Cukrzyca to choroba metaboliczna, charakteryzująca się hiperglikemią, która z kolei wynika z defektu wydzielania lub działania insuliny. Długotrwała hiperglikemia w cukrzycy może powodować: uszkodzenia, zaburzenia czynności i niewydolności różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.
Klasyfikacja cukrzycy:
- Cukrzyca typu I – uszkodzenie komórek beta trzustki, prowadzące do całkowitego braku insuliny.
- Cukrzyca typu II – najczęstsza postać (80%). Komórki beta trzustki wytwarzają insulinę, lecz w niedostatecznej ilości, występuje insulinooporność komórek i tkanek. Decydującą rolę w rozwoju cukrzycy typu 2 odgrywają czynniki środowiskowe (otyłość, mała aktywność fizyczna).
- Cukrzyca typu MODY – występuje u osób młodych, obciążonych dziedzicznie łagodną hiperglikemią.
- Cukrzyca typu LADA – cukrzyca mieszana typu I i II. Występuje u osób szczupłych po 25. roku życia.
- Cukrzyca ciężarnych.
Edukacja żywieniowa takich pacjentów jest kluczowa, bo oprócz leków, prawidłowe żywienie w tym przypadku ma działanie terapeutyczne.
Odbywając praktyki zawodowe w poradni diabetologicznej, zauważyłam, że ogromnym problemem jest nieświadomość pacjentów. Nieprzestrzeganie prawidłowej diety może im zaszkodzić. Bardzo często słyszałam twierdzenie: „A tam, jak sobie więcej zjem, to sobie potem też więcej wstrzyknę insuliny” lub miałam do czynienia z błędnym myśleniem, że tabletka wszystko załatwi. Część pacjentów, uważała, iż jedzenie ogromnych ilości grejpfrutów im pomoże, bo jak twierdzili, grejpfrut spala cukier. Trochę w tym prawdy jest, ponieważ grejpfrut wpływa na zmniejszenie stężenia cukru we krwi – ale jednak to w dalszym ciągu owoc i należy go spożywać w ramach zaleconych wymienników owocowych.
Dzięki temu doświadczeniu wiele się nauczyłam. Wniosek zaś nasunął się jeden:
NAJWAŻNIEJSZA JEST PRAWIDŁOWA EDUKACJA !
Na początku edukacji należy zacząć od przedstawienia kwestii:
- Czym jest cukrzyca? Do czego może prowadzić wysoka hiperglikemia?
(wspominałam o tym na początku artykułu), że „cudowna” tabletka problemu nie rozwiąże (jak wielu pacjentom by się wydawało) i należy pamiętać o dobrze skomponowanej diecie.
Poziom glukozy mierzymy rano na czczo i 2 h po każdym spożytym posiłku (a pamiętajmy, iż w przypadku diabetyka posiłkiem nazywamy wszystko to, co wkładamy do ust).
O unormowanej cukrzycy mówimy wówczas kiedy 2 h po zjedzonym posiłku, poziom glukozy wynosi nie więcej niż 140 mg/dl. Ważne jest również, aby nie przekroczyć „progu nerkowego” 180 mg/dl.
- Ile wynosi dobowe zapotrzebowanie energetyczne? – odpowiedni dowóz energii ma zapewnić utrzymanie należnej masy ciała u osób z nadwagą i otyłością. Wymagana podaż energii zależy od trybu życia i od należnej masy ciała (należną masę obliczamy: od wzrostu w cm. odejmij 100). Dla pacjentów prowadzących siedzący tryb życia rozkład energii wygląda następująco: 20-25 kcal/kg nmc; zaś umiarkowany wysiłek fizyczny 25- 30 kcal/kg nmc; w przypadku ciężkiej pracy fizycznej 30 – 40 kcal / kg nmc.
Z tłuszczów powinniśmy dostarczać 30-35 % energii, białka 15 – 20 % energii – natomiast węglowodanów 45 -50 % energii (głównie z węglowodanów złożonych: kasze, razowe pieczywo, warzywa).
- Przedstawienie produktów zalecanych i przeciwwskazanych w diecie cukrzyka:
| Produkty i potrawy | Zalecane | Przeciwwskazane |
| Napoje | Wody mineralne niegazowane, herbata bez cukru, kawa zbożowa, napoje z warzyw bez cukru, napoje z kwaśnego mleka, | Wszystkie napoje słodzone cukrem, mocna kawa, napoje owocowe, tłuste mleko, napoje alkoholowe, coca-cola, pepsi, oranżady |
| Pieczywo | Pieczywo razowe, pieczywo graham, bułki grahamki, chleb pełnoziarnisty | Chleb pszenny, bułki pszenne, chałki, bułki maślane, biszkopt, wypieki z dodatkiem cukru |
| Dodatki do pieczywa | Chude wędliny, szynka, polędwica, pasty z mięsa, warzyw, ryby morskie chude i średnio tłuste, ser twarogowy chudy, serek homogenizowany | Tłuste wędliny, kiszka, parówki, konserwy mięsne, salceson, miód, dżemy, marmolady, konfitury |
| Zupy i sosy gorące | Jarzynowa, pomidorowa, grzybowa, barszcz czerwony, koperkowa, kalafiorowa, rosół jarski, krupnik, ryżowa
Sosy na wywarach z warzyw np. pietruszkowy, koperkowy, potrawkowy | Zupy na tłustych wywarach mięsnych, zagęszczonych zasmażkami, z duża ilością śmietany.
