Hipoglikemia poposiłkowa. Objawy, jak ją rozpoznać i leczyć?

Hipoglikemia często występuje u osób z cukrzycą i to właśnie z tą chorobą jest najczęściej kojarzona. Jednak co jeśli jej objawy pojawiają się u osób potencjalnie zdrowych? Co może być tego przyczyną i jak ją rozpoznać? Jakie leczenie należy wdrożyć? W artykule zostały przedstawione podstawowe zagadnienia dotyczące hipoglikemii i jej postaci reaktywnej.

Czym jest hipoglikemia?

Hipoglikemia oznacza obniżony poziom glukozy we krwi, który występuje poniżej zakresu fizjologicznego. U osób zdrowych oznacza to wartość mniejszą niż 54 mg/dl (w zależności od źródła, może to być również wartość poniżej 45 lub 55 mg/dl), wraz z występowaniem objawów. W przypadku chorych na cukrzycę Polskie Towarzystwo Diabetologiczne określa tę granicę na poziomie 70 mg/dl. Wówczas stwierdza się ją niezależnie od występowania objawów, gdyż u części cukrzyków pojawiają się one dopiero przy niższych stężeniach glukozy we krwi [4, 8].

Najczęściej występuje podział na hipoglikemię:

• na czczo
• po posiłku (reaktywną)
• z hiperinsulinemią lub bez hiperinsulinemii [9].

Charakterystyka hipoglikemii reaktywnej

Reaktywna (poposiłkowa) postać hipoglikemii może dotyczyć osób zdrowych oraz tych, którzy są w początkowej fazie cukrzycy typu 2. Polega ona na opóźnionym wyrzucie insuliny, w wyniku czego dochodzi do hiperinsulinemii (zbyt dużego wyrzutu insuliny), co skutkuje zmniejszeniem ilości glukozy we krwi [4].

Hipoglikemia reaktywna jest ściśle związania z posiłkiem, co jest jej charakterystyczną cechą. Występuje zazwyczaj 2-3 godziny po jego spożyciu [4].

Rodzaje hipoglikemii reaktywnej:

• pokarmowa (po operacjach chirurgicznych żołądka i jelit),
• wczesnej cukrzycy,
• wywołana leucyną, fruktozą lub galaktozą
• idiopatyczna (o nieznanym podłożu) [9].

Hipoglikemia reaktywna jest ściśle związania z posiłkiem i występuje zazwyczaj 2-3 godziny po jego spożyciu.

Objawy

Wyróżnia się objawy adrenergiczne (autonomiczne, neurowegetatywne, glikemia poniżej 60 mg/dl) oraz neuroglikopeniczne (glikemia poniżej 50 mg/dl). Te pierwsze są związane z uwalnianiem hormonów takich jak glukagon, kortyzol czy adrenalina, które wpływają na poziom glukozy we krwi. Drugi rodzaj jest wynikiem niedostatecznego dostarczania glukozy do mózgu. [4, 8, 9].

Objawy andrenergiczne:

• drżenie rąk,
• uczucie głodu,
• kołatanie serca,
• potliwość,
• osłabienie,
• zaburzenia widzenia,
• bladość,
• nudności,
• niepokój,
• tachykardia,
• dreszcze,
• wzrost ciśnienia skurczowego.

Objawy neuroglikopeniczne:

• trudności w mówieniu,
• zaburzenia koncentracji, upośledzenie zdolności poznawczych,
• nieracjonalne, niedostosowane do sytuacji zachowanie,
• parestezje, zaburzenia ruchowe,
• brak współpracy i agresja, zmiana nastroju,
• zaburzenia widzenia i podwójne widzenie,
• bóle i zawroty głowy, zmęczenie, rozdrażnienie lub apatia i letarg,
• splątanie, zaburzenia świadomości prowadzące do śpiączki,
• częste ziewanie i drętwienie wokół ust,
• ogniskowe objawy neurologiczne, w tym przejściowy niedowład połowiczy,
• ogniskowe lub uogólnione drgawki.
• trwałe defekty neurologiczne w przypadku przedłużającej się hipoglikemii (glikemia < 27 mg/dl ponad 6 godzin) [4, 9].

Przyczyny występowania hipoglikemii poposiłkowej

Hipoglikemia reaktywna może być wynikiem operacji żołądka i jelit, pojawić się w początkowej fazie cukrzycy, a także przy nadwrażliwości na leucynę, fruktozę czy galaktozę. Przyczyną może być również przyjmowanie niektórych leków czy spożywanie w nadmiarze alkoholu. Występuje częściej także u osób, spożywających posiłki o znacznie mniejszej wartości energetycznej, w celu zmniejszenia masy ciała [4, 9].

Jak rozpoznać hipoglikemię reaktywną?

Poza występującymi objawami, w celu diagnozy hipoglikemii poposiłkowej, należy wykonać doustny test tolerancji glukozy. Polega on na podaniu pacjentowi 75 g glukozy i oznaczeniu glikemii przed podaniem, a następnie co 30 minut przez kolejne 4 godziny [2, 4].

Rozpoznanie hipoglikemii reaktywnej umożliwia doustny test tolerancji glukozy.

