Utrzymywanie odpowiedniego nawodnienia jest niezbędne do zachowania dobrego zdrowia i samopoczucia. Jednak nawet woda pita w bardzo dużych ilościach, może stać się śmiertelną trucizną.
Przewodnienie, hyponatremia
Hiponatremia jest skutkiem przewodnienia. To stan, w którym we krwi krąży zbyt mało sodu. Wówczas równowaga między ilością wody a sodem jest zaburzona. O tym stanie mówimy, kiedy stężenie sodu osiąga wartość niższą niż 135 mmol/L.
Sód, jako kluczowy pierwiastek pozwala na utrzymanie równowagi elektrolitowej i utrzymanie optymalnego poziomu nawodnienia. W momencie powstania stanu hiponatremii z powodu przewodnienia płyny zaczynają dostawać się do wnętrza komórek. Wówczas, komórki zaczynają zwiększać swoją objętość. W momencie, gdy komórki mózgowe spuchną od nadmiaru wody, zaburzone zostają funkcje mózgu. Dlatego jednym z pierwszych objawów lekkiej hiponatremii może być ból i zawroty głowy. Stan ten może doprowadzić do niebezpiecznych konsekwencji zdrowotnych, a nawet śmierci [Janelle Martel,2020].
Przyczyny i skutki przewodnienia
Jak już wiemy, przewodnienie to stan, w którym krew zostaje rozcieńczona zbyt mocno, by zachować równowagę elektrolitową. Jest to jednak bardzo rzadki przypadek.
Czy możliwe jest samodzielne spowodowanie przewodnienia u zdrowej osoby?
Gdy spożywamy wodę lub inny napój, odpowiednie receptory, zlokalizowane w mózgu wykrywają, że osocze zostało rozcieńczone. Wówczas hamują one uczucie pragnienia, aby zapobiec dalszemu rozcieńczaniu. Również receptory w jamie ustnej, gardle oraz żołądku reagujące na uczucie pełności spowodowane rozciąganiem, zapobiegają nadmiernemu spożyciu płynów.
Badania przeprowadzone w USA w 2016 roku wykazały, że mózg w trakcie pragnienia odczuwa spożywanie napojów jako przyjemne. Po ugaszeniu pragnienia i nadmiernym spożywaniu wody wręcz przeciwnie. Za stan nadmiernego spożywania napoi w przytaczanej publikacji przyjęto +1 l powyżej momentu, w którym badani nie odczuwali już pragnienia.
Wówczas w mózgu aktywowane są obszary związane z hamowaniem połykania i odczuwaniem nieprzyjemności. [Hew-Butler i inn., 2019] W związku z tym wypicie dużej ilości płynów, ponad uczucie pragnienia, jest nieprzyjemnie i wymaga sporego wysiłku.
Hiponatremia związana z wysiłkiem fizycznym
Hiponatremia związana z wysiłkiem fizycznym, w skrócie EAH, jest zjawiskiem występującym wśród sportowców wytrzymałościowych oraz ultrawytrzymałościowych. Najczęściej zdarza się przy wysiłkach trwających powyżej sześciu godzin w wysokich temperaturach. Pierwszym sportowcem, u którego wykryto EAH był Tim Noakes. Do zdarzenia doszło w połowie lat 80. podczas Maratonu Towarzyszy. Przypadek prawdopodobnie spowodowany był ówczesnymi, oficjalnymi rekomendacjami American College of Sports. Związane były, z zaleceniem picia jak największej ilości wody w trakcie ćwiczeń [Knecthle Beat i inn., 2019].
Hiponatremia w wypadku wysiłku fizycznego jest spowodowana nadmiernym spożywaniem płynów ubogich w elektrolity, bezsodowych. Takimi napojami są jak np. woda źródlana czy filtrowana. Prowadzi to do powstania stanu hiponatremii spowodowanej rozcieńczeniem osocza. Przeciążenie płynami prowadzi do wzrostu masy ciała i spadku stężenia sodu we krwi. Zazwyczaj odwrotna sytuacja – spadek masy ciała podczas wysiłku koreluje ze zwiększonym stężeniem sodu we krwi.
