Dieta przeciwgrzybicza. Czy jedzenie ma znaczenie?

Kandydoza, inaczej drożdżyca spowodowana jest drożdżami z grypy Candida. Do najczęstszych przyczyn kandydozy należy osłabienie układu immunologicznego, co ułatwia przenikanie patogenów chorobotwórczych do naszego organizmu. Candida albicans są obecne w jelitach każdego człowieka. U niektórych zasiedlają błonę śluzową dróg oddechowych, a u kobiet bytują w pochwie. Organizm dysponuje jednak mechanizmami regulującymi ilość drożdżaków. Są one usuwane z organizmu w ten sam sposób jak bakterie patogenne. Podlegają regulacji przez korzystne bakterie jelitowe. Jednak przez częste stosowanie antybiotykoterapii dochodzi do wzmożonej kolonizacji jelit przez drożdżaki. 

Candida spp. są czwartym, co do częstości, patogenem izolowanym z krwi u pacjentów hospitalizowanych. Choroby te stanowią duże zagrożenie dla życia. Śmiertelność spowodowana inwazyjnymi grzybicami wśród pacjentów z granulocytopenią może sięgać nawet do 90%.

Spis treści 

1. Czym jest grzybica przewodu pokarmowego i w jaki sposób można się nią zarazić? 
2. Przyczyny grzybicy przewodu pokarmowego
3. Objawy grzybicy przewodu pokarmowego
4. Diagnostyka
5. Leczenie grzybicy i postępowanie prewencyjne
6. Podstawy diety przeciwgrzybiczej 
7. Produkty zalecane i przeciwwskazane w tej diecie
8. Podsumowanie
9. Wnioski
10. FAQ
11. Bibliografia

Czym jest grzybica przewodu pokarmowego i w jaki sposób można się nią zarazić? 

Candida są drożdżakami co oznacza, że najczęściej występują w formie jednokomórkowej. Rodzaj Candida obejmuje około 150 gatunków, ale tylko 9 z nich uznaje się za patogenne dla człowieka. Najpowszechniejszym czynnikiem etiologicznym kandydozy przewodu pokarmowego Candida albicans (zwany inaczej bielnikiem białym). Zmiany chorobowe zlokalizowane są w obrębie powierzchownych warstw nabłonka i towarzyszy im przewlekły proces zapalny. Najczęstszymi postaciami kandydozy błon śluzowych przewodu pokarmowego są kandydoza jamy ustnej i przełyku. Kandydoza żołądka i jelit występuje znacznie rzadziej [1]. 

Z klinicznego punktu widzenia istotny jest podział kandydoz na:

• infekcje powierzchowne (np. kandydoza jamy ustnej i gardła)
• zakażenia inwazyjne (m.in. kandydemia, przewlekła rozsiana kandydoza wątrobowo- śledzionowa). 

W jaki sposób możemy się nią zarazić? 

Candida albicans wchodzi w skład mikroflory błon śluzowych przewodu pokarmowego, oddechowego, moczowo-płciowego oraz skóry nie wywołując objawów chorobowych u około 50–70% populacji ludzkiej. U pacjentów z zaburzeniami immunologicznymi ten oportunistyczny patogen powoduje infekcje o charakterze zarówno powierzchniowym, jak i układowym. Główną przyczyną zakażeń wywołanych C. albicans jest upośledzenie funkcji układu immunologicznego oraz zaburzenie składu mikroflory organizmu ludzkiego [2]. 

Mechanizm rozwoju kandydoz (patogeneza), oprócz układu immunologicznego gospodarza zależy od czynników wirulencji grzyba umożliwiających kolonizację i inwazję tkanek, a także unikanie reakcji immunologicznej gospodarza. Do czynników wirulencji C. albicans zalicza się: złożoność budowy ściany komórkowej, adhezję, pleomorfizm (wielopostaciowość), aktywność enzymatyczną, mimikrę molekularną, zmienność fenotypową [2].