Leczenie hipoglikemii reaktywnej

Zazwyczaj nie stosuje się leczenia farmakologicznego w przypadku hipoglikemii poposiłkowej. W niektórych przypadkach, jeśli jest ona potrzebna, podaje się pacjentowi akarbozę i somatostatynę w celu zmniejszenia objawów. Jest to raczej metoda uzupełniająca do leczenia żywieniowego i nie jest jednoznacznie poparta badaniami [6].

Aby zapobiec występowaniu hipoglikemii, należy jeść małe posiłki (5-6) w regularnych odstępach czasu, co maksymalnie 2-3 godziny [4, 6, 8].

Spożywane produkty powinny być ubogowęglowodanowe o niskim indeksie glikemicznym (IG). Posiłki mieć niski ładunek glikemicznym ŁG, co zapobiegnie wydzielaniu dużych ilości insuliny w krótkim czasie, a co za tym idzie, nagłemu i znacznemu spadkowi glukozy we krwi. Szczegółowe informacje o posiłkach z niskim IG oraz ŁG przedstawione zostały w artykułach: „Indeks Glikemiczny”, „Wysoki i niski indeks glikemiczny”, „Dieta cukrzycowa – mini kompendium” [6].

Ważnym elementem leczenia żywieniowego jest spożywanie produktów bogatych w błonnik oraz tłuszczowo-białkowych, co wpływa na zmniejszenie glikemii [3, 7, 8].

Na regulację metabolizmu glukozy we krwi znaczny wpływ ma wysiłek fizyczny. Ćwiczenia powodują, iż wiązanie insuliny do receptorów we włóknach mięśniowych przebiega sprawniej i tym samym następuje zmniejszenie insulinooporności [1]. Aktywność fizyczna wpływa na lepszą tolerancję glukozy, poprzez zwiększenie liczby białek ją transportujących GLUT-4 [7].

Podstawową metodą leczenia hipoglikemii reaktywnej jest leczenie żywieniowe.

Podsumowanie

Hipoglikemia oznacza obniżony poziom glukozy we krwi poniżej wartość 54 mg/dl u osób zdrowych i poniżej 70 mg/dl u cukrzyków. Jej reaktywna postać jest ściśle związana z posiłkiem i występuje zazwyczaj 2-3 godziny po jego spożyciu. Może objawiać się drżeniem rąk, kołataniem serca, nadmierną potliwością, zmęczeniem czy zawrotami głowy lub zaburzeniami poznawczymi i trudnością w koncentracji. Do jej wykrycia wykorzystuje się doustny test obciążenia glukozą, natomiast leczy przy zastosowaniu diety o niskim IG oraz aktywności fizycznej.

Bibliografia:

1. Borowicz, K. K. (2013). Aspekty biochemiczne i patofizjologiczne aktywności fizycznej. Zeszyty naukowe WSSP, 17, 137-148.
2. Otto-Buczkowska, E., & Dryżałowski, M. (2016). Użyteczność pomiaru glikemii w pierwszej godzinie doustnego testu tolerancji glukozy. Diabetologia Praktyczna, 2(4), 146-149.
3. Quercia, S., Turroni, S., Fiori, J., Soverini, M., Rampelli, S., Biagi, E., … & Fallucca, F. (2017). Gut microbiome response to short‐term dietary interventions in reactive hypoglycemia subjects. Diabetes/Metabolism Research and Reviews, 33(8), e2927.
4. Rokicka, D., Marek, B., Kajdaniuk, D., Wróbel, M., Szymborska-Kajanek, A., Ogrodowczyk-Bobik, M., … & Strojek, K. (2019). Hypoglycaemia in endocrine, diabetic, and internal diseases [Hipoglikemia w schorzeniach endokrynologicznych, diabetologicznych i internistycznych]. Endokrynologia Polska, 70(3), 277-297.
5. Roslin, M., Damani, T., Oren, J., Andrews, R., Yatco, E., & Shah, P. (2011). Abnormal glucose tolerance testing following gastric bypass demonstrates reactive hypoglycemia. Surgical endoscopy, 25(6), 1926-1932.
6. Singh, E., & Vella, A. (2012). Hipoglikemia po operacji wyłączenia żołądkowego. Diabetologia po dyplomie, 9(4), 23-27.
7. Sørensen, M., & Johansen, O. E. (2010). Idiopathic reactive hypoglycaemia–prevalence and effect of fibre on glucose excursions. Scandinavian journal of clinical and laboratory investigation, 70(6), 385-391.
8. Szmygel, K., Hoffmann, M., Bigda, J., Kaska, Ł., Proczko-Stepaniak, M., & Narkiewicz, K. (2019). Hipoglikemia u pacjentów poddanych chirurgii metabolicznej – przegląd literatury. Choroby Serca i Naczyń, 16(4), 270-277.
9. Zatońska, K., & Bolanowski, M. (2003). Hipoglikemia jako problem diagnostyczny. Adv Clin Exp Med, 12(3), 369-373.
10. Zegan, M., Michota-Katulska, E., Lewandowska, M., & Boniecka, I. (2017). Rola podejmowanej aktywności fizycznej w profilaktyce oraz wspomaganiu leczenia otyłości oraz cukrzycy typu 2. Medycyna Rodzinna, 20(4), 273-278.