Czy kawa podnosi ciśnienie? Fakt czy mit?

Kawa, zaraz po wodzie jest najczęściej spożywanym płynem na świecie. Historia tego trunku sięga XI wieku. Pierwsze kawiarnie, gdzie serwowano napój z ziaren kawowca powstały na terenie Francji, Niemiec oraz Anglii w XVII wieku. W tym czasie napój ten rozpowszechniony został także na terenie Polski. Przypuszcza się, że nazwa „kawa” może pochodzić od etiopskiej prowincji Kaffa. Inne źródła donoszą, że nazwa ta wiąże się z arabskimi korzeniami czarnego naparu, któremu dano nazwę qahwa kahve. Tłumaczenie tych słów oznacza „odpędzać sen” [1].

Obecnie głównymi producentami kawy na świecie są Brazylia, Kolumbia, Wietnam, Indonezja, a także Etiopia. Ciekawostką jest fakt, że rocznie na świecie spożywa się ponad 8 milionów ton kawy. Natomiast w ciągu dnia na świecie wypija się jej 2 miliardy filiżanek [1].

Na rynku wyróżniamy dwa rodzaje kawy. Ich nazwy o znaczeniu handlowym to:

• arabika wyróżniająca się łagodnym smakiem
• robusta, która odznacza się wyrazistym zapachem i smakiem [1].

Spis treści:

1. Czy kawa podnosi ciśnienie?
2. Związki zawarte w kawie o działaniu na ustrój człowieka 
3. Częstość spożycia kawy a ryzyko powstania nadciśnienia
4. Wpływ spożycia kawy na ciśnienie tętnicze u osób z chorobami układu krążenia
5. Zawartość kofeiny w filiżance kawy
6. Kawa zielona a ciśnienie tętnicze
7. Substytuty kawy naturalnej

Czy kawa podnosi ciśnienie?

Spożycie kawy wpływa na wzrost ciśnienia tętniczego. Aspekt ten różni się w zależności od częstości spożycia kawy. W przypadku codziennego spożycia kawy działanie kofeiny wygląda inaczej. Wykazano, że regularne spożywanie kawy powoduje nieznaczny wzrost lub brak wzrostu ciśnienia tętniczego [2].

Jednorazowe spożycie kofeiny w postaci kawy wpływa na wzrost ciśnienia rozkurczowego o 5-10 mm Hg lub skurczowego o 5- 15 mm Hg. Szczególnie zauważalny wzrost ciśnienia tętniczego jest przy spożyciu kofeiny w dawce 250 mg. W przypadku regularnego spożycia kofeiny tolerancja na zmianę ciśnienia tętniczego można zauważyć już w ciągu 1- 3 dni. Kofeina tolerowana przez organizm nie wpływa znacząco na wzrost ciśnienia tętniczego. [3]

Związki zawarte w kawie o działaniu na ustrój człowieka

Ciekawostką jest fakt, że w składzie kawy można znaleźć aż 900 różnych substancji. Najbardziej znane spośród nich to kofeina i kwas chlorogenowy [4].

Kofeina

Wchłanianie kofeiny niemalże w całości odbywa się w przewodzie pokarmowym. Po 6-8 minutach kofeina staje się aktywna farmakologicznie. Maksymalne stężenie kofeiny w organizmie występuje po 40 minutach od spożycia.

Czynnikami, które mogą wpływać na zróżnicowane działanie kofeiny w organizmie, są:

• Wiek,
• Ciąża,
• Uwarunkowania genetyczne,
• Stosowanie leków,
• Palenie tytoniu.

Kofeina wiąże się z białkami osocza, dlatego po spożyciu działa na cały organizm. Przenika przez wszystkie błony biologiczne, między innymi przez:

• łożysko,
• barierę krew- mózg
• znajduje się także w mleku matki.

Metabolizm kofeiny odbywa się głównie w wątrobie. Czas, w którym stężenie kofeiny w organizmie zmniejsza się o połowę, jest indywidualny- wynosi od 2 do 10 godzin. Około 2% kofeiny wydalane jest z moczem w niezmienionej postaci.

Spożycie 250 mg kofeiny wiąże się ze zwiększeniem sztywności ściany tętnic. Efektem jest wzrost ciśnienia skurczowego oraz rozkurczowego o 5- 10 mmHg.

Dawka kofeiny uznawana za nieszkodliwą dla zdrowia to około 300 mg. Dawka śmiertelna dla organizmu wynosi 10 g, czyli około 80 filiżanek kawy [3, 4, 5].

