Herbatka koperkowa. Co o jej właściwościach mówią wyniki badań naukowych

Herbatka koperkowa to napar z suszonych owoców kopru włoskiego. Występuje w postaci sypanej, w saszetkach lub granulowanej.  Herbatka koperkowa uratowała niejedną mamę. Jest stosowana przede wszystkim jako remedium na kolkę niemowlęcą. Czy słusznie? Zapraszamy do czytania.

Charakterystyka kopru włoskiego

Foeniculum vulgare Mill w Polsce jest nazywana fenkułem lub koprem włoskim. Jednak na świecie ma ponad 100 nazw. Należy do rodziny selerowatych (Apiaceae). Jadalne części rośliny to cebulki, liście, łodygi, a także owoce. Dojrzałe owoce potocznie nazywane są nasionami. Z nich pozyskiwany jest również olejek eteryczny.

Wspomniane wcześniej surowce mają zastosowanie jako aromaty, składniki kosmetyków oraz preparaty farmaceutyczne. Koper włoski pochodzi z południowego regionu Morza Śródziemnego. Zioło to było dobrze znane starożytnym Egipcjanom, Rzymianom, Hindusom i Chińczykom. W Europie za popularyzację fenkułu odpowiada władca Franków Karol Wielki. Aktualnie uprawiany jest na niemal całym świecie. Sam koper włoski stanowi istotny składnik nowoczesnej kuchni włoskiej i francuskiej [1,2].

Wartość odżywcza kopru włoskiego

Koper włoski stanowi źródło, potasu, sodu, fosforu, wapnia oraz błonnika pokarmowego.  Najbardziej istotna jest zawartość składników bioaktywnych, którym fenkuł zawdzięcza wachlarz właściwości zdrowotnych. 

Rośliny z rodziny Apiaceae są bogate we flawonoidy, głównie pochodne kwercetyny i kemferolu. Obecnym w fenkule flawonoidom przypisuje się działanie antynocyceptywne (przeciwbólowe) i  przeciwzapalne. Stwierdza się również obecność substancji o działaniu immunomodulującym takie jak kwercetyna, izokwercytyna oraz rutyna.

Zioło zawiera również pochodne kwasu hydroksycynamonowego, glikozydy flawonoidowe i aglikony flawonoidowe. Jako główne związki fenolowe w koprze włoskim wymienia się kwas rozmarynowy oraz kwasy chloragenowe.

Olejek eteryczny z kopru włoskiego zawiera aż 87 związków lotnych, które tworzą anyżowy aromat. Związki te są obecne w każdej części rośliny. Dokładny skład jest trudny do zidentyfikowania. Według zespołu W. Diao dominują: trans-anetol oraz fenylopropanoid. Obecny jest również estragol z limonenem, fenchonem (5,45%), a inne związki odgrywają drugorzędną rolę [1].

Herbatka koperkowa i jej właściwości zdrowotne

Znając zarys związków chemicznych, można zastanawiać się nad potencjałem zdrowotnym naparu z kopru włoskiego. Głównymi właściwościami leczniczymi cechuje się ekstrakt i olejek eteryczny.

Sama herbatka koperkowa jest polecana w celu łagodzeniu zaburzeń żołądkowo-jelitowych np. objawów dyspepsji. Wykazuje zdziałanie wiatropędne i zdolność do pobudzenia czynności układu trawiennego oraz stanowi pomoc przy refluksie [3].

Kolka niemowlęca

Herbatki ziołowe ze względu na właściwości spazmolityczne są polecane przy kolce niemowlęcej. W artykułach przeglądowych i meta-analizach wykazano słaby lub silny efekt ekstraktu z kopru włoskiego lub naparu. Jednak większość z tych badań miała ograniczenia lub cechowało się dużą rozbieżnością wyników. Istnieje konieczność dalszych badań naukowych. Nie można uznać zgodności stosowania herbatki koperkowej z zasadami Evidence Based Medicine [4].

UWAGA! Zgodnie ze stanowiskiem ESPGHAN (The European Society for Paediatric Gastroenterology Hepatology and Nutrition) z 2017r. nie należy podawać olejku i herbat z kopru włoskiego dzieciom do roku życia ze względu na brak wystarczających danych na temat bezpieczeństwa [5].  

