Dieta niskofruktozowa. Klucz do zdrowia dla osób z nietolerancją fruktozy
Dieta niskofruktozowa stosowana jest przy nietolerancji fruktozy. Jej głównym celem jest zminimalizowanie problemów żołądkowo-jelitowych.
Na czym polega dieta przy nietolerancji fruktozy?
Dieta stosowana w leczeniu nietolerancji fruktozy opiera się na ograniczeniu spożycia fruktozy w diecie. W trakcie leczenia zaburzonego wchłaniania fruktozy nie ma konieczności całkowitej eliminacji tego cukru z diety. Nieco inaczej sytuacja wygląda w przypadku wrodzonej nietolerancji fruktozy, gdzie konieczne są większe restrykcje. Diety eliminacyjne są dietami leczniczymi, dlatego powinny być stosowane tylko do momentu ustąpienia objawów i koniecznie pod kontrolą wykwalifikowanego dietetyka [1,2].
Główne założenia tej diety to:
- unikanie produktów bogatych we fruktozę
- unikanie produktów zawierających więcej fruktozy w stosunku do glukozy/galaktozy
- unikanie sorbitolu i innych słodzików z rodziny polioli, które nie są wchłaniane w przewodzie pokarmowym
- unikanie produktów zawierających wysoko fruktozowy syrop kukurydziany [2]
Jakie ilości fruktozy są dobrze tolerowane?
Według dostępnych danych naukowych tolerowana ilość fruktozy na porcję to mniej niż 3 gramy, mniej niż 0,5 g wolnej fruktozy (nadmiar fruktozy w stosunku do glukozy) na 100 g produktu. Ponadto należy ograniczyć fruktany do 0,5 g na porcję. Należy jednak pamiętać, że tolerancja fruktozy jest indywidualna, więc nie trzeba trzymać się ściśle tych wartości [1].
Jak długo powinna być stosowana ta dieta?
Nie istnieją odgórne wytyczne dotyczące długości stosowania diety, jednak zazwyczaj przebiega ona w 3 fazach.
- Faza eliminacji trwa zazwyczaj od 2 do 6 tygodni, do momentu ustąpienia dolegliwości. W tym etapie spożycie fruktozy należy ograniczyć do minimum (produkty dozwolone w Tab.1)
- Faza ponownego wprowadzenia, w której do diety wprowadza się niewielkie ilości produktów o nieco wyższej zawartości fruktozy. Celem tego etapu diety jest określenie indywidualnej tolerancji fruktozy.
- Faza personalizacji, w której pacjent może spożywać takie ilości fruktozy, które są przez niego dobrze tolerowane. Pacjenci zazwyczaj dobrze tolerują od 10 do 15 g fruktozy dziennie [1].
Produkty dozwolone i przeciwwskazane na diecie niskrofruktozowej [1]
| Kategorie | Produkty o niskiej zawartości fruktozy | Produkty o wysokiej zawartości fruktozy |
| Owoce | owoce jagodowe (truskawki, borówki, maliny, żurawina) owoce cytrusowe (cytryna, pomarańcza, mandarynka) owoce grubopestkowe (brzoskwinia, śliwka, morela) ananas, awokado, kiwi, banan | owoce drobnopestkowe (jabłko, gruszka) melon, papaja arbuz owoce suszone (morele, figi, daktyle, rodzynki) |
| Warzywa | buraki, marchew, seler, jarmuż, szpinak, ziemniaki, dynia, rzodkiewka | brokuły, szparagi, groszek, pieczarki, pory, cebula, przetwory pomidorowe (pomidory z puszki, keczup) |
| Produkty zbożowe | Mąka gryczana, mąka kukurydziana, kasza kukurydziana, kasza gryczana, komosa ryżowa, płatki owsiane, ryż, chleb żytni popcorn, | Produkty zawierające pszenice (mąka pszenna, kasza kuskus, kasza manna, makaron pszenny) |
| Mięso i przetwory | Zwykłe, nieprzetworzone mięso (drób, wołowina, wieprzowina itd.) | Mięso marynowane lub przetworzone zawierające niedozwolone dodatki |
| Nabiał | Mleko, sery, jogurty, napoje roślinne bez dodatku syropu glukozowo fruktozowego | Mleka i jogurty smakowe, które mogą zawierać dodatek syropu glukozowo-fruktozowego |
Na co należy zwrócić uwagę podczas diety niskofruktozowej?
Okazuje się, że stosunek glukozy do fruktozy w żywności ma duży wpływ na wchłanianie tego cukru. Obecność glukozy może znacznie ułatwić wchłanianie fruktozy w jelicie cienkim. Z tego względu pacjentom zmagającym się z nietolerancją fruktozy zaleca się spożywanie szczególnie produktów, które zawierają zrównoważoną ilość fruktozy w stosunku do glukozy lub większą zawartość glukozy [4].
