwierdzają to dane, świadczące o tym że 30% zdrowych osób może być posiadaczem jakiegoś haplotypa, ale nigdy nie zachoruje na celiakię.

Celiakia skąpoobjawowa

Pojawia się częściej niż postać pełnoobjawowa. Niestety, jej wykrycie jest trudne, ponieważ w większości występują zmiany chorobowe spoza przewodu pokarmowego. Choroba może występować przez wiele lat, niszcząc organizm. Występującymi objawami w tej przypadłości mogą być: zgaga, nudności, zaburzenia neurologiczne, zmęczenie, problemy skórne.

Celiakia utajona

Jej charakterystyczną cechą jest występowanie przeciwciał, bez pojawiających się zmian jelitowych oraz typowych objawów wskazujące na celiakię. U tych chorych, po pewnym okresie można zaobserwować zanik kosmków jelitowych oraz przejście w celiakię pełnoobjawową lub skąpoobjawową.

Rozpoznanie celiakii

Pierwszym etapem rozpoznania celiakii są charakterystyczne dla danej choroby objawy, z którymi pacjent powinien udać się do lekarza rodzinnego. Lekarz pierwszego kontaktu powinien wykryć domniemaną diagnozę i zlecić choremu wizytę u gastroenterologa. Gastroenterolog wydaje skierowanie na wykonanie badań serologicznych z krwi. Przed przystąpieniem do badań serologicznych, nie powinno się eliminować glutenu z diety, gdyż może to uniemożliwić postawienie prawidłowego rozpoznania.

Testy serologiczne

Oznacza się w surowicy, na poniższe przeciwciała: endomysium mięśni gładkich (anty-EmA), transglutaminazie tkankowej (anty-tTG), deamidowanej gliadynie tzw. „nowej gliadynie” (anty-DGP lub anty-GAF)

Schematem postępowania gastroenterologa w rozpoznaniu celiakii jest nie tylko przeprowadzenie testów serologicznych, ale też badań histopatologicznych.

Według Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci przy diagnozowaniu celiakii, w przypadku wysokiego stężenia w surowicy transglutaminazy tkankowej (10- krotnie przewyższające górną granicę normy) oraz dodatniego wyniku przeciwciał anty-EmA w klasie IgA i obecności haplotypu HLA-DQ2/DQ8, można odstąpić od przeprowadzania biopsji jelita cienkiego.

Obecność we krwi powyższych przeciwciał zwiększa prawdopodobieństwo celiakii, jednakże całkowicie jej nie wyklucza ze względu na brak u niektórych osób immunoglobulin zarówno w klasie IgA jak i w klasie IgG.

W diagnozowaniu celiakii przydatne są także badania na oznaczenie hemoglobiny, kwasu foliowego, żelaza. Po przez wystąpienie złego wchłaniania u osób celiakią, wartości wszystkich wymienionych parametrów zwykle są obniżone.

Badanie histopatologiczne

Wykonanie badania biopsji jelita cienkiego wydaje się szczególnie istotne u osób z  grup ryzyka zachorowania na celiakię oraz u krewnych pierwszego stopnia osoby chorej na celiakię. Przy ocenie zmian histopatologicznych używa się tzw. skali Marsha-Oberhubera. W tym badaniu, przeprowadza się biopsję jelita podczas badania endoskopowego górnego odcinka przewodu pokarmowego. Następnie uzyskaną próbkę bada się i poddaje ocenie na stopień zaniku kosmków.

Alergia na pszenicę, gluten

Obie alergie charakteryzują się reakcją immunologiczną, zależną od przeciwciał klasy IgE. Alergię na pszenicę diagnozuje się po przez zastosowanie testów skórnych. Wynik testu, może wskazywać na alergię na dany gatunek zboża np. pszenicę. W konsekwencji eliminacji podlega pszenica, lecz dozwolone są pozostałe zboża. W przypadku alergii na gluten, dieta jest o wiele bardziej restrykcyjna i nie zaleca się spożycia jęczmienia, żyta czy owsa.

Nadwrażliwość na gluten in. NCNG

Spośród wszystkich chorób glutenozależnch, nadwrażliwość na gluten jest najbardziej łagodną formą choroby. Nadwrażliwość na gluten jest trudne do zdiagnozowania, prowadzone jest na podstawie wykluczenia nie serologicznych i histologicznych wykładników. W NCNG, często występują przeciwciała antygliadynowe typu AGA w klasie IgA lub  IgG. W rozpoznaniu NCNG pomocna jest subiektywna ocena tolerancji produktów zawierających gluten. Niekorzystne objawy po spożyciu glutenu to: wzdęcia, bóle brzucha, zaparcia, zmęczenie, zawroty głowy, mrowienie kończyn, bóle stawów, anemia. Jeśli wymienione objawy mają miejsce, to zaleca się zastosowanie diety bezglutenowej, która skutkuje ustąpieniem dolegliwości klinicznych [1].

Dieta bezglutenowa jest pomocna dla chorych na celiakię i inne choroby glutenozależne. Niestety, zdarzają się osoby zdrowe, stosujące dietę bezglutenową bez wyraźnego powodu. Skutkiem takiego postępowania może być niedobór witamin, składników mineralnych, błonnika pokarmowego, czy też makroskładników tj. np. białka widocznego w zestawieniu poniżej w tabeli [2, 3].

Produkt/ 100g	Energia [kcal]	Ilość białka [g]
Chleb pszenny (zawierający gluten)	257	8,5
Chleb na bazie skrobi pszennej bezglutenowej i skrobi kukurydzianej	258	1,1

Bibliografia:

1. Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej: Celiakia I dieta bezglutenowa- praktyczny poradnik. Wydanie VIII, Warszawa 2012.
2. Kunachowicz H.:  Dieta bezglutenowa – co wybrać? Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Wydanie 2, Warszawa 2015.
3. H.Kunachowicz, I.Nadolna, B.Przygoda, K. Iwanow:  Tabele składu i wartości odżywczej żywności, PZWL, Warszawa 2005