Okres ciąży to szczególny czas, który wiąże się z szeregiem zmian w funkcjonowaniu organizmu. Ze względu na to, kobiety ciężarne mogą zmagać się z licznymi dolegliwościami. Wśród nich wyróżnić możemy zachcianki, nudności, wymioty, zgagę czy zaparcia. Problemy te w większości przypadków nie stanowią zagrożenia dla matki i dziecka. Mogą jednakże wpłynąć na codzienne funkcjonowanie, psychikę ciężarnej oraz inne aspekty.
W przypadku wystąpienia dolegliwości typowych dla ciąży dieta oraz modyfikacje stylu życia odgrywają kluczową rolę. Wprowadzone zmiany mogą przyczynić się do złagodzenia objawów a niekiedy do całkowitego ich wyeliminowania.
1. Łagodne nudności i wymioty
Nudności i wymioty to jedna z najczęstszych dolegliwości pojawiających się w okresie ciąży. Zmaga się z nią nawet 70-85% ciężarnych [1, 13].
Jej objawy pojawiają się najczęściej w 2-4 tygodniu ciąży i zwykle ustępują po 22 tygodniu. W niektórych przypadkach jednak dolegliwości mogą utrzymywać się nawet przez całą ciążę [1].
Często przypadłość ta nazywana jest terminem „porannych mdłości”, jednak może być to mylące. W rzeczywistości objawy zaś mogą pojawiać się w każdej porze dnia [2].
Przyczyna występowania nudności i wymiotów nie jest jeszcze dobrze poznana. Wskazuje się na wpływ gonadotropiny kosmówkowej, czynników hormonalnych, w tym estrogenów i progesteronu oraz czynników genetycznych. Dolegliwości pojawiają się również częściej u pierworódek [1,2].
Mimo iż problem ten zazwyczaj nie stanowi zagrożenia, może powodować znaczne utrudnienia w codziennym funkcjonowaniu. Niejednokrotnie wiąże się również z pogorszeniem stanu psychicznego przyszłej mamy. Udowodniono jednak, że łagodne nudności mogą wiązać się z korzyściami dla płodu. Wśród nich wyróżniamy mniejsze prawdopodobieństwo niskiej masy urodzeniowej, porodu przedwczesnego czy poronienia [1].
🔎 Dieta bogata w białko, warzywa i owoce może łagodzić nudności i wymioty w ciąży. Białko stabilizuje motorykę żołądka, a imbir i witamina B6 dodatkowo wspierają redukcję objawów. Naukowcy kładą nacisk na równowagę glikemiczną, nawodnienie i stopniowe dostarczanie składników odżywczych [13].
2. Niepowściągliwe wymioty ciężarnych
Niepowściągliwe wymioty ciężarnych (hyperemesis gravidarum) to przypadłość, która dotyka 0,3-3% ciężarnych [2]. Główny objaw, jakim są silne wymioty, prowadzi do utraty masy ciała, odwodnienia oraz zaburzeń równowagi elektrolitowej.
Równocześnie pacjentki mogą zmagać się z nadmiernym wydzielaniem śliny oraz niedoborami witaminy B1 i składników mineralnych. Objawami może być również refluks, problemy z wątrobą oraz nerkami [1]. Ze względu na to, stan ten bardzo często wymaga hospitalizacji [2].
Jednostka ta niekiedy prowadzi do poważnych konsekwencji. U płodu może przyczynić się do wystąpienia niskiej masy urodzeniowej, porodu przedwczesnego, a nawet śmierci. Dodatkowo może prowadzić do zmniejszonej wrażliwości na insulinę oraz występowania zaburzeń psychicznych w wieku dorosłym [1,4].
Istnieje wiele metod niefarmakologicznego leczenia niepowściągliwych wymiotów ciężarnych. Wśród nich wyróżniamy zmianę sposobu żywienia, spożywanie imbiru oraz stosowanie akupresury. Pomóc może dodatkowo suplementacja tiaminy. Dolegliwość tą często leczy się także farmakologicznie. Kluczowe jest również nawadnianie oraz uzupełnianie elektrolitów [1].
Zalecenia dietetyczne przy nudnościach oraz wymiotach ciężarnych
Wyróżniamy kilka modyfikacji żywieniowych, które mogą zmniejszyć nudności oraz wymioty. Kluczowe jest spożywanie posiłków częściej, ale w mniejszych ilościach. Potrawy nie mogą być tłuste, ponieważ opóźnia to opróżnianie żołądka. Nie jest wskazane zbyt mocne przyprawianie czy spożywanie potraw pikantnych, ponieważ może to nasilić nudności.
W sytuacji, gdy zapach posiłku wywołuje dolegliwości, należy spożywać posiłki przestudzone [1]. Sugeruje się również spożywanie przekąsek bogatych w węglowodany [4], np. kromkę razowego pieczywa, niesłodzone herbatniki, banana. Udowodniono również, że posiłki bogate w białko mogą powodować zmniejszenie dolegliwości [7]. Do produktów wysokobiałkowych zaliczamy np. mięso, ryby, nasiona roślin strączkowych, jaja.
Liczne badania wykazały, że imbir jest skutecznym środkiem zmniejszającym wymioty i nudności [5]. Dodatkowo w przeglądzie Cochrane nie odnotowano różnic między stosowaniem imbiru a witaminy B6 czy metoklopramidu. Nie stwierdzono również działań niepożądanych w postaci zwiększonego ryzyka poronienia czy innych anomalii.
Stosowanie imbiru jest jednak przeciwwskazane w pobliżu terminu porodu oraz u osób z historią poronienia. Nie powinny go stosować również pacjentki w przypadku krwawień z narządów rodnych lub w przypadku występowania problemów z krzepliwością krwi. Maksymalna dawka imbiru wynosi zazwyczaj 1g na dobę podzielona na 2 do 4 dawek [6].
3. Zachcianki ciążowe
W badaniu L. Forbes i wsp. udowodniono, że kobiety ciężarne zmieniają swoją dietę nie tylko ze względu na dobro dziecka, ale również z uwagi na zachcianki [8].
Szczyt ich występowania obejmuje najczęściej drugi trymestr ciąży. Niestety, zachcianki obejmują najczęściej produkty „rekreacyjne”, takie jak lody, czekolada, słodycze, słone przekąski czy fast-foody.
Według kobiet biorących udział w badaniu L. Blau i wsp. chęć spożycia tych produktów może pojawić się o każdej porze. Uczucie to różni się jednak od głodu. Część z kobiet opisuje zachcianki jako przemijające. Inne twierdzą jednak, że uczucie to jest bardzo silne i przemija, dopiero gdy zostanie zaspokojone.
Etiologia zachcianek nie jest jeszcze dokładnie poznana. Wśród przyczyn tych dolegliwości wskazuje się zmiany fizyczne i hormonalne lub zwiększone zapotrzebowanie ciężarnej. Czynniki te mogą prowadzić do zmian w odczuwaniu smaków i zapachów [9].
Zwiększone spożycie w ciąży może prowadzić do konsekwencji, jaką jest nadmierny przyrost masy ciała. Zwiększa to ryzyko wystąpienia nadciśnienia, stanu przedrzucawkowego czy cukrzycy ciążowej u ciężarnej. U płodu może skutkować wystąpieniem makrosomii oraz prowadzić do rozwoju nadwagi lub otyłości w wieku dorosłym [9].
4. Zgaga
Zgaga to dolegliwość występująca w 17-45% ciąż [10]. Według niektórych źródeł nawet do 80% kobiet w III trymestrze ciąży może zmagać się z tym problemem [11]. Zgaga definiowana jest jako uczucie pieczenia w górnej części przewodu pokarmowego, w tym w gardle.
Wśród przyczyn występowania tej dolegliwości podaje się m.in. zwiększenie ilości progesteronu, co prowadzi do zmniejszenia napięcia i motoryki żołądka oraz zmniejszenia ciśnienia dolnego zwieracza przełyku. Problem ten powodować może również stosowanie leków przeciwwymiotnych [10].
Istnieje kilka wskazówek, które mogą zminimalizować objawy zgagi. Kluczowe jest spożywanie niewielkich, lecz częstych posiłków. Należy ograniczyć pokarmy tłuste, pikantne, kwaśne oraz napoje gazowane. Zaleca się również zmniejszenie spożycia kofeiny. Aby zredukować występowanie dolegliwości w nocy, należy spożyć kolację minimum 3 godziny przed snem. Pomocne może być również podniesienie wezgłowia łóżka [10].
5. Zaparcia
Zaparcia to kolejna powszechna dolegliwość pojawiająca się najczęściej w III trymestrze ciąży. Występuje u 11-38% ciężarnych.
Wśród przyczyn tej dolegliwości podaje się rosnący poziom progesteronu, niskie spożycie płynów oraz błonnika. Powodem mogą być również niektóre leki przyjmowane w ciąży, np. sole żelaza. Aby zredukować częstotliwość występowania zaparć, należy przede wszystkim wprowadzić modyfikacje dietetyczne.
Dieta powinna zawierać duże ilości błonnika pokarmowego [10]. Znajdziemy go między innymi w produktach zbożowych z pełnego przemiału, grubych kaszach, siemieniu lnianym. Źródłem błonnika są również nasiona roślin strączkowych, warzywa (przede wszystkim spożywane na surowo) i owoce (jadane ze skórką).
