Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

Choroby narządów trawienia zajmują wysokie, drugie miejsce wśród wszystkich schorzeń, dotykających dorosłych ludzi. Najczęściej mowa jest o wrzodach żołądka i dwunastnicy – dotykają one najczęściej osób w wieku 20-50 lat i mogą znacznie utrudniać codzienne funkcjonowanie. W ciągu całego życia z chorobą ma do czynienia aż 20% ludności świata, a jej kształtowanie w dużej mierze ma miejsce w wieku młodzieńczym. Choć słysząc „wrzody” myślimy w pierwszej kolejności o żołądku, to cztery razy częściej dotyczą one dwunastnicy.

Przyczyny, przebieg i leczenie

Definicja

Chorobą wrzodową nazywamy cykliczne pojawianie się wrzodów trawiennych w obrębie żołądka lub dwunastnicy. Wrzody z kolei są to ubytki w sięgająca w głąb narządu, za blaszkę mięśniową błony śluzowej, który może towarzyszyć stan zapalny i naciek ropny.

Zakażenie H.pylori

Najczęstszą przyczyną wystąpienia choroby jest przebyte zakażenie Helicobacter pyroli. Zainfekowanych może być nawet 50% społeczeństwa, ale nie zawsze musi się to wiązać z nieprzyjemnymi konsekwencjami. Bakteria odpowiada za 80-90% zachorowań na chorobę wrzodową. Jej działanie polega na wywoływaniu stanu zapalnego w części przedodźwiernikowej, a następnie zwiększonej produkcji kwasu solnego.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne

Kolejnym czynnikiem ryzyka jest stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), które uszkadzają błonę śluzową żołądka, a dodatkowo hamują czynność trombocytów, co sprzyja krwawieniom. Do tej grupy leków należą m.in. ibuprofen (np. Ibuprom, Metafen, Nurofen, Ibum), ketoprofen (np. Ketoprom), kwas acetylosalicylowy (np. Aspiryna, Polopiryna) czy diklofenak. Do innych przyczyn należą też stosowanie glikokortykosteroidów, chlorku potasu, bifosfonianów, czy już wcześniej przebyty wrzód trawienny oraz palenie papierosów.

Objawy

Objawami choroby są ból i dyskomfort w nadbrzuszu, występujący po posiłku i ustępujący po ponownym przyjęciu pokarmu lub leków zobojętniających. Mogą występować nudności i wymioty. W przypadku zaawansowania choroby lub nieodpowiedniego leczenia, mogą pojawić się fusowate wymioty, smoliste stolce, perforacja (nagły, przeszywający ból, następnie cechy zapalenia otrzewnej), zwężenie odźwiernika (zaleganie treści, obfite wymioty). Rozpoznanie choroby odbywa się za pomocą badania endoskopowego i/lub testów na obecność H. pylori.

Leczenie

Podstawową metodą leczenia jest eradykacja Helicobacter pylori, co odbywa się za pomocą terapii skojarzonej. W pierwszym rzucie stosuje się blokery pompy protonowej i dwa antybiotyki, w drugim rzucie – blokery i trzy antybiotyki (lub dwa antybiotyki i sole bizmutu). Jeśli terapia nie zadziałała, wykonuje się testy na lekowrażliwość bakterii i stosuje się terapię celowaną. W przypadku braku poprawy, wystąpienia powikłań czy zbyt częstych nawrotów choroby, można zastosować leczenie operacyjne. Najczęściej jest to wagotomia (przecięcie nerwu błędnego) lub resekcja części żołądka.

Dieta w chorobie

Pomocna, z punktu widzenia profilaktyki jak i wspomagania leczenia farmakologicznego, jest również dieta, o czym nie należy zapominać. Jej znaczenie wciąż rośnie, zważywszy na postępującą antybiotykoporność Helicobacter pyroli.

Ogólne zalecenia

Zadaniem postępowania dietetycznego jest taki dobór produktów, aby nie zalegały one długo w żołądku, łatwo się trawiły i nie zwiększały wydzielania kwasu solnego. Z tego względu chorzy powinni unikać produktów bogatotłuszczowych, posiłki powinny być małe objętościowo, za to spożywane często, co 2-3 godziny, co w sumie może dać 5-6 posiłków dziennie. Znacznie ogranicza to niekorzystne skutki działania kwasu solnego na błonę śluzową żołądka. Należy zrezygnować ze smażenia na rzecz gotowania, duszenia, czy pieczenia w rękawie. Dieta powinna być bogata w warzywa i owoce, ale w postaci ugotowanej i rozdrobnionej. Należy unikać tych wzdymających i ciężkostrawnych (kapustne, strączki, cebula, papryka). Należy pamiętać też  o odpowiedniej higienie jamy ustnej.