🔎 Tu warto zwrócić uwagę, że dawki wyższe niż dopuszczalne przez EFSA są niewskazane. Meta-analiza badań [10] nad wpływem suplementacji kofeiną wykazała, że kofeina znacząco zwiększa zarówno ciśnienie skurczowe, jak i rozkurczowe u dorosłych. Efekt ten był szczególnie widoczny przy wyższych dawkach suplementacji (powyżej 400 mg/dzień) oraz w dłuższym okresie suplementacji (ponad 9 tygodni). Wnioski te potwierdziło także kolejne, nowe badanie ogłoszone podczas ACC Asia wśród 92 uczestników [11]

Kwas chlorogenowy

Składnik ten istotnie wpływa na zdrowie człowieka. Kwas chlorogenowy chroni organizm przed powstawaniem nowotworów. Takie działanie zawdzięcza się właściwościom antyoksydacyjnym oraz zdolności do usuwania wolnych rodników. Dodatkowo kwas chlorogenowy hamuje odkładanie się cholesterolu LDL w ścianach naczyń krwionośnych. Pojawiają się badania naukowe, które mówią, że kwas chlorogenowy obniża także ciśnienie tętnicze.

Poza oddziaływaniem na zdrowie człowieka, kwas chlorogenowy wpływa na kształtowanie smaku, jak i zapachu kawy. Związek ten wpływa na wytworzenie cierpkiego posmaku kawy. Najwyższe wartości kwasu chlorogenowego znajdują się w kawie zielonej [4].

Częstość spożycia kawy a ryzyko powstania nadciśnienia

Wpływ spożycia kawy na rozwój nadciśnienia tętniczego jest tematem wielu badań naukowych. Jest to spowodowane faktem, że spożywanie kawy może nieść za sobą korzystne działanie na organizm. Z drugiej strony istnieją także dane o negatywnym wpływie kawy na układ krążenia. Do tej pory brakuje jednoznacznych badań dotyczących wpływu spożycia kawy na rozwój nadciśnienia tętniczego. Spowodowane jest to wieloma czynnikami, które utrudniają przeprowadzenie badań [6].

Wpływ spożycia kawy na ciśnienie tętnicze u osób z chorobami układu krążenia

Spożycie jednej filiżanki kawy przez osobę chorującą na nadciśnienie tętnicze wiąże się ze wzrostem ciśnienia skurczowego o 8 mmHg. W przypadku osoby zdrowej wzrost ciśnienia skurczowego po spożyciu kawy wynosi tylko 3 mmHg. Aktualne doniesienia naukowe mówią, że osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze nie muszą unikać spożywania kawy, ponieważ regularne spożywanie kawy powoduje wytworzenie tolerancji na kofeinę. Efektem tego jest nieznaczny wzrost ciśnienia po spożyciu kawy.  Eksperci zalecają, aby spożywać kawę w umiarkowanych ilościach, czyli do 300 mg kofeiny na dobę. Niewielkie ilości kofeiny mogą mieć dobroczynny pływ na organizm człowieka. Wyższe dawki tej substancji mogą mieć negatywny wpływ na organizm człowieka. [6,7]

Zawartość kofeiny w filiżance kawy

Zawartość kofeiny w filiżance kawy zależna jest od kilku czynników. Czynnikami warunkującym ten aspekt są:

• Gatunek kawy. Gatunek kawy Arabica zawiera dwukrotnie mniej kofeiny niż Robusta.
• Sposób przygotowania
  • najwyższą zawartość kofeiny zawierają kawy ziarniste (2,27 g/ 100 g produktu);
  • następnie kawy mielone (1,83 g/ 100 g);
  • na ostatnim miejscu znajdują się kawy rozpuszczalne- (1,65 g/ 100 g produktu). 
• Preferowana moc napoju– im większa ilość kawy użytej do zaparzenia, tym większa zawartość kofeiny
• proces palenia ziaren– wbrew obiegowej opinii to ciemne ziarna mają mniej kofeiny, jednak te różnice nie są znaczące
• sposób parzenia kawy
• warunki uprawy ziaren
• Marka produktu [4].

Zawartość kofeiny w filiżance (150 ml):

• kawy filtrowanej to około 80 mg;
• kawy rozpuszczalnej znajduje się około 60 mg;
• kawy bezkofeinowej znajduje się maksymalnie 4 mg [3].