Przyczyny grzybicy przewodu pokarmowego 

Głównymi przyczynami rozwoju zakażenia Candida albicans są: 

• upośledzenie funkcji układu immunologicznego,
• zakłócenie równowagi w składzie mikroflory organizmu ludzkiego
• immunosupresję (obniżenie odporności organizmu), 
• leczenie steroidami,
• długotrwałą kaniulację naczyń,
• inwazyjne procedury medyczne,
• długotrwałe leczenie antybiotykami o szerokim spektrum przeciwbakteryjnym,
• uszkodzenie skóry w wyniku oparzeń,
• zaburzenia funkcji przewodu pokarmowego,
• cukrzycę,
• wagę wcześniaków poniżej 2000g, 
• zakażenie HIV [2]. 

Inne czynniki predysponujące do rozwoju kandydoz głębokich w większości mają charakter jatrogenny. Wśród nich wymienia się stosowanie leków immunosupresyjnych, antybiotyków o szerokim spektrum działania, cewników wewnątrznaczyniowych, implantację protez z tworzyw sztucznych, niedawno przebyty przeszczep narządowy oraz zabiegi chirurgiczne w obrębie jamy brzusznej. Do innych czynników ryzyka zakażeń inwazyjnych należą choroby nowotworowe, ciężkie oparzenia i ostre zapalenie trzustki [1]. 

Objawy grzybicy przewodu pokarmowego

Objawy grzybicy przewodu pokarmowego zależą od zajętego narządu. W przypadku kandydozy jamy ustnej i gardła najczęściej obserwowane zmiany patologiczne w przebiegu tej choroby to zaczerwienienie z białawymi płytkami i błonami rzekomymi na powierzchni błon śluzowych gardła, języka i dziąseł. Mogą one powodować pieczenie, uczucie suchości i zaburzenia smaku [1, 3]. 

Kandydoza przełyku daje charakterystyczny obraz endoskopowy, w postaci biało-żółtawych płytek na zaczerwienionej błonie śluzowej. Charakterystycznymi objawami kandydozy przełyku są ból przy połykaniu (odynofagia) i dysfagia [4]. Rzadziej występuje samoistny ból zamostkowy czy ból w nadbrzuszu. Kandydozie przełyku rzadko towarzyszą objawy ogólne (np. gorączka) [1]. 

Gatunki z rodzaju Candida, mimo ich naturalnego występowania w przewodzie pokarmowym, rzadko są przyczyną grzybicy żołądka czy jelit. W przebiegu kandydozy żołądka i jelit najczęściej stwierdza się owrzodzenia, rzadziej występują powierzchowne nadżerki, białawe płytki bądź błony rzekome. Objawy kliniczne z reguły są niespecyficzne. Należą do nich biegunka, nudności, wymioty, wzdęcia i bóle brzucha oraz krwawienie z przewodu pokarmowego [1, 4]. 

Grzyby z rodzaju Candida stanowią częstą przyczynę świądu odbytu. Zakażenia w tej lokalizacji mają charakter infekcji powierzchownych i towarzyszy im często intensywny odczyn rumieniowy oraz maceracja skóry (proces uszkodzenia powierzchownych warstw skóry przez szkodliwe działanie przez dłuższy czas środowiska wodnego bądź wilgoci) [1]. 

Diagnostyka 

Diagnostyka zakażeń grzybiczych również zależy od miejsca występowania. Zazwyczaj opiera się na badaniach mikroskopowych, posiewach mikrobiologicznych i identyfikacji wyhodowanych gatunków grzybów, badaniach serologicznych (wykrywanie antygenów i przeciwciał) oraz molekularnych [2].

W przypadku grzybicy jamy ustnej często wystarcza samo badanie lekarskie. W rzekomobłoniastej kandydozie na błonie śluzowej jamy ustnej lub języka tworzą się drobne, białe grudki, które dają się zdrapać szpatułką. W przypadku kandydozy przełyku rozpoznanie stawia się na podstawie obrazu endoskopowego. Nasilenie zmian zapalnych, powstających w przebiegu kandydozy przełyku, określane jest według klasyfikacji Kodsiego [1, 3]. W diagnostyce różnicowej kandydozy przełyku należy uwzględnić ciężkie refluksowe zapalenie przełyku, infekcję HSV, wirus cytomegalii (CM), zapalenie polekowe oraz zapalenie po przebytej radioterapii [5].  Zakażenia grzybicze żołądka i jelit prawie zawsze mają charakter wtórny do wcześniej istniejących w żołądku zmian patologicznych i najczęściej dotyczą pacjentów z chorobami nowotworowymi [1]. 