Tłuszcze

Spożycie ogółem tłuszczów nie powinno przekraczać normy (20-35% podaży energii). Zmniejszenie udziału nasyconych kwasów tłuszczowych powinno się wiązać ze zwiększonym spożyciem kwasów nienasyconych. Kwas linolowy, należący do rodziny omega-6, jest źródłem cytoochronnych prostaglandyn, ułatwia także gojenie się owrzodzeń. Ponadto wysokie stężenie niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych NNKT zaburza integralność błony komórkowej H. pylori i prowadzi do lizy komórki bakteryjnej. Już niewielkie ich stężenia sprawiają, że błona bakterii staje się bardziej płynna i zwiększa się jej przepuszczalność m.in. dla leków. Dobrym źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych są olej lniany, oliwa z oliwek, olej rzepakowy, orzechy włoskie, orzechy arachidowe, migdały, ryby. Z drugiej jednak strony należy pamiętać, że orzechy podrażniają błonę śluzową.

Restrykcje

W chorobie zaleca się również ograniczenie podaży soli, zrezygnowania z alkoholu i picia kawy lub herbaty. Nie wykazano jednak jednoznacznie negatywnego lub pozytywnego wpływu kofeiny na przebieg choroby. Przy terapii bizmutem, należy ograniczyć podaż mleka i nabiału, gdyż traci on wtedy swoje działanie.

Podaż antyoksydantów

Uszkodzenia błony śluzowej żołądka i dwunastnicy prowadzą także do uwalniania wolnych rodników. W walce z nimi mogą pomóc antyoksydanty: witamina C, E i beta-karoten. Cynk może natomiast redukować stan zapalny w żołądku. Niemniej jednak dawki o udowodnionym, pozytywnym działaniu niekiedy znacznie przekraczają dopuszczalne normy spożycia, potrzeba dalszych badań nad bezpieczeństwem takiego zabiegu. Protekcyjnie wobec błony śluzowej działają również aminokwasy, m.in. glutamina, arginina, tryptofan.

Probiotyki

Ważne może okazać się również włączenie do diety probiotyków. W okresie leczenie będą wspomagać terapię antybiotykową i przeciwdziałać niekorzystnym skutkom ubocznym. Mogą też zmniejszać ryzyko wystąpienia/nawrotu choroby. Udowodnione działanie wykazano dla szczepów Saccha­romyces boulardii, Lactobacillus spp., Bifidobacterium spp.

Przyprawy

Uważa się, że osoby cierpiące na chorobę wrzodową powinny unikać ostrych przypraw, z drugiej jednak strony zawarta w pieprzu cayenne i ostrej papryce kapsaicyna może zapobiegać nieżytowi błony śluzowej, spowodowanemu działaniem aspiryny. Ponieważ jednak są to wyniki badań na pewnej grupie osób, nie należy ich przekładać na wszystkich chorych.

Błonnik pokarmowy

Działanie ochronne w kwestii nawrotowości choroby wykazuje błonnik pokarmowy, a zwłaszcza jego frakcja rozpuszczalna. W badaniach kohortowych wykazano, że ryzyko nawrotu u osób spożywających ok. 30 g błonnika dziennie wynosiło zaledwie 14% (przy diecie niskobłonnikowej – 81%), a najefektywniejsze jest włókno pokarmowe pochodzące z roślin strączkowych (choć z drugiej strony strączki nie są zalecane w chorobie). W czasie trwania choroby należy jednak zmniejszyć podaż błonnika, gdyż wzmaga on wydzielanie żołądkowe i zwiększa zaleganie w nim pokarmu, co nasila dolegliwości.

U chorych, u których wrzody występują w dwunastnicy, dochodzi często do przyspieszonego opróżniania żołądka. W tym wypadku korzystne będzie spowolnienie tego procesu, a więc włączenie do diety żelujących polisacharydów (guma guar, pektyny).

Źródła:

1. Bartnik W. (2018). Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy., Medycyna Praktyczna, mp.pl

2. Ciborowska H., Rudnicka A. (2014). Dietetyka. Żywienie chorego i zdrowego człowieka., Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 329-332

3. Dziurzyński, S., & Kultys, J. (2008). Choroba wrzodowa wczoraj i dziś. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego, 1, 91-97.

4. Rowicka, G., & Czajka, M. (2011). Znaczenie diety w profilaktyce i leczeniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnic., Medycyna Rodzinna, 1, 15-18.

5. Taraszewska A. (2016). Dieta w chorobie wrzodowej. Medycyna Praktyczna, mp.pl