Zielona kawa a ciśnienie tętnicze

Coraz częściej pojawiają się badania o wpływie naparów różnych rodzajów kawy na ciśnienie tętnicze. Występują badania, które dowodzą, że spożywanie naparu z zielonej kawy może mieć działanie obniżające ciśnienie tętnicze. Kawa zielona jest produktem o najwyższej zawartości kwasu chlorogenowego spośród innych rodzajów kawy. Substancji tej przypisywany jest pozytywny wpływ na układ krążenia oraz obniżanie ciśnienia tętniczego. [8]

Substytuty kawy naturalnej

Coraz częściej w sklepach spotyka się różnego rodzaju zamienniki kawy naturalnej. Najczęściej spotykane tego typu produkty to:

• Kawa zbożowa (z żyta, jęczmienia, orkiszu)
• Kawa „Inka”
• Kawa z żołędzi
• Kawa z topinamburu
• Kawa z buraków cukrowych
• Kawa z cykorii

Substytuty kawy są to produkty, które smakiem, barwą oraz zapachem przypominają napar z ziaren kawowca. Cechą odróżniającą te produkty od kawy naturalnej jest brak kofeiny. Zamienniki kawy polecane są szczególnie osobom, które obawiają się wzrostu ciśnienia po wypiciu kawy naturalnej.

Warto zaznaczyć, że substytuty kawy cechują się również zawartością wielu substancji o działaniu prozdrowotnym. Między innymi działanie tych składników może chronić organizm przed wystąpieniem nadciśnienia tętniczego. Składniki te, między innymi to:

• polifenole,
• polisacharydy,
• związki mineralne 
• witaminy
• błonnik pokarmowy [9].

Podsumowanie

Spożywanie jednorazowe naparu kawy wpływa na ciśnienie tętnicze krwi, podnosząc jego wartości. W przypadku regularnego picia naparów kawy wartości ciśnienia nie podnoszą się znacząco. Nie potwierdzono w badaniach naukowych wpływu picia kawy na wystąpienie nadciśnienia tętniczego. Dlatego osoby cierpiące na to schorzenie nie powinny unikać spożywania kawy. Warto jednak nie przekraczać dziennej, bezpiecznej ilości kofeiny, czyli 300 mg.

Coraz więcej badań potwierdza fakt, że napar z zielonej kawy może wywierać działanie obniżające ciśnienie tętnicze. Coraz częściej na rynku pojawiają się także substytuty kawy naturalnej. Mogą być one dedykowane osobom, które lubią smak kawy i poszukują produktów bez kofeiny. Poleca się je także osobom, które nie mogą pić kawy naturalnej. 

Bibliografia:

1. Pelczyńska M., Bogdański P. Prozdrowotne właściwości kawy. Varia Medica, 2019, tom 3, nr 4, s. 311- 317
2. Głuszek J., Kosicka T.: Wpływ kawy, herbaty, kakao na ciśnienie tętnicze i układ sercowo-naczyniowy. nadciśnienie tętnicze rok 2014, tom 18, nr 1
3. Bojarowicz H. & Przygoda M. Kofeina. Cz. I. Powszechność stosowania kofeiny oraz jej działanie na organizm. Probl Hig Epidemiol 2012, 93(1): 8-13
4. Hallmann E., Ożga M. &Rembiałkowska E. Zawartość związków biologicznie czynnych w wybranych typach kawy z produkcji ekologicznej i konwencjonalnej. Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering; 2010, Vol. 55(3)
5. Zdrojewicz Z., Grześkowiak K. & Łukasiewicz M. Czy picie kawy jest zdrowe? Med Rodz 2016; 19(3): 138-145
6. Knieć M. & Kujawska- Łuczak M. Wpływ stylu życia na występowanie nadciśnienia tętniczego u dorosłych. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2012, tom 3, nr 1, 14–23
7. Chrysant S.G. The impact of coffee consumption on blood pressure, cardiovascular disease and diabetes mellitus. Expert Rev Cardiovasc Ther. 2017 Mar;15(3):151-156
8. Pastusiak K., Dudek M., … & Bogdański P. Zielona kawa a parametry gospodarki węglowodanowej oraz wartości ciśnienia tętniczego. Forum Zaburzeń Metabilicznych, T. 7, Nr 4, 2016
9. Samsonowicz M. Ocena właściwości prozdrowotnych tradycyjnych kaw zbożowych profukowanych na podlasiu. Rola procesów technoloficznych w kształtowaniu jakości żywności. Polskie Towarzystwo Technologów Żywności, Kraków 2016, s. 205-216
10. Abbas-Hashemi SA, Hosseininasab D, Rastgoo S, Shiraseb F, Asbaghi O. The effects of caffeine supplementation on blood pressure in adults: A systematic review and dose-response meta-analysis. Clin Nutr ESPEN. 2023 Dec;58:165-177. doi: 10.1016/j.clnesp.2023.09.923. Epub 2023 Sep 30. PMID: 38057002.
11. https://www.eurekalert.org/news-releases/1054356

• Data pierwotnej publikacji: 12.11.2021
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 20.08.2024