Warto zwrócić uwagę na to, że samo potwierdzenie obecności drożdży Candida albicans w kale nie świadczy o jego przeroście w organizmie. W leczeniu zakażeń Candida albicans stosuje się cztery podstawowe grupy leków: antybiotyki polienowe, azole, antymetabolity oraz echinokandyny [6]. 

Kryteria kliniczne, mikologiczne i histopatologiczne rozpoznania grzybic narządowych obejmują wszystkie objawy i wyniki badań diagnostycznych, w tym:

• kliniczne objawy uogólnionego zakażenia, rozsiane zmiany skórne, nacieki zapalne w układzie oddechowym, moczowym, w ośrodkowym układzie nerwowym lub w innych narządach, potwierdzone w badaniach obrazowych (badania komputerowe, zdjęcia radiologiczne lub ultrasonograficzne);
• dodatnie wyniki posiewów z krwi lub wydzielin (plwocina, mocz, kał i inne), wykrycie grzybni w badaniu mikroskopowym pobranego materiału (plwocina, płyn mózgowo-rdzeniowy, mocz i inne), wykrycie antygenów powierzchniowych grzybów metodą ELISA, lub identyfikacja genotypu znanych gatunków;
• diagnostyka histopatologiczna i cytologiczna oparta potwierdzeniem obecności morfologicz- nych cech grzybów (komórki, spory lub strzępki) w tkankach lub narządach, pobranych drogą biopsji aspiracyjnej lub biopsji otwartej [7]. 

Leczenie grzybicy i postępowanie prewencyjne

Zgodnie z wytycznymi Infectious Diseases Society of America (IDSA) z 2009 roku [8] sposób leczenia kandydozy zależy od formy i lokalizacji zakażenia, gatunku grzyba wywołującego zakażenie oraz czynników predysponujących do wystąpienia zakażenia (pacjenci z neutropenią i bez neutropenii) [1]. 

Wśród powszechnie stosowanych antymikotyków można wyróżnić następujące klasy: polieny, alliloaminy, fluorowe pochodne pirymidyny, echinokandyny oraz azole [2]. Antymitotyki są to substancje uniemożliwiające lub hamujące mitotyczne podziały komórkowe, czyli hamują one namnażanie się drożdżaków. 

Wzrastająca oporność wśród Candida spp. na dostępne antymikotyki stanowi poważne wyzwanie dla współczesnej medycyny. Dlatego ciągle trwają poszukiwania nowych substancji, które hamują namnażanie się tych drożdżaków. Nowych substancji o działaniu antymikotycznym poszukuje się również pośród alkaloidów, ekstraktów z kory, olejków oraz terpenoidów [2]. W jednym z badań wykazano znaczące aktywności olejku kokosowego, olejku z trawy cytrynowej, olejku migdałowego oraz olejku z goździków przeciw szczepom Candida, wyizolowanych z krwi [9]. 

Przed rozpoczęciem leczenia należy potwierdzić rozpoznanie kandydozy badaniami mikrobiologicznymi, wraz z określeniem gatunku grzyba oraz jego lekowrażliwości. W leczeniu kandydoz powierzchniowych stosuje się najczęściej leczenie miejscowe, w niektórych przypadkach konieczne jest podawanie zarówno preparatów o działaniu miejscowym, jak i ogólnym. W terapii kandydoz inwazyjnych konieczne jest stosowanie leków o działaniu ogólnym [10]. 

Warunkiem szybkiego wyleczenia i zapobiegania nawrotom infekcji grzybiczych jest usunięcie czynników ryzyka. W głównej mierze chodzi tu o przestrzeganie zasad higieny jamy ustnej i okolic intymnych [3].

Głównym leczeniem kandydozy są leki (antymiotyki). Leczeniem wspomagającym powinno stać się racjonalne odżywianie zgodne z normami żywieniowymi, odpowiedni poziom aktywności fizycznej oraz pomoc w postaci preparatów probiotycznych.

Podstawy diety przeciwgrzybiczej 

Nie ma badań, które pozwalają stwierdzić związek między poszczególnymi składnikami pożywienia czy wybranym modelem żywienia a zatrzymaniem rozwoju kandydozy u ludzi.

