Zabieg usunięcia woreczka żółciowego („woreczek” to potoczna nazwa pęcherzyka żółciowego) jest jednym z najczęściej wykonywanych zabiegów chirurgicznych. Przeprowadzany laparoskopowo czy klasycznie, nadal wiąże się z koniecznością zachowania odpowiedniej diety przez pewien czas po operacji. Stanowi ona jeden z kluczowych czynników szybkiego i pozbawionego powikłań powrotu do pełni zdrowia. Z tego artykułu dowiesz się co nieco o pęcherzyku żółciowym (jego roli w trawieniu tłuszczów oraz powodach do usunięcia), a także poznasz podstawowe zasady diety po cholecystektomii, które produkty można jeść, a jakie wykluczyć. Samodzielne układanie diety ułatwi przedstawiony na końcu artykułu jednodniowy jadłospis.
Jaką rolę pełni woreczek żółciowy?
Woreczek żółciowy to potoczna nazwa pęcherzyka żółciowego. Do jego zadań należy magazynowanie i zagęszczanie żółci, która jest wytwarzana przez komórki wątroby. Pełni ona ważną rolę w trakcie trawienia tłuszczów w przewodzie pokarmowym. Wydzielana do dwunastnicy aktywuje enzymy trzustkowe uczestniczące w trawieniu pokarmu, a także rozpuszcza i emulguje duże cząsteczki tłuszczów na mniejsze, co ułatwia późniejsze ich wchłanianie. Ilość wydzielanej żółci zależy od tego jak dużo tłuszczu spożyjemy. Im jest go więcej w naszej diecie, tym intensywniejsze będzie wytwarzanie żółci [3, 4].
Przyczyny usunięcia woreczka żółciowego
Najczęstszą przyczyną usunięcia woreczka żółciowego jest kamica pęcherzyka żółciowego. Charakteryzuje ją powstawanie złogów o różnych kształtach i wielkościach, w wyniku wystąpienia nieprawidłowego składu żółci. Podziału kamieni żółciowych można dokonać na podstawie ich budowy chemicznej i tak wyróżnia się: kamienie cholesterolowe, kamienie barwnikowe lub kamienie o strukturze mieszanej. Co ciekawe, wśród złogów barwnikowych wyróżnia się np. kamienie brązowe i czarne, gdzie złogi brązowe są charakterystyczne dla mieszkańców Azji, natomiast kamienie czarne występują najczęściej u osób dotkniętych chorobami hemolitycznymi lub marskością wątroby [2, 5].
Kamica żółciowa najczęściej przebiega bezobjawowo. W populacji zachodniej dotyka ona ok. 15-20% ludzi i występuje 3-4 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. Zazwyczaj stwierdza się ją u osób po 40 roku życia, a częstość jej wystąpienia zwiększa się z wiekiem. Wśród chorych powyżej 65 lat dotyka co 2-3 osoby [5].
Charakterystycznym objawem kamicy woreczka żółciowego jest kolka żółciowa, znana również pod nazwą kolki wątrobowej. Wówczas pojawia się bardzo silny i stały ból w środkowym nadbrzuszu a także w okolicy za mostkiem oraz poniżej prawego łuku żebrowego, dość często promieniujący w kierunku pleców i prawego barku. Oprócz kolki żółciowej może pojawić się także wzdęcie brzucha, nudności i wymioty. Występowanie bólu ma miejsce najczęściej po spożyciu określonych posiłków, może być również wywołany wysiłkiem fizycznym lub silnym stresem [1, 5].
Wystąpienie objawów wiąże się z koniecznością usunięcia pęcherzyka żółciowego. Zabieg ten nosi nazwę cholecystektomii. To jeden z najczęściej wykonywanych zabiegów chirurgicznych na świecie. Istnieją dwie metody, za pomocą których dochodzi do usunięcia woreczka. Pierwszy z nich to laparoskopia, natomiast drugim jest metoda otwarta (klasyczna) [5].
