Grejpfrut i przyjmowanie leków – o tych interakcjach warto wiedzieć

Każdy z nas z różnych przyczyn, codziennie lub co jakiś czas zażywa leki. Jak wiadomo, na skuteczne działanie danego preparatu wpływa wiele czynników. Często przyjmowanie leków odbywa się w biegu, popijamy je tym co mamy pod ręką, nie zwracając uwagi na to co akurat zjedliśmy i jak poprawnie należy przyjmować dany preparat.

Okazuje się, że nasza dieta może wpływać na działanie leku, co więcej spożywane produkty wraz z niektórymi lekami mogą powodować szereg niepożądanych następstw. Niektóre związki chemiczne zawarte w pożywieniu mogą zwiększać bądź zmniejszać wchłanianie substancji leczniczej, co nie będzie obojętne dla procesu leczenia (Wolnicka, 2014).

Wzajemne oddziaływanie pomiędzy lekami a żywnością określamy jako interakcje. Skutki interakcji mogą być różne – niektóre pozostają bez istotnego znaczenia klinicznego, inne będą mieć umiarkowany, a kolejne bardzo istotny wpływ na przebieg leczenia (Jarosz i Wolnicka, 2010).

Powtórka z farmakologii

Mówiąc o interakcjach leków z żywnością, warto trochę szerzej omówić metabolizm leków. Koniecznie musimy wspomnieć o cytochromie P–450, który jest dużą i zróżnicowaną rodziną białek enzymatycznych, a jego izoenzymy znajdują się w prawie wszystkich tkankach organizmu ludzkiego. Największą aktywność wykazują te w wątrobie i rdzeniu nadnerczy. Biorą udział w metabolizmie leków, katalizują reakcje niezbędne do syntezy cholesterolu, hormonów steroidowych i soli kwasów żółciowych. Około 75% leków podlega transformacji przez wspomniany cytochrom. Istnieją związki chemiczne, które hamują jego działanie w sposób częściowy lub całkowity, a tym samym zwiększają stężenie substancji leczniczej we krwi. Do tych związków należą: flawonoidy, furanokumaryny i bergamotyna obecne w grejpfrutach (Kłoda, Mierzecki, Swider i Pawlik, 2013).

Problematyczny grejpfrut

Owoce są elementem zdrowej diety, co jest w pełni zasadne z uwagi na wysoką zawartość witamin, składników mineralnych, szeregu bioaktywnych związków oraz błonnika pokarmowego. Grejpfrut zawiera m.in. furanokumaryny, które wykazują działanie przeciwutleniające, przeciwzapalne i przeciwnowotworowe, jednak to właśnie te związki mogą być problematyczne względem interakcji z niektórymi lekami (Hung, Suh i Wang 2017; Olędzka, 2016).

Dlaczego to akurat ten owoc jest taki szczególny? Ogólnie rzecz biorąc, sok grejpfrutowy wpływa na metabolizm niektórych leków w wątrobie i jelicie cienkim, a to prowadzi do wzrostu ich stężenia we krwi, co skutkować może zatruciem. Zawarte w grejpfrucie flawonoidy i furanokumaryny metabolizowane są przy udziale cytochromu P-450, co za tym idzie jednoczesne spożycie niektórych leków i grejpfruta uniemożliwia działanie enzymów (ktomalek.pl).

Mówiąc bardziej szczegółowo, mechanizm działania tych związków jest następujący – hamują jeden z izoenzymów cytochromu P-450 (CYP3A4), a to przyczynia się do hamowania metabolizmu wielu leków. Następstwem tego zjawiska jest wzrost stężenia leku we krwi oraz wzrost ryzyka wystąpienia niepożądanych reakcji (Olędzka, 2016). Zaleca się zachowanie ostrożności przy innych cytrusach, np. pomelo, kwaśnej pomarańczy i limetce (Kłoda i in. 2013). Obecnie uznaje się, że bezpieczny czas pomiędzy spożyciem grejpfruta (lub soku grejpfrutowego) a zażyciem leku wynosi co najmniej 4 godziny, zarówno przed jak i po zażyciu leku (Wolnicka, 2018).