Laktacja

Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń żywieniowych dla kobiet w okresie laktacji neguje działanie wielu znanych galaktogogów (produktów poprawiających laktację). Wynika to, z braku wystarczających dowodów naukowych.  Koper włoski jest uważany za zioło o właściwościach prolaktogennych. Mechanizm działania polega na blokowaniu receptora dopaminy, co pobudza przysadkę do zwiększenia syntezy i wydzielania prolaktyny. Wątpliwości budzi wpływ poziomu prolaktyny na zdolność produkcji mleka kobiecego. Prawdopodobnie niektóre związki mogą zwiększać efektywność wytwarzania pokarmu poprzez stymulację proliferacji komórek gruczołu piersiowego [6].

Niektóre badania wykazują korzystny wpływ kopru włoskiego na pobudzenie laktacji. Wątpliwa jest ich jakość, w części z nich nie przeprowadzono randomizacji, czy podwójnej ślepej próby. W wielu z nich nie testowano wyłącznie naparu z fenkułu, ale produkty wieloskładnikowe. Najczęściej nie wykazano zwiększonej produkcji mleka kobiecego lub przyrostu masy ciała niemowląt karmionych piersią [7].

Zdrowie kobiece

Koper włoski to zioło stworzone dla kobiet.  W przeglądzie badań randomizowanych wskazano na korzystny efekt w problemach ginekologicznych: zespół napięcia przedmiesiączkowego, ból podczas miesiączki, brak miesiączki oraz zespół policystycznych jajników.  Jednak zazwyczaj obiektem analizy był olejek eteryczny lub ekstrakt alkoholowy z kopru włoskiego [8].

Sama herbatka koperkowa może pomóc w rekonwalescencji kobiet poddawanych operacji nowotworów ginekologicznych. W badaniu randomizowanym podano kobietom napar z fenkułu (5 g suszonych owoców w 130 ml przegotowanej wody). Zauważono krótszy czas od wzdęć do pierwszego wypróżnienia. Również rzadziej występowały objawy niedrożności jelit i innych powikłań pooperacyjnych. Najważniejsze, że ta grupa uczestniczek wymagała krótszego czasu żywienia pozajelitowego i skróconego pobytu w szpitalu [9].

Bezpieczeństwo spożycia herbaty koperkowej

Jak wspominano wcześniej brak wystarczających danych określających bezpieczeństwo stosowania naparów z kopru włoskiego. Wynika to z obecności estragolu, który wykazuje potencjalne działanie genotoksyczne i rakotwórcze.  Z drugiej strony szkodliwe działanie zostało udowodnione wyłącznie w badaniach in vitro i na zwierzętach. Ponadto zazwyczaj badany jest wyłącznie estragol, natomiast fenkuł zawiera również inne związki chemiczne [1,5].  

Czy istnieje ryzyko nadmiernej podaży estragolu z herbatką koperkową?

A.Raffo i współpracownicy dokonali analizy ilościowej estragolu w handlowych herbatkach. Poziomy stężeń wahały się od 241 do 2058 μg L (-1) w herbatach z  torebek, od 9 do 912 μg L (-1) w rozcieńczonych herbatach instant, od 251 do 1718 μg L (-1) w  herbatach sypanych. Wzięto pod uwagę wspomniane dane i dzienne spożycie 3 porcji herbaty ziołowej.

Ustalono, że maksymalne narażenie na estragol dla dorosłych wynosi 10 μg / kg masy ciała / dzień. Zaobserwowano stosunkowo wysoki poziom obserwowany w rozcieńczonych herbatach rozpuszczalnych. Szacunkowa ekspozycja niemowląt wynosiła do 51 μg / kg mc / dzień dla herbat w torebkach/saszetkach. W herbatach rozpuszczalnych ekspozycja wynosiła  do 23 μg / kg mc / dzień dla herbat rozpuszczalnych. Badacze podkreślili występowanie ryzyka wraz ze spożyciem herbaty koperkowej przez niemowlęta i małe dzieci [10].

Uważa się, że nie ma istotnego ryzyka zdrowotnego u osób dorosłych. Natomiast, nie jest to produkt rekomendowany dla dzieci poniżej 4 roku życia.  Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń żywieniowych dla kobiet w okresie laktacji zwraca uwagę na potencjalne niebezpieczeństwo produktów pobudzających syntezę i wydzielanie mleka kobiecego.

Środki wspomagające laktację to zazwyczaj preparaty kilkuskładnikowe. Zawierają różne rośliny zielarskie, które mogą być szczególnie groźne w czasie ciąży i laktacji. Sam koper włoski jako jedyny spośród wymienionych popularnych galaktogów nie ma wyraźnych przeciwwskazań do stosowania w trakcie ciąży i laktacji. Jednak  herbatki koperkowe nie należą do produktów zalecanych.

