Hemochromatoza – zalecenia żywieniowe

Zalecenia żywieniowe w hemochromatozie

Hemochromatoza to jednostka chorobowa stanowiąca jedną z najczęściej występujących chorób, które uwarunkowane są genetycznie. Schorzenie dziedziczone jest autosomalnie recesywnie. Mutacja genu HFE powoduje zaburzenia w metabolizmie żelaza, przez co następuje zwiększone jego wchłanianie. Nadmiar żelaza odkłada się w obrębie organów wewnętrznych. Najbardziej obarczone zostają: wątroba, serce, trzustka oraz stawy [3].

5 typów hemochromatozy

Hemochromatoza to choroba, która stanowi niezwykle groźne względem organizmu schorzenie. Można podzielić, ją na 5 typów:

Tabela 1. Podział na typy w hemochromatozie [3,4].

Typ 1	Mutacja w genie HFE na chromosomie 6p22
Typ 2	Podzielony na dwie formy: HFE2A mutacja genu HJV na chromosomie 1g21 oraz HFE2B mutacja w genie HAMP na chromosomie 19g13.
Typ 3	Mutacja w genie TFR2 na chromosomie 7g22
Typ 4	Mutacje genu SLC40A1 na chromosomie 2g32
Typ 5	Mutacja genu FTH1 na chromosomie 11g12.

Objawy

Najczęściej występującymi objawami nadmiaru odkładającego się żelaza są:

-marskość wątroby,

-artropatie,

-zmiany w obrębie organów, szczególnie gruczołów wydzielania wewnętrznego,

-niewydolność krążenia,

-bóle stawów

-niedoczynność tarczycy

-cukrzyca [4].

Choroba daję również szereg przedwczesnych dolegliwości, które mogą stanowić podstawę do podejrzewania hemochromatozy. Zaliczamy do nich:

-senność,

-zmęczenie,

-pogorszenie pamięci [4].

Diagnoza

W celu wykrycia choroby oznacza się stężenie żelaza bądź wysycenie transferryny w surowicy. Równie dobrze do diagnozy posłużyć może marker, jakim jest ferrytyna. Znaczne jego podwyższenie >1000 ng/ml wskazuje na wysokie ryzyko włóknienia hepatocytów [4].

Leczenie, dieta

Skutecznym sposobem leczenia są regularne flebotomie (upusty krwi), jednak skuteczna dietoterapia również pozwala na aktywną regulację stężenia żelaza w organizmie. Prawidłowo dobrany jadłospis pozwala na ograniczenie wchłaniania żelaza, co tym samym daje pozytywny efekt prozdrowotny [4].

Głównym zamysłem zaleceń dietetycznych jest unikanie produktów bogatych w żelazo, suplementów żelaza oraz witaminy C, która zwiększa jego wchłanianie z przewodu pokarmowego [4].

Zalecenia dietetyczne dla chorych na hemochromatozę:

-Nie wolno spożywać produktów bogatych w żelazo, szczególnie hemowe (źródła: czerwone mięso, wątróbka).

-Ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych, gdyż wolne żelazo przyjmuje postać wolnego rodnika tym samym utleniając lipidy.

-Ograniczenie spożycia witaminy C w posiłkach z żelazem. Kwas askorbinowy powoduje zwiększenie wchłaniania żelaza. Należy spożywać ją oddzielnie w celu uzupełnienia niedoborów.

-Nie wolno spożywać napojów alkoholowych, które zwiększają wchłanianie żelaza, a jednocześnie powodują uszkodzenie hepatocytów, które w przypadku hemochromatozy i tak są obciążone.

-Zwiększenie spożycia błonnika pokarmowego. Włókno powoduje chelatowanie (wiązanie) żelaza, co pozwala na jego sprawne usunięcie z organizmu. Mowa tutaj o błonniku rozpuszczalnym, którego źródłem są owoce, warzywa, siemię lniane.

-Taniny, czyli związki znajdujące się w herbacie oraz kawie powodują wiązanie żelaza, a tym samym przyczyniają się do usuwania go z organizmu. Należy jednak pamiętać, że w przypadku uszkodzonej wątroby należy wykluczyć produkty bogate w taniny (mocna herbata i kawa), gdyż mogą one przyczynić się do pogorszenia stanu klinicznego tego narządu.

-Wysokie spożycie wapnia – powoduje on zmniejszone wchłanianie żelaza. Źródłem wapnia będą mleko i jego przetwory, zielone warzywa (jarmuż, szpinak).

-Niskie spożycie cukrów w szczególności prostych (słodycze, produkty piekarnicze wysoko przetworzone). Cukier powoduje zwiększone wchłanianie żelaza oraz przyczynia się do stłuszczenia wątroby.

-Należy spożywać produkty bogate w antyoksydanty, które neutralizować będą wolne żelazo (owoce: aronia, czarna porzeczka, warzywa: kapusta włoska, szpinak).

-Spożywanie foswityny, białka obecnego w jajku – powoduje wiązanie żelaza, jednak produkt ten stanowi również źródło żelaza, dlatego należy spożywać go w ograniczonych ilościach.

-W przypadku nadwagi, należy zredukować kaloryczność diety o ok. 300 kcal w celu redukcji masy ciała do należytej.

-Posiłki muszą być skomponowane w taki sposób, aby żelazo zawarte w produktach było przyjmowane wraz z wapniem, błonnikiem bądź taninami jednocześnie. W związku, z czym przyswajanie tego mikroelementu obniża się.

Piśmiennictwo:

1. Hallberg L, Hulthen L, Prediction of Dietary Iron Absorption: An Algorithm for Calculating Absorption and Bioavailability of Dietary Iron. American Journal of Clinical Nutrition 2000, 71: 1147-60.
2. The American Dietetic Associations’ Complete Food & Nutrition Guide, 2nd ed. 2002 USDA National Nutrient Database
3. Krysiak R., Okopień B.: Hemochromatoza pierwotna o obrazie klinicznym przypominającym autoimmunologiczny zespół wielogruczołowy typu 1. Przegląd Lekarski / 72 / 2/2015.
4. Sikorska K., Bielawski K., Romanowski T., Stalke P.: Hemochromatoza dziedziczna – najczęstsza choroba genetyczna człowieka. Postepy Hig Med Dosw; 60: 667-676, 2006.