Przede wszystkim należy ograniczyć węglowodany proste oraz produkty, które są wysoko przetworzone, natomiast wprowadzić przede wszystkim produkty o działaniu przeciwzapalnym (przyprawy, zdrowe oleje, pestki i nasiona, warzywa i niektóre owoce) oraz ziołowe napary. Warto zadbać o zdrowe tłuszcze w naszej diecie. Źródłem dobrych tłuszczów są:

• ryby (np. dorsz, łosoś, pstrąg),
• orzechy (np. włoskie, laskowe),
• nasiona (np. słonecznika, dyni),
• awokado,
• oleje (m.in. wiesiołkowy, słonecznikowy) [11]. 

Jako że cukier stanowi pożywienie dla drożdży, najlepiej ograniczyć spożycie owoców bogatych w cukier. Warto włączyć owoce tj.: awokado, cytryny, truskawki, arbuz czy maliny. Jednak warto pamiętać, że stosowanie diety low-carb nie są wskazane przy kandydozie. W jednym z badań wyniki sugerują, że częste spożywanie węglowodanów, takich jak sacharoza, glukoza, maltoza lub fruktoza, może stanowić czynnik ryzyka kandydozy jamy ustnej. Ograniczenie ich spożycia poprzez zastąpienie ksylitolem lub sorbitolem może mieć wartość w kontroli kolonizacji jamy ustnej i infekcji Candida [12]. 

Proces leczenia kandydozy można wspomóc dzięki zastosowaniu produktów będących źródłem substancji biologicznie czynnych o właściwościach antygrzybiczych. Do najczęściej wymienianych tego typu środków należą oregano, grejpfrut, czosnek, imbir, cynamon oraz aloes. Mogą być one stosowane w postaci suplementów diety [6]. 

Produkty zalecane i przeciwwskazane w tej diecie

Tabela 1. Produkty zalecane i przeciwwskazane w diecie przeciwgrzybiczej [13]. 

Podsumowanie

Najczęstszą przyczyną grzybicy są drożdżaki z rodzaju Candida, występujące powszechnie na całym świecie; znanych jest około 150 gatunków tego rodzaju, w tym 9 gatunków opisano jako chorobotwórcze dla człowieka. Wywołują one choroby zwane kandydozami, kandidiazami lub drożdżycami. Candida spp. są czwartym, co do częstości, patogenem izolowanym z krwi u pacjentów hospitalizowanych. Choroby te stanowią duże zagrożenie dla życia. Śmiertelność spowodowana inwazyjnymi grzybicami wśród pacjentów z granulocytopenią może sięgać nawet do 90% [10]. 

Głównymi przyczynami rozwoju zakażenia Candida albicans są: upośledzenie funkcji układu immunologicznego, zakłócenie równowagi w składzie mikroflory organizmu ludzkiego, immunosupresję (obniżenie odporności organizmu), leczenie steroidami oraz długotrwałą kaniulację naczyń. Obraz kliniczny kandydozy zależy w dużej mierze od lokalizacji zakażenia. Do najczęstszych objawów grzybicy przewodu pokarmowego należą: uczucie pełności w nadbrzuszu środkowym, pobolewania, mdłości, niekiedy wymioty. Często występuje utrata apetytu i masy ciała.

W leczeniu kandydoz stosuje się cztery grupy leków, w tym antybiotyki (polieny, echinokandiny) oraz chemioterapeutyki (azole, pochodne fluoropirymidyny). Oprócz leczenia farmakologicznego warto zadbać o prawidłową dietę. Należy ograniczyć ilość węglowodanów prostych. W ich miejsce należy wprowadzić węglowodany złożone. Nie należy zapominać również o błonniku pokarmowym. Jest łatwym źródłem energii dla mikrobiomu jelitowego i stanowi pożywkę dla „dobrych bakterii jelitowych”. Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA) stanowią produkt beztlenowej fermentacji włókna pokarmowego i skrobi mają właściwości antyoksydacyjne, antykancerogenne i przeciwzapalne oraz odgrywają zasadniczą rolę w utrzymaniu homeostazy układu pokarmowego i odpornościowego [13].

Obecnym sposobem leczenia kandydozy, zgodnie z wytycznymi Amerykańskiego Towarzystwa Chorób Zakaźnych (Infectious Diseases Society of America; IDSA) jest przede wszystkim stosowanie preparatów przeciwgrzybiczych (nystatyna, flukonazol). Leczeniem wspomagającym powinno stać się racjonalne odżywianie oraz aktywność fizyczna. 