Aby zminimalizować częstość występowania zaparć, kluczowe jest również zwiększenie spożycia płynów, w szczególności wody. Wskazana jest również umiarkowana aktywność fizyczna, dostosowana do aktualnego stanu pacjentki [12]. Mogą to być np. spacery, marsze, prace domowe. Zazwyczaj dieta oraz aktywność fizyczna jest wystarczająca, aby poprawić stan pacjentek. Niekiedy stosuje się leki, które są uznawane za drugą linię terapii [12].
Podsumowanie
Kobiety ciężarne mogą zmagać się z dolegliwościami, które niewątpliwie wpływają na wiele aspektów życia codziennego. W związku z tym istotne jest zwiększanie świadomości pacjentek w zakresie metod radzenia sobie z objawami typowymi dla ciąży. Niekiedy wprowadzenie niewielkich modyfikacji dotyczących diety oraz stylu życia może skutkować zminimalizowaniem symptomów, oraz poprawą jakości życia.
Bibliografia:
- M. Bustos, R. Venkataramanan, and S. Caritis, “Nausea and Vomiting of Pregnancy-What’s New?,” Auton. Neurosci., vol. 202, p. 62, Jan. 2017, doi: 10.1016/J.AUTNEU.2016.05.002.
- A. Matthews, D. M. Haas, D. P. O’Mathúna, T. Dowswell, and C. P. and C. Group, “Interventions for nausea and vomiting in early pregnancy,” Cochrane Database Syst. Rev., vol. 2015, no. 9, Sep. 2015, doi: 10.1002/14651858.CD007575.PUB4.
- V. London, S. Grube, D. M. Sherer, and O. Abulafia, “Hyperemesis Gravidarum: A Review of Recent Literature,” Pharmacology, vol. 100, no. 3–4, pp. 161–171, Aug. 2017, doi: 10.1159/000477853.
- A. Abramowitz, E. S. Miller, and K. L. Wisner, “Treatment options for hyperemesis gravidarum,” Arch. Womens. Ment. Health, vol. 20, no. 3, p. 363, Jun. 2017, doi: 10.1007/S00737-016-0707-4.
- A. Giacosa, P. Morazzoni, E. Bombardelli, A. Riva, G. B. Porro, and M. Rondanelli, “Can nausea and vomiting be treated with Ginger extract?,” Eur. Rev. Med. Pharmacol. Sci., vol. 19, no. 7, pp. 1291–1296, 2015.
- A. J. Lindblad and S. Koppula, “Ginger for nausea and vomiting of pregnancy,” Can. Fam. Physician, vol. 62, no. 2, p. 145, Feb. 2016, Accessed: Sep. 23, 2021. [Online]. Available: /pmc/articles/PMC4755634/.
- M. A. Jednak et al., “Protein meals reduce nausea and gastric slow wave dysrhythmic activity in first trimester pregnancy,” 1999.
- F. LE, G. JE, B. C, and B. RC, “Dietary Change during Pregnancy and Women’s Reasons for Change,” Nutrients, vol. 10, no. 8, Aug. 2018, doi: 10.3390/NU10081032.
- L. E. Blau et al., “Women’s Experience and Understanding of Food Cravings in Pregnancy: A Qualitative Study in women receiving prenatal care at the University of North Carolina- Chapel Hill,” J. Acad. Nutr. Diet., vol. 120, no. 5, p. 815, May 2020, doi: 10.1016/J.JAND.2019.09.020.
- J. C. Vazquez, “Constipation, haemorrhoids, and heartburn in pregnancy,” BMJ Clin. Evid., vol. 2010, 2010, Accessed: Sep. 26, 2021. [Online]. Available: /pmc/articles/PMC3217736/.
- J. P. Neilson, “Interventions for heartburn in pregnancy,” Cochrane database Syst. Rev., no. 4, p. CD007065, Oct. 2008, doi: 10.1002/14651858.CD007065.PUB2.
- M. Trottier, A. Erebara, and P. Bozzo, “Treating constipation during pregnancy,” Can. Fam. Physician, vol. 58, no. 8, p. 836, Aug. 2012, Accessed: Sep. 26, 2021. [Online]. Available: /pmc/articles/PMC3418980/.
- Rondanelli M, Perna S, Cattaneo C, Gasparri C, Barrile GC, Moroni A, Minonne L, Lazzarotti A, Mansueto F, Mazzola G. A Food Pyramid and Nutritional Strategies for Managing Nausea and Vomiting During Pregnancy: A Systematic Review. Foods. 2025 Jan 23;14(3):373. doi: 10.3390/foods14030373. PMID: 39941966; PMCID: PMC11817518.
- Data pierwotnej publikacji: 15.10.2021
- Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 16.03.2025