Zawartość fruktozy i glukozy w 100 g wybranych produktów [4].
| Fruktoza (g/100 g) | Glukoza (g/100 g) | |
| Jabłko | 5-5,9 | 1,7-2,4 |
| Gruszka | 6,5 | 2-3 |
| Soki owocowe | 5-7 | 2-3 |
| Sacharoza | 50 | 50 |
| Miód | 40,9 | 35,7 |
| Arbuz | 3,4 | 1,6 |
| Rodzynki | 29,8 | 27,5 |
| Banan | 3,5 | 4,5 |
| Grejprfrut | 1,2 | 2 |
| Pomarańcza | 1,8 | 2,5 |
| Śliwka | 3,4 | 5,2 |
| Pomidor | 1,2 | 1,6 |
| Ziemniak | 0,1 | 0,1 |
Pułapki na diecie niskofruktozowej
Fruktoza ukryta jest w postaci syropu glukozowo-fruktozowego, który znajduje się w żywności przetworzonej takiej jak:
- słodycze,
- słone przekąski,
- desery,
- soki owocowe,
- napoje gazowane,
- dżemy,
- gotowe sosy,
Z tego względu należy pamiętać o dokładnym czytaniu etykiet produktów spożywczych [3].
Rola FODMAP w nietolerancji fruktozy
Jak pokazują wyniki niedawno przeprowadzonego badania na grupie osób z IBS, aż 20% badanych miało zarówno nietolerancję fruktozy, jak i fruktanów. Nie u wszystkich osób z nietolerancją fruktozy eliminacja fruktanów przyniesie korzyści. Warto jednak zwrócić uwagę na produkty, które są najczęściej problematyczne i zawierają spore ilości fruktanów. Do takich produktów zaliczamy: cebula, czosnek, pory, szparagi oraz produkty z pszenicy. Ponadto wykazano, że nietolerancja fruktozy może sprzyjać nietolerancji innych węglowodanów. Najczęściej wymienia się tutaj laktozę. Z tego względu pacjent powinien prowadzić dziennik żywieniowy i obserwować swoje objawy po spożytych posiłkach [4 – 6].
Nietolerancja fruktozy a IBS
Jak pokazują dane statystyczne problemy z wchłanianiem fruktozy mogą występować nawet u 22% osób chorujących na zespół jelita drażliwego. W sytuacji, gdy pacjent ze zdiagnozowaną nietolerancją fruktozy, choruje jednocześnie na zespół jelita drażliwego, najkorzystniejszą metodą leczenia będzie zastosowanie pełnego protokołu low FODMAP ze szczególnym zwróceniem uwagi na ograniczenie produktów zawierających nadmiar fruktozy [5].
Pomocne wskazówki od dietetyka
- Pacjentom na diecie niskofruktozowej zawsze radzę, aby dokładnie czytali etykiety produktów spożywczych. Największy problem najczęściej sprawiają produkty zawierające dodatek syropu kukurydzianego. Dlatego pacjentom odradzam kupowanie żywności przetworzonej i tak zwanych gotowców.
- Zazwyczaj pacjentom radzę, aby przygotowywali swoje posiłki samodzielnie w domu, wtedy mają kontrolę nad ilością fruktozy w posiłku.
- Natomiast co w sytuacji spotkań rodzinnych, wyjazdów? Warto wybierać najprostsze posiłki, bez zbędnych dodatków — ryby, pieczone mięso, kasze, ziemniaki, sałatki warzywne. Należy jednak zwracać uwagę na dodatki takie jak sosy. Warto zabrać ze sobą własne przekąski — orzechy, tolerowane owoce, sery twarde czy jogurt naturalny.
- Niestety podczas przyjęć rodzinnych lepiej zrezygnować ze spożycia ciast. Jednak swoim pacjentom pozwalam skosztować odrobinę domowego ciasta, jeżeli mają na to ochotę –Pamiętaj o umiarze!
Kilka słów na temat nietolerancji fruktozy
Nietolerancja fruktozy może wynikać z nieefektywnego wchłaniania tego cukru w jelicie cienkim lub braku enzymu odpowiadającego za jej metabolizm. W konsekwencji dochodzi do nagromadzenia fruktozy w organizmie, co generuje opisane niżej objawy [5].
Wyróżnia się:
- Dziedziczną nietolerancję fruktozy — jest to rzadka i bardzo poważna choroba wrodzona, której przyczyną jest mutacja enzymu aldolazy B. Nieleczona może doprowadzić do uszkodzenia narządów, głównie nerek i wątroby. Zazwyczaj choroba jest diagnozowana w wieku dziecięcym i wymaga rygorystycznego ograniczenia tego cukru z diety [7].
- Zaburzone wchłanianie fruktozy — jest to wtórny problem związany z zaburzonym wchłanianiem fruktozy. Jego przyczyną może być nadużywanie fruktozy, głównie w postaci syropu glukozowo-fruktozowego. Ten typ nietolerancji często współwystępuje z zaburzeniami czynnościowymi przewodu pokarmowego takimi jak IBS. Ponadto problem ten często występuje u niemowląt oraz dzieci do 9 r.ż. [3,4].
Objawy
Do głównych objawów związanych z nietolerancją fruktozy zalicza się:
- wzdęcia
- gazy
- biegunki
- ból brzucha
- nudności
Charakterystyka fruktozy
Fruktoza, inaczej cukier owocowy, jest monosacharydem zaliczanym do FODMAP (fermentujące oligo -, di-, monosacharydy oraz poliole). Fruktozę otrzymuje się z buraków cukrowych, trzciny cukrowej oraz kukurydzy. W ostatnich latach znacznie wzrosło wykorzystanie tego cukru jako sztucznej substancji słodzącej — syrop glukozowo-fruktozowy. Przypuszcza się, że to właśnie nadmierne spożycie syropu glukozowo-fruktozowego przyczyniło się do coraz częściej występującego zaburzenia wchłaniania fruktozy [8].
Wchłanianie fruktozy w jelicie cienkim
Wchłanianie fruktozy umożliwiają dwa białka transportowe znajdujące się w błonie śluzowej jelita — GLUT 5 oraz GLUT 2.
Specyficznym dla fruktozy transporterem jest GLUT 5. Jednakże charakteryzuje się on niską pojemnością, co sprawia, że nadmiar fruktozy nie może zostać wchłonięty.
Białko transportowe GLUT 2 umożliwia współtransportowanie fruktozy z glukozą/galaktozą w stosunku 1:1. Fruktoza nie może być przetransportowana bez obecności glukozy/galaktozy [8].
Dlaczego fruktoza może powodować dolegliwości jelitowe?
W sytuacji, gdy glukoza spożyta jest w nadmiarze, nie może zostać efektywnie wchłonięta. Niewchłonięta fruktoza wykazuje działanie osmotyczne, ściągając wodę do jelita cienkiego. Skutkuje to przyspieszeniem perystaltyki jelit i biegunką. Ponadto fruktoza po przejściu do jelita grubego jest fermentowana przez bakterie jelitowe. W wyniku fermentacji powstają gazy takie jak metan, wodór oraz dwutlenek węgla. Nagromadzenie gazów w świetle jelita powoduje wzdęcia. W przypadku pacjentów chorujących na IBS generuje to silne bóle brzucha ze względu na nadwrażliwość trzewną [5].
Podsumowanie
Nietolerancja fruktozy jest coraz częściej diagnozowana, szczególnie u pacjentów z zaburzeniami czynnościowymi przewodu pokarmowego. Dieta niskofruktozowa jest nieodłącznym elementem terapii. Ze względu na fakt, że jest to dieta eliminacyjna, pacjenci powinni korzystać z pomocy wykwalifikowanego dietetyka, który przygotuje dla nich spersonalizowany jadłospis.
Bibliografia:
- Fedewa A, Rao SS. Dietary fructose intolerance, fructan intolerance and FODMAPs. Curr Gastroenterol Rep. 2014 Jan;16(1):370. doi: 10.1007/s11894-013-0370-0. PMID: 24357350; PMCID: PMC3934501
- Escobar MA Jr, Lustig D, Pflugeisen BM, et al. Fructose intolerance/malabsorption and recurrent abdominal pain in children. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2014;58(4):498-501. doi:10.1097/MPG.0000000000000232
- https://www.fodmapeveryday.com/understanding-fructose-intolerance-a-lesser-known-dietary-trigger/
- Marek K., Kamińska B., Plata-Nazar K., Nadolska-Grabska M., „Upośledzenie wchłaniania fruktozy: rola w zaburzeniach czynnościowych przewodu pokarmowego u dzieci”; Forum Medycyny Rodzinnej, 2, 117-121, 2010.
- Melchior C, Douard V, Coëffier M, Gourcerol G. Fructose and irritable bowel syndrome. Nutr Res Rev. 2020;33(2):235-243. doi:10.1017/S0954422420000025
- Sia T, Tanaka RO, Mousad A, et al. Fructose malabsorption and fructan malabsorption are associated in patients with irritable bowel syndrome. BMC Gastroenterol. 2024;24(1):143. Published 2024 Apr 24. doi:10.1186/s12876-024-03230-x
- Singh SK, Sarma MS. Hereditary fructose intolerance: A comprehensive review. World J Clin Pediatr. 2022;11(4):321-329. Published 2022 Jul 9. doi:10.5409/wjcp.v11.i4.321
- Benardout M, Le Gresley A, ElShaer A, Wren SP. Fructose malabsorption: causes, diagnosis and treatment. Br J Nutr. 2022;127(4):481-489. doi:10.1017/S0007114521001215