Działanie soku grejpfrutowego zależy od indywidualnych form cytochromu oraz od gatunku owocu (mowa tu o grejpfrucie, pomelo i sweetie), rodzaju grejpfruta (wyróżniamy białe i różowe), kraju pochodzenia owocu, a nawet sposobu w jaki pozyskiwany jest sok. Jak wykazano w badaniach, więcej furanokumaryn zawiera sok z białych grejpfrutów w porównaniu do soku z różowych, a największa koncentracja tych związków występuje w olejku zawartym w skórce, która często dodawanej do gotowych soków z koncentratu w roli wzmacniacza zapachu (Olędzka, 2016).

Sok zawiera więcej furanokumaryn niż jeden świeży owoc, dlatego w zaleceniach szczególną uwagę zwraca się właśnie na niego. Zawartość 6,7-dihydroksybergamotyny w jednym białym grejpfrucie odpowiada 100 ml soku. Spożycie szklanki soku grejpfrutowego zmniejsza stężenie enzymów CYP3A4 o 47%, największy wpływ na biodostępność leku zauważono, w krótkim odstępie czasu między zażyciem leku, a wypiciem soku – po około 2-4 godzinach (Olędzka, 2016).

O jakich lekach mowa?

Jako przykłady leków, które nie powinny być jednocześnie spożywane z grejpfrutem lub popijane sokiem z tego owocu podaje się: blokery kanału wapniowego (np. nifedypina, felodypina, nizoldypina), statyny, benzodiazepiny (np. midazolam, triazolam), leki immunosupresyjne (np. cyklosporyna), leki przeciwwirusowe (sankwinawir), niektóre leki przeciwhistaminowe, tabletki antykoncepcyjne i inne leki. W związku z tym przed zażyciem jakichkolwiek leków, należy zapoznać się z ulotką bądź dopytać lekarza o możliwe interakcje z żywnością. Ma to szczególne znaczenie w przypadku leków o wąskim oknie terapeutycznym, kiedy nawet niewielki wzrost stężenia może być tragiczny w skutkach, mowa tutaj o chociażby lekach immunosupresyjnych jak cyklosporyna czy tacrolimus (Jarosz i Wolnicka, 2010; Kłoda i in. 2013; Woroń, 2016).

Niebezpieczne w skutkach interakcje

Zażycie blokerów kanału wapniowego wraz z sokiem grejpfrutowym może skutkować nagłym obniżeniem ciśnienia, przyspieszeniem akcji serca, bólami głowy. Połączenie z tym napojem leków antyhistaminowych może doprowadzić do zaburzeń rytmu serca. Skutkiem jego interakcji ze statynami może być m.in. miopatia, biegunka, świąd skóry czy zaburzenia widzenia. Niebezpieczne w skutkach może być połączenie soku grejpfrutowego z benzodiazepinami, wówczas istnieje ryzyko depresji krążeniowej i oddechowej. W przypadku leków przeciwwirusowych wystąpić może ogólne osłabienie i ból głowy. Z kolei, zażycie leków immunosupresyjnych z sokiem grejpfrutowym może doprowadzić do wzrostu ciśnienia, drgawek, miopatii, drżenia kończyn (Jarosz i Wolnicka 2010; Olędzka 2016).

Warto wspomnieć też o bardzo powszechnie stosowanych tabletkach antykoncepcyjnych, popicie tabletek sokiem grejpfrutowym zwiększa ryzyko występowania objawów niepożądanych, jednak nie zmniejsza skuteczności ich działania (Woroń, 2016).

Wszystkie te następstwa są wynikiem wielokrotnego wzrostu stężenia leków we krwi (Jarosz i Wolnicka, 2010).

Co z innymi cytrusami?

Interakcje z lekami mogą występować także po spożyciu innych cytrusów (Kłoda i in. 2013; Olędzka, 2016). One także zawierają niektóre flawonoidy i furanokumaryny. Jak stwierdzono, sweetie, kwaśne pomarańcze i pomelo także posiadają zdolności hamujące aktywność enzymów CYP3A4. Co ciekawe, takich właściwości nie stwierdzono u słodkiej pomarańczy. Soki z owoców rosnących w Polsce (m.in. jabłkowy, winogronowy) nie zawierają furanokumaryn (Olędzka, 2016).

Jak się okazuje, kwas cytrynowy zawarty w sokach cytrusowych może wykazywać podobne działanie, względem niektórych leków, np. erytromycyny i benzylopenicyliny (Olędzka, 2016).

Podobny efekt do grejpfruta może wykazywać wspomniane pomelo. Efekt ten jest co prawda słabszy niż w przypadku grejpfruta, jednak nie pozostaje bez znaczenia. Jak wykazały badania, spożycie pomelo prowadziło do wzrostu stężenia cyklosporyny we krwi (Kłoda i in. 2013). Istnieją badania nad wpływem spożycia karamboli, papai, pitai, kiwi, mango, marakui, granatu, rambutanu, białego grejpfruta i pomarańczy odmiany Valencia na aktywność cytochromu P-450. Każdy z wymienionych owoców hamował jego aktywność w różnym stopniu – najsilniej sok z karamboli, granatu oraz papai. Istnieją badania wskazujące na podobne działanie żurawin względem jelitowego cytochromu P-450 (Hidaka i in. 2004, Kłoda i in. 2013).

A więc…

Nie ma wątpliwości, że zarówno grejpfrut jak i inne cytrusy powinny stanowić element zdrowej i zróżnicowanej diety. Szczególną ostrożność powinny zachować osoby przyjmujące na stałe różnego rodzaju leki, a w szczególności te między którymi interakcje z sokiem grejpfrutowym zostały opisane. Leków nie należy popijać sokiem z cytrusów, ryzykowne mogą być też inne owoce. Najbezpieczniejsze wydaje się być popijanie leków wodą (Wolnicka, 2014).

Obecnie obserwujemy wprowadzanie coraz to nowych leków, których interakcje chociażby z sokiem grejpfrutowym nie zostały dokładnie poznane (Baliey, Dresser i Arnold, 2013).

Ważne jest zachowanie odpowiedniego odstępu czasu. Obecnie mówi się, że bezpieczny zakres to niespożywanie soku grejpfrutowego na 4 godziny przed zażyciem i po zażyciu leku (Woroń, 2016).

Temat interakcji między żywnością a lekami jest obszerny i wciąż nie do końca znany. Dotyczy znaczenie większej ilości produktów niż opisany powyżej grejpfrut, chociażby kawy, herbaty, czy alkoholu. Należy stosować się do zaleceń lekarskich oraz informacji z ulotek dołączonych do lekarstw, by uniknąć szkodliwych działań niepożądanych (Wolnicka, 2014).

Z punktu widzenia dietetyka, istotne jest by dostosowywać zalecenia żywieniowe dla pacjentów do przyjmowanych przez nich leków.

Bibliografia

1. Wolnicka (2014). Interakcje leków z żywnością. Pobrano z: https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_w_chorobach/70973,interakcje-lekow-z-zywnoscia
2. Jarosz, Wolnicka (2010): Leki a żywność. W: M. Jarosz (red.), Praktyczny Podręcznik Dietetyki (s. 527-533). Warszawa: Wyd. IŻŻ.
3. Kłoda K., Mierzecki A., Swider K., Pawlik A. Wpływ spożywanych owoców cytrusowych oraz egzotycznych i ich soku na metabolizm leków. Farmacja Współczesna 2013; 6: 191-195.
4. Hung WL., Suh J.H., Wang Y. Chemistry and health effects of furanocoumarins in grapefruit. Journal of Food and Drug Analysis 2017; 25(1): 71-72.
5. Olędzka (2016): Interakcje leków z żywnością. W: R. Jachowicz (red.) Farmacja Praktyczna (wyd.2, s. 552-555). Wrocław: wyd. PZWL.
6. https://ktomalek.pl/l/interakcje/lekow-z-zywnoscia/setaloft/br-47170 z dnia 14.09.2020.
7. Wolnicka (2018). Interakcje składników grejpfruta z lekami. Część 2. Pobrano z: https://ncez.pl/choroba-a-dieta/inne/interakcje-skladnikow-grejpfruta-z-lekami
8. Woroń (2016). Interakcje pomiędzy tabletką antykoncepcyjną a sokiem grejpfrutowym. Pobrano z: https://www.mp.pl/ginekologia/ekspert/138479,interakcje-pomiedzy-tabletka-antykoncepcyjna-a-sokiem-grejpfrutowym
9. Hidaka M., Fuijta K., Ogikubo T., Yamasaki K., Iwakiei T., Okumura M., Kodama H., Arimori K. Potent inhibition by star fruit of human cytochrome P450 3A (CYP3A) activity. Drug Metab. Dispos. 2004; 32(6) 581-583.
10. Bailey D., Dresser G., Arnold M. Grapefruit–medication interactions: Forbidden fruit or avoidable consequences? CMAJ. 2013; 185(4): 309–316.