Istnieje jednak wyjątkowy stan, jakim jest EAH hipowolemiczne. Wiąże się z niezmienioną lub zmniejszoną masą ciała u sportowca z jednoczesnym obniżeniem stężenia sodu. Do EAH hipowolemicznego najczęściej dochodzi w wyniku długotrwałego wysiłku w upale, połączonego ze spożyciem dużej ilości wody ubogiej w elektrolity. [Knecthle Beat i inn., 2019].
Napoje sportowe mogą zmniejszać ryzyko powstania hiponatremii [Hew-Butler i inn., 2019]. Czysta woda wchłaniana jest do krwiobiegu zdecydowanie wolniej niż napoje zawierające węglowodany. Czynnikami wpływającymi na ten proces jest osmolalność (stężenie substancji rozpuszczonych w napoju) oraz ich wchłanialność do światła jelita. Węglowodany wraz z elektrolitami zawarte w napojach sportowych mogą przyśpieszać procesy wchłaniania sodu.
Przykładowe nieoczywiste przyczyny powstawania przewodnienia
Jest wiele sytuacji, w których może dość do przewodnienia, mimo że nie jest łatwym wypić dużo więcej płynów, niż organizm potrzebuje. Do hiponatremii dochodzi nie tylko wśród sportowców, ale również wśród osób hospitalizowanych czy pacjentów psychiatrycznych. [Hew-Butler i inn., 2019]
Kompulsywne spożywanie wody u pacjentów psychiatrycznych
Badania na pacjentach cierpiących na zaburzenia psychiczne wskazują za przyczynę kompulsywnego picia wody, poprawę ich samopoczucia wywołaną przewodnieniem. Pacjenci czasem cierpią na polidypsję — stałe uczucie zwiększonego pragnienia. [Hew-Butler i inn., 2019] Przypuszcza się, że akt picia wody aktywuje neuronalne obwody odpowiedzialne za poczucie bezpieczeństwa.
Niektórzy pacjenci psychiatryczni, wręcz celowo spożywają duże ilości wody w celu wywołania uczucia przypominającego delikatne upojenie alkoholowe. W związku z powyższym możliwe jest, że picie dużych ilości wody u osób z polidypsją wpływa na obwód nagrody. Wprawia pacjentów w lepszy nastrój [Hew-Butler i inn., 2019].
Zespół nieprawidłowego wydzielania hormonu antydiuretycznego (SIADH)
Jest to zaburzenie, w wyniku którego zakłócone jest wytwarzanie hormonu antydiuretycznego – ADH. Hormon ten wspiera pracę nerek, pomagając w kontroli ilości utraty wody wraz z moczem. W konsekwencji w organizmie zatrzymywane są duże ilości wody.
Przyczyn SIADH (Syndrome od Inappropriate antidiuretic Hormone Secretion) może być wiele. [Medline,(bdw)] Jako że hormon ADH wytwarzany jest przez przysadkę, znajdującą się w mózgu, zaburzenie może być spowodowane urazem głowy czy udarem. Stosowanie leków np. przeciwpadaczkowych, przeciwdepresyjnych czy przeciwnowotworowych również może doprowadzić do tego zaburzenia. Może być również powikłaniem jednostek chorobowych, takich jak np.: nowotwór czy gruźlica. W badaniu wykonanym wśród 147 hospitalizowanych pacjentów ze stwierdzoną hiponatremią przewodnienie z powodu SIADH pojawiło się u 28 osób. [Tandukan i Rondon-Berios, 2019]
Konsekwencje przewodnienia
Hiponatremia w zależności od jej stopnia zaawansowania może przejawiać się na różne sposoby. Pacjenci zgłaszają delikatniejsze objawy, takie jak ból głowy, zmęczenie, nudności czy dezorientację. Objawy mogą być też poważniejsze, np. śpiączka czy zatrzymanie oddechu.
Według oficjalnych zaleceń każdy po przejściu hiponatremii powinien być leczony w szpitalu. Jest to spowodowane wysokim ryzykiem wystąpienia powikłań. Mowa o możliwości wystąpienia napadu padaczkowego, przepukliny mózgu czy dalsze wpadanie w stan hiponatremii [Tandukan i Rondon-Berios, 2019].
W przytaczanym powyżej badaniu, wykonywanym na 147 pacjentach, śmiertelność w grupie po wystąpieniu hiponatremii wynosiła niecałe 25% po 30 dniach od wystąpienia. Śmiertelność na poziomie 50% obserwowano w okresie do 2 lat po wystąpieniu stanu przewodnienia. [Tandukan i Rondon-Berios, 2019]. Jak można zauważyć, odsetek śmiertelności jest bardzo wysoki.
W badaniu czynnikiem dodatkowym są choroby współistniejące. Osoby hospitalizowane z chorobami współistniejącymi są grupą narażoną na wystąpienie stanu przewodnienia, np. z powodu omawianego powyżej zespołu. Analiza wykazała, że przeżycie było związane z normalizacją stężenia sodu w osoczu pacjenta.
Ładowanie wody – technika stosowana w sportach walki, możliwa dzięki fizjologii przewodnienia
Przewlekłe przewodnienie o niskim stopniu, trwające powyżej 3 dni powoduje osłabienie regulacji wodnych kanalików nerkowych [Hew-Butler i inn., 2019]. W odpowiedzi na nadmierne spożycie płynów wzmaga się wydalanie wody. W momencie nagłego zahamowania dostarczania dużych ilości płynu, nerki przejściowo nie są w stanie tak sprawnie wchłaniać cząsteczek wody. [Hew-Butler i inn., 2019] Stan ten, w konsekwencji powoduje ponadnormatywną utratę płynów, w wyniku niezdolności do koncentracji substancji zawartych w moczu.
Wydalanie jest większe niż spożycie płynów, co wiąże się z odwodnieniem z jednoczesną utratą masy ciała. Ta technika, nazywana „ładowaniem wody”, często wykorzystywana jest wśród sportowców sztuk walki w trakcie przygotowywań do ważenia czy kulturystów przed zawodami sylwetkowymi.
Śmierć wywołana ostrym zatruciem wodą – przykład z życia
W 2007 roku Jennifer Strange biorąca udział w konkursie radiowym, zmarła w wyniku ostrego zatrucia wodą. Stacja o nazwie „The End” zorganizowała konkurs pod nazwą „Hold Your Wee to Wii”. Polegał na wypiciu jak największej ilości wody, bez korzystania z toalety w celu wygrania gry wideo. Jennifer Strange wypiła 1,5 galona (niecałe 6 litrów) wody w ciągu trzech godzin. Spowodowało to, że w pewnym momencie straciła przytomność i zmarła. Stacja została pozwana. Sędzia orzekł winę po stronie stacji radiowej, która musiała wypłacić odszkodowanie w wysokości 16,5 mln $. [Insider Exclusive, (bdw.)] Przypadek Jennifer Strange ukazuje, jak niebezpieczne może być wypicie już niewiele ponad dwukrotnie większej ilości wody niż powszechnie zalecana (8 szklanek dziennie).
Podsumowanie
Przewodnienie jest wysoko skorelowanym ze śmiertelnością zaburzeniem, na które narażeni są nie tylko sportowcy, ale również pacjenci szpitali i osoby niezdające sobie sprawy, jak ogromne konsekwencje może nieść za sobą wypicie dużej ilości wody. Woda pełni w naszym organizmie wiele niezbędnych do życia funkcji. Jednak jak powiedział w XV w. Paracelsus: „Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną”.
Bibliografia:
- Martel, J. (2020) Low Blood Sodium (Hyponatremia) Pobrano z https://www.healthline.com/health/hyponatremia
- Hew.Butler, T., Smith-Hale, J., Pollard-McGardy, A., VanSumerren, M. (2019) Of Mice and Man – The Physiology, Psychology and Pathology of Overhydration. Pobrano z https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6682940/
- Knechtle, B., Chlibkova, D., Papadoupolou, S., Mantzorou, M., Rosemann, T., Nikolaidis, P. (2019) Exercise-Accociated Hyponatremia in Endurance and Ultra-Endurance Performace – Aspects of Sex, Race Location, Ambient Temperature, Sports Discipline and Lenght Performance: A Narrative Review. Pobrano z https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6780610/
- Insider Exclusive (bdw.). Pobrano 9 stycznia 2022 z https://insiderexclusive.com/radios-deadly-stunts-the-jennifer-strange-story/
- Tandukar, S., Rondon-Berrios, H. (2019) Treatment of severe symptomatic hyponatremia. Pobrano z: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6831993/
- Medline (bdw.) Pobrano 7 stycznia 2022 z https://medlineplus.gov/ency/article/000314.htm