Co zwiększa ryzyko wystąpienia kamicy żółciowej?
Tabela 1. Czynniki ryzyka wystąpienia kamicy żółciowej.
Jak wspomniano, miejsce pochodzenia ogrywa znaczną rolę w występowaniu kamicy żółciowej. Najczęściej jest stwierdzana w krajach rozwiniętych zachodniego świata. Częściej występuje u kobiet i wzrasta wraz z wiekiem. Historia rodziny i czynniki genetyczne zwiększają częstotliwość jej występowania prawie 5-krotnie [6].
Do czynników, na które mamy wpływ należy otyłość. Kamica żółciowa dotyczy zwłaszcza otyłości brzusznej i występuje u co najmniej 25% osób z chorobliwą otyłością. Zarówno zespół metaboliczny jak cukrzyca i dyslipidemia bezpośrednio łączą się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju kamieni. Szybka utrata masy ciała może spowodować powstawanie złogów, które najczęściej nie wywołają objawów choroby. Dieta bogata w cukier, słodycze, miód i zbyt małą ilość nienasyconych kwasów tłuszczowych będzie skutkowała spadkiem ilości lecytyny w żółci, a więc tym samym gorszym rozpuszczaniem cholesterolu w żółci. Zbyt niska ilość błonnika pokarmowego zaburzy sprawne obkurczanie się woreczka żółciowego. W zaawansowanej marskości wątroby ryzyko wystąpienia choroby to 25-30% [1, 6].
Dlaczego należy stosować dietę po wycięciu woreczka żółciowego?
Brak woreczka żółciowego utrudnia trawienie tłuszczów. Usunięcie magazynu żółci uniemożliwia szybkie dostarczenie odpowiedniej objętości żółci do dwunastnicy w momencie spożycia większej ilości tłuszczów. W związku z tym, zanim organizm przyzwyczai się do spływania żółci przewodami żółciowymi bezpośrednio z wątroby do dwunastnicy, należy utrzymywać właściwą dietę. Poza tym samo usunięcie woreczka nie cofnie innych zmian zachodzących podczas trwania kamicy takich jak: uszkodzenie wątroby, zmiany w trzustce czy zaburzenia ruchowe dróg żółciowych. Odpowiednia dieta pozwoli jednak na przystosowanie się organizmu do zaistniałej, nowej sytuacji i zmniejszenie komplikacji oraz niepożądanych objawów ze strony przewodu pokarmowego. Przestrzeganie diety jest wskazane przez okres kilkunastu tygodni a w niektórych przypadkach nawet do końca życia [3, 5].
Główne założenia diety
Po wycięciu woreczka żółciowego i pooperacyjnej płynnej diecie należy zacząć włączać dietę łatwostrawną niskotłuszczową oraz ograniczyć produkty bogate w błonnik. Ilość tłuszczu w diecie powinna wynosić 30-50 g/dobę. Należy wykluczyć produkty powodujące nasilenie dolegliwości. Zaleca się spożywanie 5-6 posiłków dziennie [1, 5].
Co można jeść?
- Potrawy gotowanie, gotowanie na parze lub duszone bez dodatku tłuszczu,
- posiłki o odpowiedniej temperaturze – nie za zimne ani za ciepłe,
- mleko i przetwory mleczne niskotłuszczowe – mleko, jogurt 1,5-0,5% tłuszczu, chudy twaróg,
- pieczywo – chleb pszenny, bułki pszenne,
- warzywa bogate w betakaroten – marchew, natka pietruszki,
- inne warzywa (gotowane i rozdrobnione) – ziemniaki gotowane lub puree, dynia, cukinia, pietruszka, seler, pomidory bez skórki,
- owoce – jagodowe, winogrona bez pestek (w postaci przecierów), banany, brzoskwinie, morele, cytrusowe, jabłka pieczone, gotowane,
- mięsa – drobiowe, indyk, gotowane, chuda szynka, chuda cielęcina, pulpety,
- ryby – dorsz, sola, mintaj, morszczuk, sandacz,
- zupy – rosół jarski, jarzynowe, ziemniaczane, krupnik, mleczne, przetarte owocowe,
- białko jaja,
- kasza manna, jęczmienna, ryż, makaron nitki,
- kisiele, budynie, galaretki owocowe,
- łagodne przyprawy – sok z cytryny, natka pietruszki, koperek, majeranek, cynamon, melisa, rzeżucha, wanilia,
- napoje – słaba herbata, słaba kawa, herbata owocowa, ziołowa , soki owocowo-warzywne, napoje mleczno-owocowe, mleczno-warzywne, wody niegazowane [1, 5].
Jakie produkty należy wykluczyć?
- produkty smażone, pieczone z dodatkiem tłuszczu,
- produkty bogate w tłuszcz – smalec, słonina, boczek, margaryny twarde, tłuste mięsa (wieprzowina, flaki, wątroba, baranina), tłuste ryby (łosoś, śledzie, sardynki), orzechy,
- oleje w ograniczonych ilościach – słonecznikowy, rzepakowy (bezerukowy), oliwa z oliwek, masło,
- produkty zawierające znaczną ilość błonnika nierozpuszczalnego, np. produkty gruboziarniste, pieczywo razowe, otręby pszenne, surowe warzywa,
- warzywa wzdymające – rośliny strączkowe, kapusta, pory, cebula, czosnek, pory,
- warzywa – ogórki, rzodkiewka, rzepa, kalarepa, fasola szparagowa, groszek zielony,
- owoce – gruszki, daktyle, czereśnie,
- przyprawy – pieprz, papryka ostra, chili, curry, ziele angielskie, liść laurowy, gorczyca, gałka muszkatołowa, musztarda, ocet,
- produkty zawierającego kwas szczawiowy, np. szpinak, szczaw, rabarbar,
- produkty typu fast food – pizza, frytki, chipsy,
- desery – torty, tłuste ciasta, czekolada, batony, lody,
- potrawy tłuste, ostre, pikantne, marynaty i konserwy, potrawy wędzone,
- żółtko jaja [1, 3, 5].
Jak długo stosować dietę?
W zależności od stanu zdrowia dietę stosuje się przez okres kilku do kilkunastu tygodni, a w niektórych przypadkach do końca życia. Gdy stan jest dobry, po czasowym stosowaniu diety jadłospis rozszerza się, zazwyczaj zachowując produkty niskotłuszczowe lub jedynie zasady zdrowego żywienia [3, 5].
Przykładowy jadłospis
Bibliografia
[1] Ciborowska, H. i Rudnicka, A. (2014). Dietetyka. Żywienie Zdrowego i chorego człowieka (wyd. IV). Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
[2] Czerwaty, M., & Głuszek, S. (2006). Inflammatory reaction assessement in patients after laparoscopic cholecystectomy. Videosurgery and Other Miniinvasive Techniques, 1(1), 23-32.
[3] Dieta po usunięciu pęcherzyka. Pobrano z http://www.woreczekzolciowy.pl
[4] Krauss, H., Gibas-Dorna, M. i Korek, E. (2019). Fizjologia układu pokarmowego. Hormonalna kontrola pobierania pokarmu. W: M. Grzymisławski (red.), Dietetyka kliniczna (wyd. 1, s. 1-38). Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
[5] Minasiewicz, R., Urban, J., Szałkowski, Z. i Kukowska, D. (2016). Ocena jakości życia pacjentów po usunięciu pęcherzyka żółciowego metodą klasyczną lub laparoskopową. Zeszyty naukowe Wyższej Szkoły Agrobiznesu w Łomży, 64, 47-71.
[6] Stinton, L. M., & Shaffer, E. A. (2012). Epidemiology of gallbladder disease: cholelithiasis and cancer. Gut and liver, 6(2), 172–187.