Słodkie sosy |
| Dodatki do zup | Ryż pełnoziarnisty, grzanki, kasze, makaron nitki | Duże ilości pieczywa, makaronów, kasz, grochu, fasoli, groszek ptysiowy, kluski francuskie |
| Mięso, ryby | Cielęcina, kurczak, młoda wołowina, jagnię, królik, indyk, chude ryby | Wieprzowina, baranina, podroby, gęsi, kaczki, tłuste ryby |
| Potrawy półmięsne i bezmięsne | Budynie z mięsa i warzyw, sera, warzywa faszerowane mięsem | Knedle, naleśniki, pierogi z cukrem |
| Tłuszcze | Margaryny niskotłuszczowe w kubkach, oliwa z oliwek | Smalec, słonina, boczek, łój, margaryny twarde |
| Warzywa | Rzodkiewka, sałata, ogórki, rabarbar, szczypiorek, pomidory, szparagi, brokuły, kalafior, | Starte, surówki i warzywa gotowane z dodatkiem dużej ilości majonezu, śmietany, żółtek |
| Ziemniaki | Podawane w całości | Puree, smażone, frytki |
| Owoce | Grejpfruty- gat. Zielony, w ramach zaleconych wymienników owocowych | Owoce w syropach z cukrem, galaretki ze śmietaną |
| Desery | Kompoty, kisiele bez cukru, jabłka pieczone z pianą z białek | Wszystkie desery z cukrem miodem, ciasta, torty, pączki, chałwa, czekolada |
- Informujemy o zalecanej ilości przyjmowania posiłków – zalecane jest, aby przyjmować posiłki 4 – 5 razy dziennie, mniej więcej o stałych porach. Ostatni posiłek spożywamy o godz. 18:00 i pamiętamy, aby nie był to owoc, ponieważ owoc spożyty na noc daje wysoki poziom glukozy następnego dnia rano.
- Co to są wymienniki węglowodanowe? – to porcja produktu wyrażona w gramach dostarczająca 10g węglowodanów przyswajalnych. Tak np. 100 g jabłka = 1 WW.
- Co to jest indeks glikemiczny i dlaczego jest taki ważny? IG klasyfikuje produkty żywnościowe na podstawie ich wpływu na stężenie glukozy we krwi i czasu pojawienia się zmian. Ma on duże znaczenie podczas planowania posiłków dla chorych na cukrzycę. Należy stosować produkty o niskim indeksie glikemicznym (poniżej 55), ponieważ w małym stopniu wpływają na stężenie glukozy we krwi. Spis produktów wg. Indeksu glikemicznego można odszukać w Internecie.
- Zalecane metody przyrządzania potraw? Są to m.in.: gotowanie, duszenie, pieczenie w folii lub pergaminie. Przeciwwskazane jest pieczenie, smażenie. Pamiętajmy także, aby nie rozgotowywać potraw, ponieważ takie potrawy mają wysoki indeks glikemiczny i dają wysoki poziom glukozy we krwi.
- Co z aktywnością fizyczną? Pamiętajmy o aktywności fizycznej!
W przypadku cukrzycy typu 1, konieczne jest dobre wyszkolenie pacjenta, aby potrafił ocenić nasilenie i czas trwania wysiłku, a także zapotrzebowanie na insulinę i dodatkowe węglowodany. Jeżeli występują u niego zaawansowane powikłania cukrzycy, należy unikać forsownego wysiłku fizycznego. Ważne jest, aby kontrolować glikemię przed wysiłkiem, w trakcie wysiłku i przez kilka godzin po jego zakończeniu. Nie muszą to być skomplikowane ćwiczenia np. na siłowni, może to być np. zwykły spacer lub jazda na rowerze.
W cukrzycy typu 2 ważny jest systematyczny wysiłek fizyczny, najlepiej codziennie 30 – 40 min. o umiarkowanym nasileniu, np. może być to spacer.
Bibliografia:
– „ Dietetyka, żywienie zdrowego i chorego człowieka” Helena Ciborowska, Anna Rudnicka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010.
– „Choroby wewnętrzne” na podstawie Interny Szczeklika pod redakcją Piotra Gajewskiego. Medycyna Praktyczna, Kraków 2013.