Wnioski

• Najczęstszą przyczyną grzybicy są drożdżaki z rodzaju Candida. 
• W jednym z badań, w którym oceniano wpływ diety bogatej w cukry proste na ilość drożdżaków w plwocinie i próbkach kału, nie wykazano istotnego wpływu zastosowanej diety na intensywność kolonizacji grzybiczej. 
• Stosowanie diety low-carb nie jest wskazane przy kandydozie.  
• Diagnostyka, jak i objawy zakażeń grzybiczych, zależą od miejsca występowania.
• W leczeniu kandydoz stosuje się cztery grupy leków, w tym antybiotyki (polieny, echinokandiny) oraz chemioterapeutyki (azole, pochodne fluoropirymidyny). 
• Obecnym sposobem leczenia kandydozy, zgodnie z wytycznymi Amerykańskiego Towarzystwa Chorób Zakaźnych (Infectious Diseases Society of America; IDSA) jest przede wszystkim stosowanie preparatów przeciwgrzybiczych (nystatyna, flukonazol). Leczeniem wspomagającym powinno stać się racjonalne odżywianie oraz aktywność fizyczna. 

Najczęstsze pytania

Bibliografia:

1. Rogalski P. (2010) Kandydoza przewodu pokarmowego – fakty i mity. Gastroenterologia Kliniczna. Postępy i Standardy. 2(3): 87-97.
2. Staniszewska M. i in. (2014) Patogeneza i leczenie zakażeń Candida Spp. Postępy Mikrobiologii., 53(3): 229-240. 
3. Ziętek P. (2020) Grzybica (kandydoza) układu pokarmowego – przyczyny, objawy, leczenie i profilaktyka. Pobrano z: https://www.doz.pl/czytelnia/a15122-Grzybica_kandydoza_ukladu_pokarmowego__przyczyny_objawy_leczenie_i_profilaktyka 
4. Edwards J.E. Jr. (2005) Candida species. principles and practice of infectious diseases, W: Mandell G.L., Bennett J.E., Dolin R. (red.). Mandell, Bennett, & Dolin: 6th ed. Elsevier Churchill Livingstone, Philadelphia. 2939–2957.
5. Vaquez J.A., Sobel J.D. Candidiasis. (2003) Clinical mycology. Oxford University Press, New York W: Desmukes W.E., Pappas P.G., Sobel J.D. (red.). 143–187.
6. Czekajło A. (2017) Candida albicans – objawy, leczenie, dietoterapia. Pobrano z: https://dieta.pl/zdrowie-i-uroda/candida-albicans-objawy-leczenie-dietoterapia 
7. Zielińska E.(2003) Kontrowersje dotyczące optymalnej profilaktyki i leczenia zakażeń grzybami w stanach obniżonej oporności. Przegl. Epidemiol. 57, 299–307. 
8. Pappas P. G. i in. (2009) Clinical Practice Guidelines for the Management Candidiasis: 2009 Update by the Infectious Diseases Society of America. 48 (5): 503–535.
9. Kumar A., Thakur S., Thakur V.C., Kumar A., Patil S., Vohra M.P. (2012) Antifungal activity of some natural essential oils against Can­ dida species isolated from blood stream infection. JKIMSU, 1, 61–66. 
10. Paczkowska I., Wójtowicz A., Malm A. (2010) Wybrane aspekty farmakoterapii kandydoz. Farm Pol, 66(8): 539-543. 
11. Pietras K.,Lesiów T. (2019) WPŁYW SPOŻYWANIA NADMIERNEJ ILOŚCI CUKRÓW PROSTYCH I PRZETWORZONEJ ŻYWNOŚCI NA ROZWÓJ GRZYBICY OGÓLNOUSTROJOWEJ ORAZ STAN WIEDZY ANKIETOWANYCH NA TEN TEMAT. 3(34): 57-71. 
12. Pizzo G., Giuliana, Milici M. E., Giangreco R. (2000) Effect of dietary carbohydrates on the in vitro epithelial adhesion of Candida albicans, Candida tropicalis, and Candida krusei, „The New Microbiologica”, 23(1), 63–71.
13. Nagle P. Dieta przeciwgrzybicza – czy faktycznie istnieje? Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej.