Koperek. Koper ogrodowy (Anethum graveolens) – właściwości i zastosowanie

Koper ogrodowy (Anethum graveolens) jest bardzo popularny w polskiej kuchni. Często używa się go jako dodatku do sosów, ziemniaków, a także jako składnik do kiszenia ogórków. Łatwy w uprawie i bogaty w składniki odżywcze. Posiada szereg właściwości prozdrowotnych. Znany przede wszystkim jako środek wspomagający trawienie.

Spis treści:

1. Podstawowe informacje
2. Wartości odżywcze
3. Właściwości prozdrowotne
4. Przepisy kulinarne
5. Koperek jako przyprawa
6. Zastosowanie olejku eterycznego
7. Częste pytania
8. Podsumowanie
9. Bibliografia

Koperek – podstawowe informacje

Nazwa rodzajowa kopru ogrodowego to Anethum. Pochodzi od greckiego słowa aneeson lub aneeton. Oznacza silny zapach.

Jak wygląda koper ogrodowy?

Koper ogrodowy zbudowany jest z łodyg, liści, kwiatów i owoców. Roślina ma smukłe łodygi a liście pierzaste. Kwiaty są żółte i rozwijają się w baldachy. Owoce kopru ogrodowego nazywane są nasionami, są to połówki małych, suchych owoców. [1]  Roślina osiąga wysokość od 50 do 150 cm [2]

Uprawa

Koper ogrodowy do uprawy wymaga żyznej gleby i dużego nasłonecznienia. Jest ziołem stosowanym jako przyprawa, a z jego nasion wytwarza się olejek eteryczny. [1]

Wartości odżywcze

Liście i łodygi kopru ogrodowego są najczęściej wykorzystywane w kuchni. Zawierają witaminy i składniki mineralne takie jak: potas, wapń, fosfor, magnez, sód, witaminę A i niacynę.

Olejki eteryczne

Owoce kopru zawierają 1-4% olejków eterycznych. Olejek eteryczny składa się w największej ilości ze związków takich jak: karwon, limonen i alfa – felandren w tym pinen, diterpen, dihydrokarwon, cyneol, mircen, paramyrcen, izomirystyna, mirystyna, mirystycyna, dillapiole, apiol i dillapiol.[2] Zawiera również furanokumarynę i polifenole. [3] Inne związki wyizolowane z nasion to kumaryny, flawonoidy, kwasy fenolowe i steroidy.[1] Ponadto zawiera również inne fizjologicznie aktywne składniki. Wśród nich: garbniki, kwas linolowy, kwas chlorogenowy i kwasy tłuszczowe.[4]

Tabela nr 1. Wartość odżywcza kopru ogrodowego [6]

Wartość odżywcza świeżej gałązki kopru ogrodowego 100g

Wartość energetyczna	33 kcal
Białko	2,8 g
Tłuszcz	0,4 g
Kwasy tłuszczowe nasycone	0,10 g
Kwasy tłuszczowe jednonienasycone	0,10 g
Kwasy tłuszczowe wielonienasycone	0,20 g
Węglowodany ogółem	6,1 g
Sacharoza	0,1 g
Błonnik pokarmowy	3,3 g
% energii z białka	35
% energii z tłuszczu	11
% energii z węglowodanów	54

Tabela nr 2. Wartość odżywcza świeżej gałązki kopru ogrodowego [6]

Wartość odżywcza świeżej gałązki kopru ogrodowego w 100 g

Sód	7 mg
Potas	396 mg
Wapń	64 mg
Fosfor	51 mg
Magnez	14 mg
Żelazo	2,7 mg
Witamina A	350 µg
β-karoten	2100 µg
Witamina E	0,20 mg
Tiamina	0,230 mg
Ryboflawina	0,110 mg
Niacyna	0,20 mg
Witamina C	31,0 mg

Właściwości prozdrowotne i lecznicze koperku (Anethum graveolens)

Niestrawność i choroby układu pokarmowego

Nasiona kopru są używane jako środek łagodzący problemy trawienne takie jak bóle brzucha, niestrawność i wzdęcia. [4] Nasiona mają działanie, łagodzące skurcze jelit dzięki zawartości olejku eterycznego. [1] Ekstrakty z nasion wykazują aktywność przeciwwrzodową i umiarkowanie hamującą rozwój Helicobacter pylori. [3] Limonen, karwon, kwas linolowy i kwas chlorogenowy zawarty w nasionach kopru, wykazują działanie przeciwzapalne i gastroprotekcyjne. [4]

Działa przeciwdrobnoustrojowo, przeciw hiperlipidemii i hipercholesterolemii

Olejek eteryczny i różne ekstrakty z nasion kopru ogrodowego wykazały szerokie spektrum działania przeciwdrobnoustrojowego. [1]

Działanie przeciwdrobnoustrojowe kopru ogrodowego można przypisać furanokumarynie zawartej w jego nasionach. [4] 

Z przeprowadzonych kilku badań eksperymentalnych in vitro i in vivo odnotowano pewne efekty farmakologiczne. Ekstrakt z nasion kopru ogrodowego działa przeciw hiperlipidemii. [1]      

Łagodzi kolki u dzieci

Napar z kopru ogrodowego jest podawany w celu złagodzenia kolek u niemowląt. Stosuje się go także w przypadku wzdęć u małych dzieci. Olejek eteryczny zawarty w nasionach łagodzi skurcze jelit, przez co pomaga w kojeniu kolki. Olejek eteryczny ma również właściwości wiatropędne, przez co zmniejsza gazy i wspomaga trawienie. [1]

Wpływ na układ rozrodczy

Zbadano wpływ ekstraktu z nasion Anethum graveolens (koper ogrodowy) na układ rozrodczy u samic szczurów. Podawanie dużych dawek spowodowało znaczne wydłużenie trwania cyklu rui oraz wzrósł poziom progesteronu. Ponadto, nasiona kopru wykazały działanie wzmacniające uwalnianie oksytocyny. [3]

Z kolei podczas innego badania na samicach szczurów stwierdzono, że nasiona kopru mogą być stosowane jako środek regulujący cykl menstruacyjny. [2]

Inne badanie miało za zadanie, ocenić działanie kopru na skurcze macicy w aktywnej fazie porodu. W tym badaniu wzięło udział 40 kobiet w ciąży. Badanie polegało na wypiciu naparu z kopru ogrodowego (1 łyżka całych nasion z kopru) przed pójściem do szpitala. Badanie wykazało, iż nasiona kopru skracają pierwszy etap porodu. [3]

Pozostałe właściwości lecznicze kopru ogrodowego

Nasiona i zawarte w nich olejki eteryczne kopru mają działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, przeciwbólowe, przeciwwydzielnicze oraz działa rozluźniająco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego. [3] Wykazują również działanie hipoglikemiczne. [5] Żucie nasion zwalcza nieświeży oddech. [1]

Przepisy z koperkiem

Prosty przepis na sos jogurtowo-koperkowy 

Składniki:

• jogurt grecki 150 g
• pęczek koperku
• ząbek czosnku
• sól i pieprz.

Przygotowanie:

Kroimy szczypiorek, czosnek przeciskamy przez praskę i dodajemy do jogurtu. Doprawić solą i pieprzem.

Wartość odżywcza: 179 kcal, 7,4 g białka, 11,5 g tłuszczu i 12,6 g węglowodanów.

Koperek jako przyprawa w kuchni    

Nasiona są używane jako przyprawa. Świeże i suszone liście nie tylko jako przyprawa, ale również napar. Koper jest aromatycznym ziołem powszechnie stosowanym do różnych potraw takich jak marynaty, sałatki, sosy i zupy. Świeże i suszone liście można używać do gotowania i smażenia mięsa i ryb. Są wykorzystywane także do kanapek i sosów rybnych. [1]

Zastosowanie olejku eterycznego pozakulinarne

Olejek koperkowy pozyskuje się z nasion, liści i łodyg. Zawiera on olejek eteryczny, który jest stosowany jako aromat w przemyśle spożywczym. Jest również używany do aromatyzowania detergentów i mydeł, a także jako substytut olejku kminkowego. Dzięki właściwościom hamującym rozwój bakterii używany jest jako środek konserwujący. [1]

Częste pytania na temat koperku

Podsumowanie

• Koper ogrodowy zawiera szereg cennych substancji odżywczych. Warto włączyć go do swojej diety.
• Dobrze sprawdzi się przy problemach trawiennych, niestrawności czy wzdęciach. [4]
• Można go stosować u niemowląt i dzieci w celu złagodzenia kolek i wzdęć. [1]

Bibliografia:

1. Jana, S., & Shekhawat, G. S. (2010). Anethum graveolens: An Indian traditional medicinal herb and spice. Pharmacognosy reviews, 4(8), 179–184
2. Kaur G. J, & Arora D.S (2009)  Bioactive potential of Anethum graveolens, Foeniculum vulgare and Trachyspermum ammi belonging to the family Umbelliferae – Current status. Journal of Medicinal Plants Research Vol. 4(2), pp. 087-094
3. Esmail A., & Al-Snafi. (2014). The pharmacological importance of anethum graveolens. International Journal of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences. Vol 6, Issue 4
4. Nam, H.H., Nan, L., & Choo, B.K., (2021).  Anti-Inflammation and Protective Effects of Anethum graveolens L. (Dill Seeds) on Esophageal Mucosa Damages in Reflux Esophagitis-Induced Rats. 10(10), 2500
5. Alteme H. J.,  Haamed H. I., &Hamza L.H., (2017) Anethum graveolens: Physicochemical Properties, Medicinal Uses, Antimicrobial Effects, Antioxidant Effect, Anti-Inflammatory and Analgesic Effects: A Review. International Journal of Pharmaceutical Quality Assurance 8(3); 88-91
6. Kunachowicz, Nadolna, Iwanów, Przygoda. Wartość odżywcza wybranych produktów spożywczych i typowych potraw, Wydanie IV, Warszawa 2016, wyd. PZWL  (2016) str. 59,60.
7. Marcin Piotrowicz. Koper – kalorie, ile waży. wszystkoojedzeniu.pl/koper-kalorie-kcal/. Dostęp 14.06.2022r.