Wspomniane wyżej stanowisko wskazuje na potencjalne interakcje z lekami przeciwdrgawkowymi i fakt, że fenkuł może ulegać zmianom pod wpływem światła słonecznego. Natomiast spożycie produktów z kopru włoskiego ma możliwe działania niepożądane. Wśród nich wymieniono padaczkę obrzęk płucny i nudności zostały wymienione jako [5,6].

Kolejny przeciwskazaniem do stosowania herbatki koperkowej przez najmłodszych jest działanie estrogenne. W  Journal of Pediatric Surgery zwrócono uwagę na ryzyko długoterminowej podaży herbaty z kopru włoskiego, szczególnie u niemowląt. Możliwe, że spożycie może przyspieszyć proces dojrzewania u  dziewczynek i zaburzyć ten proces u chłopców [11].

Podsumowanie

Fenkuł to zioło bogate w związki lotne, flawonoidy i związki fenolowe, które wykazują szeroki potencjał leczniczy. Niestety, napar z kopru włoskiego może zawierać zbyt niską dawkę składników bioaktywnych, aby wywołać określony efekt zdrowotny.  Z drugiej strony herbatka koperkowa to ryzykowny produkt dla niemowląt i małych dzieci oraz kobiet ciężarnych i w trakcie laktacji. Nie ustalono bezpiecznej dawki. Mimo że to właśnie w tej grupie cieszy się dużym zainteresowaniem. Zalecana jest konsultacja z lekarzem przed włączeniem naparu z kopru włoskiego do swojej diety.

Bibliografia

1. Badgujar, S. B., Patel, V. V., & Bandivdekar, A. H. (2014). Foeniculum vulgare Mill: a review of its botany, phytochemistry, pharmacology, contemporary application, and toxicology. BioMed research international, 2014, 842674. https://doi.org/10.1155/2014/842674
2. Gori, L., Gallo, E., Mascherini, V., Mugelli, A., Vannacci, A., & Firenzuoli, F. (2012). Can Estragole in Fennel Seed Decoctions Really Be Considered a Danger for Human Health? A Fennel Safety Update. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, 2012, 860542. doi:10.1155/2012/860542
3. Kania M., Baraniak J., Grys A. (2014) Ziołolecznictwo i zalecenia żywieniowe wg. św. Hildegardy z Bingen. Cz. II, „Postępy Fitoterapii”, (2). 104-109.
4. Perry, R., Leach, V., Penfold, C., & Davies, P. (2019). An overview of systematic reviews of complementary and alternative therapies for infantile colic. Systematic reviews, 8(1), 271. https://doi.org/10.1186/s13643-019-1191-5
5. Fewtrell, M., Bronsky, J., Campoy, C., Domellöf, M., Embleton, N., Mis, N. F., … & Molgaard, C. (2017). Complementary feeding: a position paper by the European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition (ESPGHAN) Committee on Nutrition. Journal of pediatric gastroenterology and nutrition, 64(1), 119-132.
6. Borszewska-Kornacka, M. K., Rachtan-Janicka, J., Wesołowska, A., Socha, P., Wielgoś, M., Żukowska-Rubik, M., & Pawlus, B. (2013). Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń żywieniowych dla kobiet w okresie laktacji. Standardy Medyczne Pediatria, 10(2013), 265-279.
7. Drugs and Lactation Database (LactMed) [Internet]. Bethesda (MD): National Library of Medicine (US); 2006-. Fennel. [Updated 2020 Oct 19]. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK501793/
8. Mahboubi M. (2019). Foeniculum vulgare as Valuable Plant in Management of Women’s Health. Journal of menopausal medicine, 25(1), 1–14. https://doi.org/10.6118/jmm.2019.25.1.1
9. Ma HW, Zhao JT, Zhao X. [The Effect of Fennel Tea Drinking on Postoperative Gut Recovery after Gynecological Malignancies Operation]. Sichuan Da Xue Xue Bao Yi Xue Ban. 2015 Nov;46(6):940-3. Chinese. PMID: 26867333.
10. Raffo, A., Nicoli, S., & Leclercq, C. (2011). Quantification of estragole in fennel herbal teas: Implications on the assessment of dietary exposure to estragole. Food and Chemical Toxicology, 49(2), 370-375. doi:https://doi.org/10.1016/j.fct.2010.11.011
11. Türkyilmaz, Z., Karabulut, R., Sönmez, K., & Can Başaklar, A. (2008). A striking and frequent cause of premature thelarche in children: Foeniculum vulgare. Journal of pediatric surgery, 43(11), 2109–2111. https://doi.org/10.1016/j.jpedsurg.2008.07.027